Livan hökuməti Hizbullahın tərkisilahı üçün konkret vaxt çərçivəsi elan edərək, ordunun 2025-ci ilin sonuna qədər bütün silahları dövlət səlahiyyəti altına almaq üçün plan hazırlayacağını bildirib. Bu addım, İsrailin Livana qarşı müharibəsində 4000-dən çox insanın həlak olmasından və noyabr ayında atəşkəslə nəticələnən uzun sürən ABŞ təzyiqlərindən sonra atılıb. İsrail atəşkəsi davamlı şəkildə pozmaqda və Livanın beş məntəqəsini işğalda davam edir.
Hizbullahın silahları Livanda uzun müddətdir ki, mübahisəli məsələ olaraq qalır və qruplaşmanın infrastrukturuna və ya hərbi imkanlarına müdaxilə cəhdləri daxili münaqişələrə səbəb olub. Lakin qruplaşma ötən il İsrail hücumlarında ağır itkilər verərək Livanın siyasi və hərbi hegemonu statusunu xeyli zəiflədib.
Silahsızlandırma məsələsi gərginləşdikcə, hökumətin çərşənbə axşamı verdiyi açıqlama və Livandakı vəziyyət barədə bilməli olduğunuz məqamlar aşağıdakılardır:
Hizbullahın mövqeyi necədir?
Qruplaşma tərkisilah planını qətiyyətlə rədd etdiyini bildirib. Hətta qərarı “mövcud deyilmiş kimi” qəbul edəcəyini bəyan edib.
“Baş nazir Nəvaf Salamın hökuməti Livanı İsrail düşməninə müqavimət göstərmək üçün silahlarından məhrum etmək qərarı ilə böyük bir günah işlədib… Bu qərar İsrailin maraqlarına tamamilə xidmət edir”, – deyə təşkilatın bəyanatında qeyd olunur.
Hökumətin qərarını açıq şəkildə rədd etməsinə baxmayaraq, Hizbullah hələlik güc tətbiq etməyib. Mərhum lideri Həsən Nəsrullahın dövründə qruplaşma silahlarına qarşı hər hansı hərəkətin vətəndaş müharibəsinə səbəb ola biləcəyi ilə hədələmişdi. Bu dəfə isə təşkilat hərbi əməliyyatlara başlamayıb; bu, bəlkə də onun strategiyasında dəyişikliyin və ya müharibədən sonra zəifləmiş imkanlarının nəticəsidir.
Çərşənbə axşamı Nazirlər Kabinetinin iclası zamanı, Beyrutun cənubundakı Xəldədə qruplaşma tərəfdarlarının qara köynəklərdə toplaşması barədə şayiələr yayıldı, lakin sonradan bunun İnstaqramda bir milyon izləyiciyə çatan restoranın qeyd etdiyi mərasim olduğu ortaya çıxdı. Qruplaşma tərəfdarları hökumətin qərarından sonra Beyrutda hava limanı yolunu qısa müddətə bağlasalar da, daxili narahatlıqların artmasına baxmayaraq, digər ciddi hadisə baş verməyib.
İran, Hizbullahın dayağı, nə dedi?
İran qruplaşmaya dəstəyini ifadə etdi, lakin təşkilatın qərarlarının və ya siyasətinin formalaşmasında heç bir rol oynamadığını bildirdi. Bu şərhlər Xarici İşlər Naziri Abbas Arağçidən gəlib. O, Hizbullahı silahsızlandırma cəhdlərinin işə yaramayacağını bildirib.
“Onların Hizbullahı silahlarından məhrum etməyə çalışdıqları ilk dəfə deyil”, – deyə Arağçi bildirib. “Səbəb aydındır: müqavimət gücü özünü sahədə sübut edib.”
İran təşkilatın 1982-ci ildə, Livan Vətəndaş Müharibəsinin qızğın dövründə qurulmasında mühüm rol oynayıb və o vaxtdan bəri qruplaşmanın əsas xeyirxahı olub.
Lakin İsrailin Livana qarşı müharibəsindən sonra İranın təşkilata dəstək imkanları ciddi zərbə alıb. Livan hökuməti Tehrandan uçuşları dayandırıb, qonşu Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu isə maliyyə və silah daşınması üçün istifadə olunan quru yolunu bağlayıb.
Livanın cavabı necə oldu?
İranın şərhləri bəzi Livan rəsmilərini qəzəbləndirib.
Xarici İşlər Naziri Yusif Raggi Arağçinin bəyanatının “qətiyyətlə rədd edildiyini və pislənildiyini” deyib.
Raggi bildirib: “Bu cür bəyanatlar Livanın suverenliyini, birliyini və sabitliyini pozur və onun daxili işlərinə və suveren qərarlarına qəbuledilməz müdaxilə təşkil edir”.
Tərkisilah baş verəcəkmi?
Bu, hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır.
Salam cümə axşamı keçirilən növbəti kabinet iclasından sonra bildirib ki, nazirlər ABŞ-ın “silahların yalnız dövlətin mülkiyyətində olmasını təmin etmək” təklifinin “məqsədlərini” təsdiqləyiblər.
“Hökumətin indi Hizbullahı silahsızlandırmağa rəsmi şəkildə öhdəlik götürməsi gözlənilir, bu qərar… siyasi böhrana səbəb ola bilər”, – deyə Əl-Cəzirənin Beyrut müxbiri Zeynə Xodr bildirib.
Qruplaşma hələlik güclü cavab verməyib və qruplaşma əleyhinə olan siyasətçilər getdikcə daha cəsarətli ritorika nümayiş etdirirlər.
Anti-Hizbullah Kataeb partiyasından Livan millət vəkili Elias Hankash deyib: “Əgər silahları Livan silahlı qüvvələrində mərkəzləşdirməyin bir bədəli varsa, bəlkə də belə daha yaxşıdır”.
Prezident Cozef Aun və Salam, ABŞ təzyiqləri ilə yanaşı, bu qruplaşmanı tərkisilah etməyə daxili dəstək ilə qruplaşmanın və tərəfdarlarının müxalifəti arasında manevr etməli olacaqlar, çünki onlar İsrailin müharibəsindən sonra hələ də sağalmaqdadırlar.
Dünya Bankı Livanın yenidənqurma və bərpa üçün 11 milyard dollara ehtiyacı olduğunu, bunun böyük hissəsinin qruplaşmanın əsas dəstəyinin olduğu Livanın cənubunda, Bəqa Vadisində və Beyrutun şəhərətrafı ərazilərində lazım olduğunu bildirib.
Hizbullah üzvləri tərkisilahdan narazılıq ifadə etdilərmi?
Çoxlu narazılıq ifadə edilib.
Qruplaşmanın lideri Naim Qasım bu ideyanı rədd edərək, təşkilatın silahsızlaşdırılmasının Livanı hücumlara qarşı həssas edəcəyini və yalnız İsrailə xidmət edəcəyini bildirib.
Hizbullah millət vəkili Əli Muqdad da qərarı “kağız üzərindəki mürəkkəb” adlandıraraq rədd edib. Digər bir millət vəkili Məhəmməd Raad isə qərarın heç vaxt həyata keçirilə bilməyəcəyini və qruplaşmanın silahlarından əl çəkməsini “intihar”a bənzədib.
Hazırkı vəziyyət necədir?
Şənbə günü altı Livan əsgərinin iddia edilən Hizbullah silah anbarını yoxlayarkən öldürülməsi ilə gərginlik daha da artdı.
Təşkilatın müharibə zamanı Livanın cənubundakı əraziləri İsrail əsgərlərinin onlara rast gəlməsi ehtimalına qarşı minaladığı bildirilir.
Livanın cənubundan bir çox insan Beyruta qarşı düşməncəsinə münasibət bəsləyir, hökumətin cənubu müdafiə edə bilmədiyini, gündəlik İsrail hücumlarından əziyyət çəkdiyini və həlak olanların sayı barədə ictimai açıqlamaların olmamasından gileylənirlər.
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz