Hədəfli hücum: Qəzza zolağında Al Jazeera jurnalisti öldürüldü
Qəzza şəhərindəki Əl-Şifa xəstəxanasının direktorunun bildirdiyinə görə, Al Jazeera jurnalisti Anas əl-Şərif üç həmkarı ilə birlikdə İsrailin hədəfli İsrail hücumu nəticəsində həlak olub. 28 yaşlı əl-Şərif bazar günü xəstəxananın əsas giriş qapısının qarşısında jurnalistlər üçün qurulmuş çadırın vurulması nəticəsində həyatını itirib. Şimali Qəzza zolağından geniş reportajlar hazırlayan tanınmış jurnalist əl-Şəriflə yanaşı, həmkarları – müxbir Məhəmməd Qreike, operatorlar İbrahim Zahir və Məhəmməd Nofal da qurbanlar arasında olub.
Son mesaj və ittihamlar
Həlak olmazdan qısa müddət əvvəl əl-Şərif "X" platformasında İsrailin Qəzza şəhərinin şərq və cənub hissələrinə şiddətli, cəmlənmiş bombardman, yəni "od kəmərləri" adlandırılan hücumlar etdiyini yazıb. Onun son videosunda səmanı narıncı işıqla dolduran, İsrailin intensiv raket atəşinin gur səsləri eşidilir. Əl-Şərif öz paylaşımında qeyd edib: "Davamlı bombardman... Son iki saat ərzində İsrailin Qəzza şəhərinə təcavüzü güclənib."
Əl-Şərifin ölümü ilə bağlı bəyanatında İsrail hərbçiləri jurnalisti "Həmas" qruplaşmasının hücrəsinə rəhbərlik etməkdə, həmçinin İsrail vətəndaşlarına və əsgərlərinə qarşı raket hücumlarını təşviq etməkdə günahlandırıb. Onlar Fələstin qruplaşması ilə əlaqəsinə dair "danılmaz sübutlar"a sahib olduqlarını iddia ediblər.
İddiaların rədd edilməsi və təzyiqlər
Avro-Aralıq Dənizi İnsan Hüquqları Monitorinq Təşkilatının analitiki Məhəmməd Şəhadə əl-Şərifin hər hansı bir düşmənçilikdə iştirak etdiyinə dair "sıfır sübut" olduğunu bildirib. O, media nümayəndəsinin "bütün gündəlik işinin səhərdən axşama qədər kamera qarşısında dayanmaqdan ibarət olduğunu" qeyd edib. Al Jazeera Media Şəbəkəsi bu yaxınlarda İsrail ordusunu Qəzza zolağındakı müxbirlərinə, xüsusilə də əl-Şərifə qarşı "təxribat kampaniyası" aparmaqda qınamışdı.
Ötən iyul ayında İsrail hərbçilərinin sözçüsü Aviçai Adraee sosial mediada əl-Şərifin Həmasın hərbi qanadının üzvü olduğunu iddia edən bir video paylaşmışdı. Bu iddia qətiyyətlə rədd edilərək yalan adlandırılmışdı. Hüquq müdafiəçilərinin fikrincə, İsrail 2023-cü ilin oktyabrında anklavda müharibəyə başladığı gündən bəri, Fələstinli jurnalistlərin İsrailin sui-istifadələrini işıqlandırmasının etibarlılığını şübhə altına almaq məqsədilə onları mütəmadi olaraq Həmas üzvü olmaqda ittiham edir.
Jurnalistlərə qarşı cinayətlər
İsrail hərbi qüvvələri bombardmana başladığı dövrdən bəri 200-dən çox müxbir və media işçisini, o cümlədən bir neçə Al Jazeera jurnalisti və onların qohumlarını öldürüb. Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi keçən ay əl-Şərifin təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi narahatlığını bildirmiş və onun "İsrailin hərbi böhtan kampaniyasının hədəfi" olduğunu qeyd etmişdi.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: münaqişə bölgələrində jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək çox çətindir. Hər iki tərəfin öz iddiaları və arqumentləri ola bilər. Məqalədə qeyd olunan "hədəfli hücum" iddiası hələ ki, tam təsdiqlənməyib və İsrail tərəfinin də öz mövqeyi ola bilər. Hücumun hansı şəraitdə baş verdiyini, hərbi əməliyyatların gedişatını və jurnalistlərin mövqeyini tam olaraq bilmədən qəti fikir bildirmək çətindir. Belə bir vəziyyətdə hərbi əməliyyatların kontekstini və jurnalistlərin o bölgədə olmasının səbəbini də anlamaq vacibdir. Məsələn, onlar jurnalist kimi fəaliyyət göstərirdilərmi, yoxsa başqa bir məqsədləri var idimi? Bu kimi suallar müstəqil şəkildə araşdırılmalı və dəqiqləşdirilməlidir ki, hadisənin tam mənzərəsi ortaya çıxsın.
Lakin, bu kimi hallarda beynəlxalq təşkilatların rolunu da nəzərdən qaçırmamaq lazımdır. Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi kimi təşkilatlar münaqişə zonalarında mülki şəxslərin, o cümlədən jurnalistlərin müdafiəsi üçün müəyyən mexanizmlərə malikdir. Belə hallarda yalnız hadisənin qınanması deyil, həmçinin bu təşkilatların rolunun aktivləşdirilməsi və müstəqil araşdırmaların təmin olunması üçün hansı addımların atılması vacibdir? Jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tərəflərlə diplomatik danışıqlar aparmaq və ya jurnalistlərə xüsusi status vermək kimi tədbirlər də nəzərdən keçirilməlidirmi?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: müharibə zonalarında, xüsusilə də sıx əhalinin yaşadığı ərazilərdə fəaliyyət göstərən jurnalistlərin də müəyyən risklər daşıdığı həqiqətdir. Bəzən, jurnalistlərin həqiqətən də "civillərin" içində, yəni mülki əhalinin sıx olduğu yerlərdə olması, onların hərbi əməliyyatlar zamanı təhlükəsizliyini təmin etməyi çətinləşdirə bilər. Belə hallarda, verilən məlumatın tam və obyektiv olması üçün müstəqil təsdiqlərin vacibliyi ortaya çıxır. Məsələn, bu spesifik hadisədə, jurnalistlərin çadırının vurulduğu yerin hərbi obyektə nə qədər yaxın olduğu, yaxud baş verən insidentin təsadüfi bir atışmanın nəticəsi olub-olmadığı kimi məqamlar araşdırılmalıdır. Təsadüfi hücumlar və hədəfli hücumlar arasında fərq qoymaq üçün bu cür detallar əhəmiyyət kəsb edir.
Qəzza kimi qapalı və gərgin bir məkanda jurnalistlərin qəsdən hədəfə alınması iddiaları, əgər təsdiqlənərsə, beynəlxalq humanitar hüququn pozulması deməkdir. Bu cür hadisələr, münaqişənin informasiya blokadası altında aparıldığı və ya aparılmaq istənildiyi təəssüratını yarada bilər. Jurnalistlərin öldürülməsi təkcə onların özləri və ailələri üçün deyil, həm də ictimaiyyətin doğru məlumata sahib olma hüququ üçün böyük bir itkidir. Belə halların davam etməsi, beynəlxalq media quruluşlarının və insan haqları təşkilatlarının bu cür hadisələrə cavab vermə mexanizmlərinin effektivliyini də sual altına qoyur.
Əvvəlki dövrlərlə müqayisədə, sosial media və qlobal informasiya axınının sürətləndiyi indiki zamanda, münaqişələrin cərəyan etdiyi ərazilərdəki jurnalistlərin fəaliyyətinin daha çox nəzarətdə olduğu düşünülsə də, onların təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətindəki artım bu cür faciəvi hadisələrlə kölgələnir. Belə bir şəraitdə, jurnalistlərin müdafiəsi üçün mövcud beynəlxalq mexanizmlər nə dərəcədə effektivdir və bu cür qətllər informasiya azadlığının gələcəyi üçün nə deməkdir?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Münaqişə zamanı hər iki tərəfin iddiaları tez-tez mübahisəli olur və hərəkətə keçməzdən əvvəl təsdiqlənmiş məlumatlar əldə etmək çətinləşir. Hücumun "hədəfli" olduğu iddia edilir, lakin bu iddia tam olaraq necə təsdiqlənib? Jurnalistlərin mövqeyi və ya fəaliyyəti onları qanuni hədəf halına gətirə biləcək hər hansı bir element varmı, yoxsa bu, baş verən hadisələrin təsadüfi bir nəticəsidirmi? Hər iki tərəfin də öz narrativlərini gücləndirmək üçün məlumatları seçici şəkildə təqdim etməsi mümkündür. Belə bir vəziyyətdə, baş verənlərin tam mənzərəsini anlamaq üçün daha geniş və tərəfsiz araşdırmanın vacibliyini qeyd etmək yerinə düşərdi.
Digər münaqişəli bölgələrlə müqayisə etsək, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi hər zaman beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olub. Lakin, bu cür itkilərin sıxlığı və hədəfliliyi barədə aparılan müzakirələr, qlobal media mənzərəsindəki dəyişikliklərlə də əlaqələndirilə bilər. İnformasiya axınının artdığı və hər kəsin öz "səsinə" sahib çıxdığı bir dövrdə, həqiqəti obyektiv şəkildə çatdırmağa çalışan peşəkar jurnalistlərin rolu və təhlükəsizliyi daha da önəmli hala gəlir.
Bu kontekstdə, BMT kimi beynəlxalq qurumların jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün daha qətiyyətli addımlar atması tələb olunurmu? Yoxsa bu cür itkilər, münaqişə zonalarında jurnalistika fəaliyyətinin təbii bir riskidirmi?
Müəllifin qeyd etdiyi "hədəfli hücum" ifadəsi, İsrailin qəsdən jurnalistləri hədəfə aldığını ehtiva edir. Lakin, müharibə zonalarında, jurnalistlər də daxil olmaqla, mülki əhalinin və infrastrukturların vurulması halları genişmiqyaslı hərbi əməliyyatların təbii nəticəsi ola bilərmi? Hərbi əməliyyatların intensiv olduğu bir ərazidə, jurnalistlərin özlərini təhlükəsizliyini təmin etmək üçün daha qəti tədbirlər görməsi gözlənilirmi? Məsələn, onların jurnalist olduqlarını bildirən xüsusi geyim və ya nişanların istifadəsi, hərbi qüvvələr tərəfindən onların qeyri-döyüşçü kimi tanınmasına necə təsir edir? Bu hücumun digər mümkün səbəbləri, yaxud müharibənin qaçılmaz nəticələri ola biləcək digər izahatları araşdırmaq da məsələnin tam mənzərəsini anlamaq üçün önəmlidir.
Tarixən müxtəlif münaqişələrdə jurnalistlər təhlükəsizlikləri təmin edilmədiyi üçün ciddi risklərlə üzləşiblər. Bəzi hallarda bu, qəsdən edilən hücumlar nəticəsində baş verib, bəzən isə texniki səhvlər və ya qeyri-dəqiq kəşfiyyat səbəbindən. Məsələn, İraq müharibəsi zamanı və sonrasında xeyli sayda jurnalist həlak olmuş, bunun səbəbləri də müxtəlif araşdırmalara mövzu olmuşdur. Bəzi ölkələrdə isə müstəqil media orqanlarına qarşı təzyiqlər və jurnalistlərin peşə fəaliyyətlərini yerinə yetirmələrinin məhdudlaşdırılması hallarının artması müşahidə edilir. Bu vəziyyət, jurnalistlərin obyektiv və tərəfsiz məlumat yaymasını çətinləşdirir. Qəzzada baş verənlərin beynəlxalq hüquq çərçivəsində araşdırılması və jurnalistlərin müdafiəsi üçün tədbirlərin gücləndirilməsi zəruridir.
Belə bir şəraitdə, jurnalistlərin həyatını itirməsi halları təkrarlandığı halda, beynəlxalq ictimaiyyətin bu məsələyə reaksiyasının nə dərəcədə təsirli olduğunu və gələcəkdə bu cür faciələrin qarşısını almaq üçün hansı əlavə beynəlxalq mexanizmlər tətbiq oluna bilər?
Şərh Yaz