Qəzza şəhərində media əməkdaşlarına qarşı hücum
İsrail qüvvələrinin Qəzza şəhərinə endirdiyi zərbələr nəticəsində Əl-Cəzirə telekanalının beş əməkdaşı, o cümlədən jurnalist Anas əl-Şərif həlak olub. Bu faciəvi hadisə, davam edən hərbi əməliyyatlar fonunda media mənsublarının üzləşdiyi ağır təhlükələri bir daha gündəmə gətirib. Həlak olanlar arasında operatorlar, prodüserlər və digər texniki heyətin də olduğu bildirilir ki, bu da media qurumlarının işləməsi üçün mövcud şəraitin kritikliyini göstərir.
Hücumun dəqiq koordinatları və şəraiti barədə ətraflı məlumat hələlik açıqlanmasa da, hadisənin Qəzza şəhərinin sıx məskunlaşan ərazilərindən birində baş verdiyi ehtimal olunur. Beynəlxalq jurnalist təşkilatları və insan haqları qrupları bu itkilərlə bağlı dərin narahatlıqlarını ifadə edərək, müharibə zonalarında jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və onlara qarşı törədilən cinayətlərin araşdırılması üçün çağırışlar ediblər.
Jurnalistlərin hədəf alınması və beynəlxalq narahatlıq
Anas əl-Şərif və digər dörd Əl-Cəzirə əməkdaşının ölümü, Qəzza zolağında münaqişənin başlanğıcından bəri həlak olan jurnalistlərin sayını daha da artırıb. Media mənsubları beynəlxalq hüquqa əsasən mülki şəxslər hesab olunur və müharibə cinayətlərini araşdıran qurumlar tərəfindən mühafizə olunmalıdırlar. Lakin, regionda davam edən hərbi toqquşmalar zamanı jurnalistlər tez-tez hədəf alınır və ya təsadüfi hücumların qurbanı olurlar. Bu vəziyyət, münaqişənin gedişatı haqqında obyektiv məlumatların çatdırılmasını çətinləşdirir və medianın fəaliyyətinə ciddi maneələr yaradır.
Dünyanın aparıcı xəbər agentlikləri və hüquq müdafiəçiləri, bölgədə jurnalistlərin həyatına qəsd edilməsi hallarının müstəqil şəkildə araşdırılmasını tələb edir. Bu cür hadisələr beynəlxalq ictimaiyyətdə qəzəb doğurur və media azadlığına qarşı yönəlmiş hərəkətlər kimi qiymətləndirilir. Hər bir həlak olan jurnalist hadisə yerindən həqiqəti işıqlandırmaq missiyasını yerinə yetirərkən öz həyatını itirmişdir və onların işi yüksək qiymətləndirilməlidir. Bu hadisənin geniş əks-səda doğuracağı və münaqişə bölgəsində media təhlükəsizliyi məsələsini yenidən gündəmə gətirəcəyi gözlənilir.
Oxucu Şərhləri
Tarixə nəzər salsaq, müharibə dövründə jurnalistlərin həlak olması təəssüf ki, yeni deyil. Lakin Qəzza kimi sıx məskunlaşmış ərazilərdə, infrastrukturun və mülki obyektlərin dağılması ilə birgə, media təmsilçilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək daha da çətinləşir. Keçmişdə, məsələn, Bosniya müharibəsi və ya İraq müharibəsi zamanı da jurnalistlər riskli şəraitdə çalışıblar. Lakin bəzi ekspertlər qeyd edir ki, son illərdə jurnalistlərin hədəfə alınması halları, xüsusilə də qeyri-dövlət aktyorları tərəfindən, artmışdır. Bu, <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> toplamağın müasir üsulları və informasiyanın yayılma sürəti ilə də bağlı ola bilər.
Əl-Cəzirənin əməkdaşlarının həlak olması, həmçinin informasiya müharibəsinin də bir təzahürüdür. Hər bir tərəf öz narrativini gücləndirməyə çalışarkən, medianın neytral mövqe tutması və obyektiv məlumat yayması çətinləşir. Bu vəziyyətdə, belə faciəvi hadisələr, "həqiqətin qurbanları" anlayışını daha da dərinləşdirir.
Sual olaraq qeyd etmək istərdim: bu cür itkilər, münaqişə bölgələrində xəbər toplamağın riskləri barədə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini nə dərəcədə cəlb edəcək və ya bu, müharibənin adi bir nəticəsi olaraq qəbul ediləcək?
Bu cür hadisələr, ümumilikdə münaqişə bölgələrində media nümayəndələrinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün beynəlxalq hüquqi çərçivənin daha da gücləndirilməsinə və onun icrasına nəzarətin artırılmasına ehtiyac olduğunu göstərir.
Belə bir şəraitdə, Qəzzadakı jurnalistlərin daxili siyasi və sosial mühitdəki rolları və onların peşə fəaliyyətlərinin bölgənin gələcək siyasi və sosial inkişafına təsiri haqqında nə düşünmək olar?
Gələcəkdə belə halların təkrarlanmaması və ya ən azı minimuma endirilməsi üçün beynəlxalq media təşkilatları tərəfindən jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə hansı əlavə və daha effektiv mexanizmlərin yaradılması mümkündür?
Qəzzadakı bu faciəvi hadisə, bir neçə il əvvəl Ukraynada jurnalistlərin, xüsusilə də Rusiyanın genişmiqyaslı işğalı başlayandan sonra qarşılaşdığı təhlükələrlə müqayisədə necə dəyərləndirilməlidir və beynəlxalq humanitar hüququn jurnalistlərin müdafiəsi ilə bağlı tədbirləri bu iki fərqli münaqişə kontekstində nə qədər ədalətli və effektiv tətbiq olunur?
Qəzzada baş verən bu hadisəni, ənənəvi müharibə şəraitindən fərqli olaraq, informasiya müharibəsi kontekstində də dəyərləndirmək mümkündür. Münaqişələrdə media üzvlərinin hədəfə alınması, bəzən informasiyanın yayılmasını məhdudlaşdırmaq və ya müəyyən bir təbliğat aparmaq məqsədi daşıya bilər. Bu cür vəziyyətlər, beynəlxalq ictimaiyyətin informasiya azadlığı və jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələlərinə necə yanaşdığını da ortaya qoyur. Digər münaqişə bölgələrində, məsələn, Suriyada və ya Yəməndə də analoji hallar yaşanmış, lakin bəzən beynəlxalq reaksiyaların səviyyəsi fərqlilik göstərmişdir.
Belə bir şəraitdə, Qəzzada həlak olan media əməkdaşlarının ölümündə kimin daha çox məsuliyyət daşıdığını müəyyən etmək üçün sadəcə münaqişənin tərəflərinin bəyanatlarına güvənmək kifayətdirmi?
Bu cür hadisələrdən çıxarılmalı əsas dərslərdən biri, münaqişə zonasındakı jurnalistlərin vəzifələrini yerinə yetirərkən təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin vacibliyidir. Hər iki halda da, jurnalistlərin həlak olması müharibənin mülki əhali, o cümlədən informasiya yaymaqla məşğul olanlar üçün nə qədər dağıdıcı olduğunu göstərir. Eyni zamanda, diqqət çəkən məqam odur ki, Qəzzadakı hadisə "Əl-Cəzirə" kimi müəyyən bir telekanalın bir neçə əməkdaşının eyni anda həlak olması ilə xarakterizə olunur ki, bu da hücumun xüsusi hədəfə alınması ehtimalını artırır, baxmayaraq ki, məqalənin bu hissəsində bu barədə dəqiq məlumat yoxdur. Hər iki halda da, bu cür itkilər müharibənin informasiya mübadiləsinə vurduğu zərbəni və jurnalistlərin peşə borcunu yerinə yetirərkən çəkdiyi çətinlikləri vurğulayır.
Münaqişəli regionlarda fəaliyyət göstərən jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, yalnız qanunvericilik deyil, həm də media təşkilatlarının öz daxili təhlükəsizlik protokollarının gücləndirilməsini tələb edir. Belə faciələrin artması, qlobal media və beynəlxalq təşkilatların bu məsələyə necə daha sistemli və vahid bir yanaşma gətirə biləcəyi barədə düşünməyə sövq edir.
Gələcəkdə bu cür halların qarşısını almaq və jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün beynəlxalq hüquq çərçivəsində hansı yeni mexanizmlər yaradıla bilər?
Ancaq, son illərdə, xüsusilə münaqişəli bölgələrdə jurnalistlərə qarşı edilən hücumların artması müşahidə olunur. Bəzi məlumatlara görə, müharibələrdə həlak olan jurnalistlərin sayı əvvəlki dövrlərlə müqayisədə xeyli yüksəkdir. Bu vəziyyət, jurnalistlərin ədalətli informasiya yaymaq cəhdlərinin getdikcə daha təhlükəli bir fəaliyyətə çevrildiyini göstərir. Digər ölkələrdəki münaqişələri nəzərə alsaq, bəzi hallarda jurnalistlərin "tərəfkeşlikdə" ittiham olunaraq hədəfə alınması da müşahidə edilmişdir.
Bu kontekstdə, Qəzzada baş verən hadisəni təkcə müəyyən bir münaqişənin nəticəsi kimi deyil, həm də qlobal miqyasda jurnalistlərin sərbəstliyinin və təhlükəsizliyinin təhdid altında olduğu daha geniş bir problemin əlaməti kimi dəyərləndirmək olar. Məqalədə verilən məlumat, müasir müharibələrdə informasiya və onun yayılmasının rolu haqqında düşündürür.
Belə bir şəraitdə, beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər jurnalistlərin qorunması üçün nə kimi əlavə tədbirlər görməlidirlər ki, informasiyanın obyektivliyi və jurnalistlərin həyatı təhlükəyə atılmasın?
Ötən illərə nəzərə saldıqda, bir çox münaqibə bölgəsində jurnalistlərin hədəfə alındığı və ya təhlükəsizliklərinin təmin edilmədiyi hallara rast gəlmək mümkündür. Məsələn, Suriyada, İraqda və ya Əfqanıstanda da jurnalistlər ciddi təhlükələrlə üzləşmişlər. Maraqlıdır ki, bəzi hallarda bu cür hadisələr media orqanlarının müharibənin gedişatına təsir etmə cəhdləri ilə əlaqələndirilir. Lakin, eyni zamanda, bu itkilər müharibənin əsl üzünü dünyaya çatdırmaq istəyən insanlara qarşı edilən bir zorakılıq aktı kimi dəyərləndirilməlidir.
Digər ölkələrlə müqayisə etsək, bəzi dövlətlər münaqibə bölgələrində fəaliyyət göstərən jurnalistlərin müdafiəsi üçün daha ciddi addımlar atarkən, digərləri bu məsələyə daha laqeyd yanaşır. İsrail-Fələstin münaqişəsində isə mənzərə daha mürəkkəbdir.
Bu kontekstdə, belə sual yaranır: Beynəlxalq ictimaiyyət və media təşkilatları, müharibə bölgələrində jurnalistlərin həyatını qorumaq üçün hansı konkret və təsirli mexanizmləri işə salmalıdır ki, belə faciələr bir daha təkrarlanmasın və eyni zamanda informasiya azadlığı təmin edilsin?
Keçmişdə jurnalistlərin müharibə müxbirliyində şücaət göstərdiyini, ancaq eyni zamanda təhlükəsizlik tədbirlərinin daha peşəkar şəkildə həyata keçirildiyini xatırlayaq. Məsələn, bir sıra beynəlxalq media qurumları müharibə zonalarına ezam edilən əməkdaşları üçün xüsusi təlimlər, müdafiə vasitələri və peşəkar təhlükəsizlik məsləhətçiləri təmin edir. Bu, həm də jurnalistlərin sığortalanması və onların ailələrinə dəstək məsələlərini aktuallaşdırır.
Müasir dövrdə isə bəzi ölkələrdə jurnalistlərin qorunması ilə bağlı qanunvericilikdə müəyyən boşluqlar mövcuddur. Müharibə şəraitində beynəlxalq humanitar hüquq normalarının hər zaman təmin olunduğunu demək çətindir. Digər münaqişə bölgələrində də analoji halların yaşandığını nəzərə alsaq, bu, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində beynəlxalq səviyyədə daha sıx əməkdaşlığın zəruriliyini ortaya qoyur.
Belə bir vəziyyətdə, jurnalistlərin peşə standartlarını yüksəltmək, beynəlxalq qoruma mexanizmlərini gücləndirmək və münaqişə tərəflərini jurnalistlərin həyatına hörmət etməyə çağırmaq üçün daha hansı effektiv tədbirlər görülə bilər?
Bu gün Qəzzada baş verən hadisə, müharibə zamanı jurnalistlərin üzləşdiyi təhlükələrin heç də az olmadığını sübut edir. O dövrdən bu günə qədər jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün beynəlxalq hüquqda müəyyən tədbirlər görülsə də, real vəziyyət bu tədbirlərin kifayət qədər təsirli olmadığını göstərir. Keçmişdəki hadisələrdən dərs çıxarılaraq, jurnalistlərin qorunması istiqamətində daha ciddi addımlar atılmalı, onların müharibə bölgələrində təhlükəsiz fəaliyyətini təmin edəcək mexanizmlər gücləndirilməlidir. Qəzzada baş verən bu son hadisə, bu mövzunun aktuallığını və həllini gözləyən problemlərini bir daha vurğulayır.
İndiki vəziyyətdə, bu cür hadisələrin təkrarlanması, münaqişə zonasındakı jurnalistlərin qorunması üçün mövcud mexanizmlərin effektivliyini və ya bu mexanizmlərə əməl olunub-olunmadığını yenidən sual altına qoyur. Hər iki hadisənin ortaq nöqtəsi, müharibə vəziyyətlərində informasiya yaymaqla məşğul olanların üzləşdiyi risklərin yüksək olmasıdır. Keçmişdən çıxarılan dərslərin, gələcəkdə belə itkilərin qarşısını almağa kömək etməli olduğu halda, analoji hadisələrin yenidən baş verməsi, problemin köklərinin hələ də həll olunmadığını göstərir. Bu, jurnalistlərin müharibə zonasındakı statusunun və beynəlxalq humanitar hüququn bu kontekstdə tətbiqinin daha ciddi şəkildə nəzərdən keçirilməsini tələb edir.
Bununla belə, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərdən keçirək. Bu cür hadisələrin münaqişə zonasında baş verməsi, hadisələrin obyektiv şəkildə qeydə alınmasını və məlumatın xalq arasında yayılmasını təmin edən media işçilərinin bu kontekstdə hansı müdafiə mexanizmlərinə sahib olması lazım gəldiyini də düşündürür. Jurnalistlərin münaqişə zonasında çalışarkən beynəlxalq humanitar hüququn müdafiəsi altında olub-olmadığı və ya bu hüququn tətbiqində hansı çətinliklərlə qarşılaşdıqları barədə daha ətraflı məlumat olardısa, məsələnin anlaşılması daha da dərinləşərdi.
Məqalənin bu hissəsi ilə bağlı daha ətraflı məlumat əldə etmək istərdim. Bu hücumun məhz İsrail qüvvələri tərəfindən həyata keçirildiyini təsdiqləyən hər hansı bir müstəqil mənbəyə və ya dəlilə istinad olunubmu? Yaxud, bu cür bir nəticəyə gəlməyə əsas verən konkret faktlar hansılardır? Bu cür hadisələrdə informasiyanın hər tərəfdən obyektiv şəkildə təqdim olunması, jurnalistlərin və mülki şəxslərin təhlükəsizliyi baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bu cür faciələrin qarşısının alınması və jurnalistlərin münaqişə zonalarında təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün beynəlxalq ictimaiyyətin daha effektiv mexanizmlər yaratması zərurəti ortadadır. Bəs, müasir informasiya texnologiyalarının inkişafı fonunda, jurnalistlərin təhlükəsizliyini qorumağın və eyni zamanda, münaqişələrin real mənzərəsini xalqa çatdırmağın yeni və daha təsirli yolları nələr ola bilər?
Lakin bu hadisəni daha geniş kontekstdə dəyərləndirmək mümkündür. Tarix boyu müharibələr və münaqişələr zamanı jurnalistlər təhlükəli vəziyyətlərlə qarşılaşıblar. Məsələn, İkinci Dünya Müharibəsi, Vyetnam Müharibəsi və ya digər böyük münaqişələr zamanı da bir çox jurnalist və operator həlak olub. Bu gün isə informasiya texnologiyalarının inkişafı, informasiyanın yayılma sürəti və həm də münaqişələrin xarakterinin dəyişməsi media mənsublarını daha fərqli təhdidlərlə üz-üzə qoyur.
İqtisadi təhlil nöqteyi-nəzərindən, belə hadisələr bir tərəfdən münaqişənin qlobal iqtisadiyyata təsirini artırır, digər tərəfdən isə informasiya müharibəsinin bir parçası olaraq təqdim olunur. Münaqişə zonasından gələn canlı <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbərlər</a>, həm ictimai rəyi formalaşdırır, həm də müəyyən siyasi və iqtisadi maraqlara xidmət edə bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən, jurnalistlərin təhlükəsizliyi sadəcə peşə etikası məsələsi deyil, həm də informasiyanın obyektivliyini təmin etmək baxımından da önəmlidir.
Bu cür faciələr baş verərkən, beynəlxalq ictimaiyyət və media qurumları bu məsələyə necə yanaşmalı? Jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün daha effektiv hansı tədbirlər görülə bilər və ya görülən tədbirlər niyə yetərli deyil?
O dövrdə bu cür hadisələr beynəlxalq ictimaiyyətdə ciddi narahatlıq doğurmuşdu. Jurnalistlərin müharibə zonalarında təhlükəsizliyi, beynəlxalq humanitar hüququn tələblərinə uyğun olaraq qorunması məsələsi ön plana çıxarılmışdı. Bu cür hadisələrdən çıxarılan əsas dərslərdən biri, müharibə zamanı mülki obyektlərin və media əməkdaşlarının qorunmasının vacibliyi idi.
Lakin indiki vəziyyətin 2003-cü il hadisəsindən fərqləndirən əsas məqam, Qəzzada münaqişənin daha uzun müddət davam etməsi və mediaya qarşı hücumların sistemli xarakter alması ehtimalıdır. O dövrdəki hadisələr daha çox təəssüf doğuran insidentlər kimi qiymətləndirildiyi halda, hazırkı vəziyyətdə bu cür itkilərin münaqişənin bir hissəsi olaraq qəsdən törədilməsi ehtimalı da müzakirə olunur. Bu, jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələsinin yalnız texniki deyil, həm də siyasi və hüquqi baxımdan daha mürəkkəb olduğunu göstərir. Media mənsublarının işğalçı qüvvələr tərəfindən bir hədəf kimi görülməsi, jurnalistikanın roluna və mətbuat azadlığına qarşı ciddi bir təhdiddir.
O vaxtki hadisədən çıxarılan dərslərdən biri, müharibə zamanı mülki obyektlərin, xüsusilə də mətbuatın qeyri-döyüş bölgələrinin qorunmasının nə qədər vacib olduğudur. Bu gün də Qəzzada baş verənlər, jurnalistlərin qorunması üçün beynəlxalq hüququn daha qəti şəkildə tətbiq edilməsi və hərbi əməliyyatlarda mülki əhalinin, o cümlədən medianın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün hansı tədbirlərin görülməsi lazım olduğunu yenidən gündəmə gətirir. O dövrə nisbətən texnoloji imkanlar artdığı halda, eyni təəssüf doğuran hadisələrin təkrar olunması, bəlkə də jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi mexanizmlərinin yetərincə gücləndirilmədiyini göstərir.
Şərh Yaz