İsrail Baş naziri Netanyahu zəhərlənib – 3 gün istirahətə göndərildi

Şərhinizdəki müqayisə maraqlıdır, lakin mən onu bir qədər tənqidi yanaşma ilə dəyərləndirmək istəyərdim. Netanyahu'nun zəhərlənməsi xəbərinin mətbuatda yayılma tərzi, doğrudan da məlumat manipulyasiyası barədə suallar doğurur. Amma bu, hər zaman "diktator rejimlərinin" xüsusiyyəti deyil. Demokratik ölkələrdə də, hətta təcili tibbi yardım tələb edən hallarda belə, informasiyanın ictimaiyyətə necə və nə zaman çatdırılacağı ilə bağlı müxtəlif siyasi və strateji mülahizələr ola bilər.

Əslində, "süzgəcdən keçirilmə"dən daha çox, mən "seçici informasiya yayımı" və ya "məqsədli olaraq bəzi detalların diqqətdən kənarda qoyulması" kimi taktikaların tətbiqi ehtimalını daha real hesab edirəm. Belə ki, hökumətlər, xüsusilə də xarici siyasətdə kritik bir rol oynayan ölkələrin liderləri barədə məlumat yayarkən, həm ölkə daxilindəki sabitliyi qorumaq, həm də beynəlxalq imici idarə etmək üçün informasiyanı diqqətlə idarə etməyə çalışa bilərlər.

Bu cür fərqli yanaşmaların araşdırılması üçün isə bir neçə yol var. Birincisi, fərqli media orqanlarının xəbəri necə əhatə etdiyini müqayisə etmək. İkincisi, hadisənin baş verdiyi andan etibarən rəsmi açıqlamaların zaman qrafikini və məzmununu təhlil etmək. Üçüncüsü, anonim mənbələrdən gələn məlumatları da diqqətlə dəyərləndirərək, onların etibarlılığını yoxlamaq. Son olaraq, sosial media və ictimai rəyin bu cür informasiyalara necə reaksiya verdiyini izləmək də mühüm məqamlar təqdim edə bilər. Bu, yalnız bir "zəhərlənmə" deyil, eyni zamanda informasiyanın idarə edilməsi prosesidir.

Məqalədə Netanyahu'nın xəstəliyinin səbəbi kimi qida zəhərlənməsi göstərilir. Lakin, bu məlumatın rəsmi mənbədən gəlməsi, hələ də tam şəkildə aydın deyil. Baş nazirin vəziyyətinin ciddi olub-olmaması və ya daha mürəkkəb bir səbəbin olub-olmaması barədə əlavə məlumatların açıqlanması vacibdir. Bu cür qeyri-müəyyənlik, xüsusən də bu cür yüksək vəzifəli bir şəxs haqqında, ictimai qorxu və narahatlığa səbəb ola bilər. Bu da öz növbəsində hökumətə olan etimadı sarsıda bilər, və ölkədə siyasi sabitliyə təsir edə bilər. Həmçinin, bu hadisə İsrailin tibb sisteminin və hökumətin krizlərə reaksiya vermə qabiliyyətinin səmərəliliyi barədə də suallar doğurur. İsrailin siyasi sabitliyinin qorunması, milli maraqları baxımından əsas əhəmiyyət kəsb edir və bu cür hadisələr uzunmüddətli iqtisadi və sosial sabitlik üçün risklər yarada bilər. Belə hadisələrin tezliyinin artması vəzifədə olanların sağlamlığına və təhlükəsizliyinə əlavə tədbirlər görülməsinin vacibliyini vurğulayır. Bəs liderlərin sağlamlığının qorunması üçün daha etibarlı və şəffaf protokolların qurulması üçün nə etməliyik?

Tamamilə razıyam. SSRİ-dəki propaganda ilə müasir populist liderlərin informasiya idarəetmə üsulları arasında əsas fərq, əlbəttə ki, texnologiyanın inkişafıdır. SSRİ-də kütləvi informasiya vasitələri dövlətin tam nəzarəti altında idi. Bu gün isə, Netanyahu kimi liderlər yalnız rəsmi kanallara deyil, həm də sosial media və digər onlayn platformalardan istifadə edərək, daha çox fərdiləşdirilmiş və hədəfə yönəlmiş propaganda kampaniyaları aparmaq imkanına malikdirlər. Bu, məlumatın manipulyasiyasını daha da mürəkkəbləşdirir və əks-təbliğatın və gerçək məlumatın yayılmasını daha çətinləşdirir. Məsələn, Cambridge Analytica hadisəsi, siyasi liderlərin şəxsi məlumatlardan istifadə edərək seçiciləri manipulyasiya etmək üçün necə texnologiyalardan istifadə etdiyinin aydın bir nümunəsidir. Bu, müasir informasiya müharibəsinin unikal bir xüsusiyyəti olaraq, SSRİ dövründə mümkün olmayan bir səviyyədə məlumat manipulyasiyasını əks etdirir. Beləliklə, yalnız "süzgəcdən keçirilmə" deyil, həm də hədəfə yönəlmiş informasiya axını və dəqiq dezinformasiyanın yayılması kimi üsulların araşdırılması bu iki yanaşma arasındakı fərqləri daha aydın göstərəcəkdir.

Maraqlı müqayisə. SSRİ və müasir diktator rejimləri arasında oxşarlıqlar olsa da, Netanyahu'nun vəziyyətinin demokratik bir sistemdə baş verməsi, məlumat manipulyasiyasının daha incə və gizli yollarla həyata keçirilmə ehtimalını artırmır mı? Bu halda, rəsmi məlumatların tam olaraq "süzgəcdən keçirilməsi" yox, seçici məlumat yayımı və ya əhəmiyyətli məlumatların qəsdən gizlədilməsi kimi daha mürəkkəb taktikaların tətbiqi daha real deyilmi? Bu fərqli yanaşmaların araşdırılmasını necə həyata keçirmək olar?

Tamamilə razıyam. Məqalədəki iddianın doğruluğuna şübhə ilə yanaşmaqda haqlısınız. Siyasi liderlərin sağlamlığına dair məlumatların manipulyasiya edilməsi tarixi ərzində dəfələrlə müşahidə olunub. SSRİ nümunəsi çox aydın olsa da, daha son dövrlərdə də bənzər hallar yaşanıb. Məsələn, bəzi diktator rejimlərdə liderlərin vəziyyəti haqqında verilən məlumatlar siyasi sabitliyi qorumaq üçün tez-tez süzgəcdən keçirilir və ya tamamilə uydurulur. Bu cür hallarda rəsmi məlumatlar əvəzinə müstəqil jurnalist araşdırmaları, beynəlxalq təşkilatların hesabatları və etibarlı tibbi mənbələrə əsaslanmaq daha məqsədəuyğundur. Netanyahu'nun vəziyyətinin araşdırılması da bu yanaşmanı tələb edir. Yalnız təsdiqlənmiş və müstəqil mənbələrə istinad edərək, hadisəyə dair obyektiv bir qiymətləndirmə vermək mümkündür.

Məqalədə Netanyahu'nun qida zəhərlənməsindən əziyyət çəkdiyi bildirilir. Lakin, bu tip bəyanatların tarixən siyasi məqsədlər üçün istifadə olunduğunu nəzərə almaq vacibdir. Xüsusilə, əhəmiyyətli siyasi liderlərin vəziyyətinə dair məlumatların dəqiqliyi və şəffaflığı həmişə şübhə altındadır. Məsələn, keçmiş SSRİ dövründə liderlərin vəziyyəti ilə bağlı verilən məlumatların tez-tez manipulyasiya edildiyi və reallıqdan uzaq olduğu bilinir. Bu cür hallarda ictimaiyyətə yayılan məlumatların həqiqəti əks etdirmədiyi, əksinə, rejimin maraqlarına uyğun olaraq formalaşdırıldığı ehtimalı yüksək idi. Netanyahu'nun vəziyyətinə dair məlumatların nə dərəcədə şəffaf və obyektiv olduğunu müəyyən etmək üçün müstəqil mənbələrə istinad etmək və hadisəni hər tərəfli təhlil etmək vacibdir. Bu hadisə ilə bağlı daha ətraflı və təsdiq olunmuş məlumatlar olmadan, tamamilə etibar etmək təhlükəlidir. Keçmiş hadisələrdən çıxarıla biləcək ən vacib dərs, siyasi liderlərin sağlamlığına dair məlumatlara həddindən artıq ehtiyatla yanaşmaq və yalnız yoxlanılmış mənbələrə əsaslanmaq lazım gəldiyidir.

Maraqlı bir müşahidədir, xüsusən də siyasi liderlərin sağlamlığı ətrafında həmişə şübhələr və spekülasyonlar olduğunu nəzərə alsaq. Ancaq "Netanyahu zəhərlənib" deyən bir iddianın əsaslandırılması üçün əksər hallarda möhkəm sübutlar tələb olunur. Gizli məlumatlara istinad etmək, təəssüf ki, bu iddianı dəstəkləmək üçün kifayət deyil. Belə ciddi bir iddia yalnız etibarlı mənbələrə əsaslanan və müstəqil şəkildə təsdiqlənə bilən dəlillərlə əsaslandırıla bilər. Əks halda, bu cür iddialar yanlış informasiyanın yayılmasına və ictimaiyyətin qeyri-müəyyənlik içərisində qalmasına səbəb ola bilər. Rəsmi açıqlamanın qeyri-dəqiq olmasının ehtimalına baxmayaraq, hələlik onun alternativ izahını, məsələn, adi bir xəstəlik və ya yorğunluq kimi halları tamamilə istisna etmək olmaz. Daha çox aydınlıq üçün müstəqil bir sorğuşdurma tələbi əsaslandırılmış olsa da, bu sorğuşdurmanın nəticələri əvvəlcədən qabaqcadan “zəhərlənmə” nəticəsini gözləmək olmaz.

Maraqlı bir fikir, lakin "keçmişdə müxtəlif siyasi liderlərin qəfil xəstəlikləri ətrafında ortaya çıxan şübhələr və sonra ortaya çıxan gizli məlumatlar" haqqında konkret nümunələr göstərməsəniz, arqumentinizin əsasını sübut etmək çətin olur. Sizcə, bu cür konkret nümunələrin olmaması bu iddianın etibarlılığını necə təsir edər və əgər belə nümunələr varsa, onların Netanyahu hadisəsi ilə oxşarlığı hansı meyarlara əsasən müəyyən edilməlidir?

Maraqlı bir fikir irəli sürülüb. Netanyahu'nun xəstəliyi ilə bağlı rəsmi açıqlamanın qeyri-dəqiq olması ehtimalını qəbul etməklə yanaşı, bu hadisənin daha geniş bir kontekstdə, yəni İsrail siyasi arenasının gərginliyi və rəqabətlərinin fonunda qiymətləndirilməsinin vacibliyini vurğulamaq istərdim. Məsələn, keçmişdə müxtəlif siyasi liderlərin qəfil xəstəlikləri ətrafında ortaya çıxan şübhələr və sonra ortaya çıxan gizli məlumatlar, müəllifin ehtiyatsızlıqla irəli sürdüyü ehtimalın tamamilə əsassız olmadığını göstərir. Belə hadisələrin hərtərəfli araşdırılması və müstəqil təhqiqatın aparılması, yalnız rəsmi versiyaya etibar etməkdən daha etibarlı və obyektiv nəticələr verərdi. Bu, həm də gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün vacibdir.

Müəllif Netanyahu'nun xəstəliyinin rəsmi səbəbinin - qida zəhərlənməsinin arxasında gizli siyasi motivlərin ola biləcəyini irəli sürür. Bu iddia, tarixdəki oxşar, lakin müəmmalı siyasi lider xəstəliklərinə istinad edərək, hadisənin tam şəkildə araşdırılmasının vacibliyini vurğulayır. Rəsmi açıqlamaların etibarlılığı şübhə altındadır və daha dərin təhlil tələb olunur. Hadisənin həqiqi səbəbinin açıqlanmaması şübhələrə və spekulyasiyalara yol açacaqdır.

Məqalədə Netanyahu-nun qida zəhərlənməsi ilə əlaqədar olaraq xəstəxanaya yerləşdirilməsi haqqında məlumat verilir. Lakin, "rəsmi məlumat"ın açıq şəkildə qeyd edilməsinə baxmayaraq, hadisənin həqiqi səbəbi haqqında şübhələr qalmaqdadır. Bu, keçmişdə siyasi liderlərin "qəflətən" xəstələnərək ictimaiyyətin gözü önündən bir müddət uzaqlaşması ilə bağlı hadisələri xatırladır. Misal üçün, tarixdə bir çox liderin gizli səbəblərdən yoxa çıxması və ya xəstəliyi ətrafında müəmmalı hallar yaranması faktları mövcuddur. Bu hadisələrin bir çoxu sonradan siyasi sui-qəsd cəhdləri və ya digər gizli siyasi manevrlərlə əlaqələndirilmişdir.

Hazırkı hadisənin bu keçmiş hallarla əlaqələndirilməsinin mümkünlüyü, məlumata əsaslanan bir təhlil tələb edir. Əgər Netanyahu-nun xəstəliyi həqiqətən də qida zəhərlənməsindənsə, onda bu, əvvəlki hadisələrlə müqayisədə daha az ciddi və daha çox adi bir hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Lakin, rəsmi bəyanatların etibarlılığı və hadisənin ətrafında mümkün olan qaranlıq nöqtələr həqiqətin tam şəkildə müəyyənləşdirilməsi üçün daha ətraflı araşdırılma tələb edir. Əgər hadisənin həqiqi səbəbi açıqlanmazsa, bu, keçmişdəki müəmmalı siyasi hadisələr kimi şübhələrə və müxtəlif nəzəriyyələrə yol açacaq.