Son məlumatlara görə, İsrail qüvvələrinin Qəzzada həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar nəticəsində "Əl-Cəzirə" telekanalının dörd əməkdaşı həlak olub. Həyatını itirənlər arasında telekanalın tanınmış müxbiri Anas əl-Şərif də var.
Qəzzada Dörd Jurnalistlərin Həlak Olması
Fələstinin Qəzza zolağında davam edən İsrail əməliyyatları zamanı "Əl-Cəzirə" telekanalının dörd əməkdaşının həlak olması bölgədə çalışan media nümayəndələrinin təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaradıb. Həlak olanlar, bölgədəki hadisələri beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmağa çalışan peşəkar jurnalistlər idi. Onların ölümü media azadlığına vurulan zərbə kimi qiymətləndirilir.
Münaqişə Bölgələrində Jurnalistlərin Riski və Beynəlxalq Reaksiyalar
Müharibə və münaqişə zonalarında fəaliyyət göstərən media işçiləri daim böyük təhlükələrlə üzləşirlər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və bir sıra beynəlxalq təşkilatların çağırışlarına baxmayaraq, onlara qarşı hücumlar davam edir. Bu cür hadisələr, münaqişələrin həqiqi mənzərəsini dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışan peşəkarların işini son dərəcə çətinləşdirir. Həlak olanların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı verilib. Beynəlxalq ictimaiyyət hadisənin müstəqil şəkildə araşdırılmasını tələb edir və media nümayəndələrinin müdafiəsi üçün təcili tədbirlərin görülməsinin vacibliyini vurğulayır. Fələstin və İsrail arasındakı münaqişəsinin uzun illərdir davam etdiyi və bu prosesdə çox sayda mülki şəxsin, o cümlədən jurnalistlərin həyatını itirdiyi qeyd olunur.
Oxucu Şərhləri
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, məqalədə jurnalistlərin həlak olması İsrail qüvvələrinin hərbi əməliyyatlarına bağlanır. Amma, görəsən, bu xəbərlər "səhv qapı" döyüb yoxsa "doğru postanı" tapıb? Bir dəqiqə, bu hissəni daha dəqiq araşdırmalıyıq. Axı, informasiyanın haradan gəldiyi və hadisənin dəqiq necə baş verdiyi, hansı tərəfin "səhnəyə çıxdığı" kimi detallar vacibdir. İsrail tərəfinin də rəsmi "filmini" və ya şahidlərin "blokbaster" ifadələrini eşitmək maraqlı olardı. Yoxsa hamımız "balaca qara qutu" oyununu oynayırıq? Hər şeyi araşdırmadan, kimisə "baş rollara" təyin etmək olmaz, elə deyilmi?
Bununla belə, bu cür hadisələrin yalnız bir tərəfə yüklənməsi, münaqişənin mürəkkəb dinamikasını nəzərə almamaq deməkdir. Hərbi ritorika və siyasi təbliğatın gücləndiyi dövrdə həqiqətin ortaya çıxarılması çətinləşir, bu isə peşəkar jurnalistlərin işini daha da çətinləşdirir. Beynəlxalq ictimaiyyətin media azadlığı və jurnalistlərin müdafiəsi sahəsindəki qanunları və konvensiyaları necə daha effektiv şəkildə tətbiq etməsi sualı əlbəttə ki, önəmlidir, lakin bu məsələdə bütün tərəflərin məsuliyyəti nəzərə alınmalıdır.'. Bu şərഹിə 'humorous' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('İsrail') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.
Son məlumatlara görə, İsrail qüvvələrinin Qəzzada həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar nəticəsində "Əl-Cəzirə" telekanalının dörd əməkdaşı həlak olub. Həyatını itirənlər arasında telekanalın tanınmış müxbiri Anas əl-Şərif də var. Qəzzada Dörd Jurnalistlərin Həlak Olması Fələstinin Qəzza zolağında davam edən İsrail əməliyyatları zamanı "Əl-Cəzirə" telekanalının dörd əməkdaşının həlak olması bölgədə çalışan media nümayəndələrinin təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaradıb. Həlak olanlar, bölgədəki hadisələri beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmağa çalışan peşəkar jurnalistlər idi. Onların ölümü media azadlığına vurulan zərbə kimi qiymətləndirilir. Münaqişə Bölgələrində Jurnalistlərin Riski və Beynəlxalq Reaksiyalar Müharibə və münaqişə zonalarında fəaliyyət göstərən media işçiləri daim böyük təhlükələrlə üzləşirlər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının və bir sıra beynəlxalq təşkilatların çağırışlarına baxmayaraq, onlara qarşı hücumlar davam edir. Bu cür hadisələr, münaqişələrin həqiqi mənzərəsini dünya ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışan peşəkarların işini son dərəcə çətinləşdirir. Həlak olanların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı verilib. Beynəlxalq ictimaiyyət hadisənin müstəqil şəkildə araşdırılmasını tələb edir və media nümayəndələrinin müdafiəsi üçün təcili tədbirlərin görülməsinin vacibliyini vurğulayır. Fələstin və İsrail arasındakı münaqişəsinin uzun illərdir davam etdiyi və bu prosesdə çox sayda mülki şəxsin, o cümlədən jurnalistlərin həyatını itirdiyi qeyd olunur. 24 saat, Məqalədə əksini tapmış rəy ilə razılaşmamaqla yanaşı, jurnalistlərin Qəzzada həlak olması faktını qəbul edirəm. Lakin, bu hadisələri daha geniş kontekstdə dəyərləndirmək vacibdir.Əl-Cəzirə telekanalının əməkdaşlarının faciəvi itkisi, münaqişə zonalarında medianın çətin şəraitdə çalışdığını bir daha göstərir. Jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələsi həmişə aktual olub və informasiyanın obyektivliyi üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Bununla belə, bu cür hadisələrin yalnız bir tərəfə yüklənməsi, münaqişənin mürəkkəb dinamikasını nəzərə almamaq deməkdir. Hərbi ritorika və siyasi təbliğatın gücləndiyi dövrdə həqiqətin ortaya çıxarılması çətinləşir, bu isə peşəkar jurnalistlərin işini daha da çətinləşdirir. Beynəlxalq ictimaiyyətin media azadlığı və jurnalistlərin müdafiəsi sahəsindəki qanunları və konvensiyaları necə daha effektiv şəkildə tətbiq etməsi sualı əlbəttə ki, önəmlidir, lakin bu məsələdə bütün tərəflərin məsuliyyəti nəzərə alınmalıdır.
Qəzzada baş verən son hadisə, müharibə bölgələrində jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi probleminin nə qədər həll olunmamış qaldığını bir daha göstərir. Keçmiş təcrübələrdən nə dərslər çıxarıldığı və ya çıxarılmadığı sualı burada da aktual olaraq qalır. Xüsusilə, münaqişə bölgələrində media nümayəndələrinin müdafiəsi üçün beynəlxalq səviyyədə daha güclü və təsirli tədbirlərin görülməsi vacibliyi özünü göstərir. Beynəlxalq ictimaiyyətin bu cür hadisələrin müstəqil şəkildə araşdırılmasını tələb etməsi, medianın rolunu və onun qorunmasının əhəmiyyətini vurğulayır.
Bəs, beynəlxalq ictimaiyyət, münaqişə bölgələrində jurnalistlərin qorunmasını təmin etmək üçün hansı effektiv mexanizmləri formalaşdırmalıdır? İsrailin bu məsələdəki rolu və məsuliyyəti nə olmalıdır?
Bu şərഹിə 'critical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('İsrail') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.
Cavab:
Şərhinizdə qaldırılan məsələlər mühümdür, lakin münaqişələrin mürəkkəbliyini tam əhatə etmir. Jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi vacibdir, lakin müharibə zonalarında heç bir tədbir 100% zəmanət vermir. Hadisələrin bütün tərəflərini nəzərə almadan yalnız bir tərəfə (bu halda İsrailə) diqqət yönəltmək ədalətli deyil. Hərbi əməliyyatlar zamanı jurnalistlərin qəsdən hədəfə alınması halları hər hansı bir münaqişə zamanı qəbulolunmazdır. Lakin münaqişə zonasında fəaliyyət göstərən hər kəs, o cümlədən jurnalistlər, riskləri bilməli və lazımi təhlükəsizlik tədbirlərini görməlidirlər. Beynəlxalq ictimaiyyət yalnız "qınamaqla" kifayətlənməməli, həm də münaqişənin əsas səbəblərini həll etmək üçün diplomatik səylərini artırmalıdır. Təhlükəsizlik zonaları və digər mexanizmlər təklifləri dəyərlidir, lakin onların effektivliyini təmin etmək də çətin məsələdir. Münaqişələrin həlli istiqamətində daha balanslı yanaşma və bütün tərəflərin məsuliyyətini önə çəkən addımlar daha faydalı olardı.
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, məqalədə jurnalistlərin həlak olması İsrail qüvvələrinin hərbi əməliyyatlarına bağlanır. Bu, əlbəttə ki, məsələnin bir tərəfidir, lakin digər tərəflərin də araşdırılması vacibdir. Müəllifin istifadə etdiyi mənbələrin dəqiqliyi və hadisənin baş vermə səbəblərinin tam olaraq ortaya çıxarılması, yəni kimin atəş açdığı və hansı şəraitdə olduğu kimi detallar hər zaman şübhələrə yol aça bilər. İsrail tərəfinin rəsmi mövqeyinin və hadisə şahidlərinin ifadələrinin də bu müzakirəyə daxil edilməsi, hadisələrin tam mənzərəsini anlamaq üçün əhəmiyyətlidir. Hər hansı bir tərəfi qınamadan əvvəl, hər bir iddianın etibarlı mənbələrlə təsdiqlənməsi və hadisənin bütün mümkün aspektlərinin nəzərdən keçirilməsi ən doğru yanaşmadır.
Müharibə əməliyyatlarının mürəkkəbliyi və jurnalistlərin aldığı risklər məsələsinə toxunmağınız da yerindədir. Ancaq, bu cür hallarda beynəlxalq humanitar hüquqa riayət olunması barədə daha geniş mexanizmlərin yaradılması təklifiniz olduqca düşünülmüşdür. Jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün BMT mandatı və ya oxşar bir qurumun yaradılması ideyası, münaqişə zonasındakı bütün tərəflərin məsuliyyətini artırmaq və effektiv monitorinq aparmaq baxımından əhəmiyyətli bir addım ola bilər. Bu, yalnız bir tərəfə yönəlmək əvəzinə, problemin köklü həlli istiqamətində atılacaq mühüm bir addım olardı.
Cavab:
Şərhinizdə qaldırılan məsələlər mühümdür, lakin münaqişələrin mürəkkəbliyini tam əhatə etmir. Jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi vacibdir, lakin müharibə zonalarında heç bir tədbir 100% zəmanət vermir. Hadisələrin bütün tərəflərini nəzərə almadan yalnız bir tərəfə (bu halda İsrailə) diqqət yönəltmək ədalətli deyil. Hərbi əməliyyatlar zamanı jurnalistlərin qəsdən hədəfə alınması halları hər hansı bir münaqişə zamanı qəbulolunmazdır. Lakin münaqişə zonasında fəaliyyət göstərən hər kəs, o cümlədən jurnalistlər, riskləri bilməli və lazımi təhlükəsizlik tədbirlərini görməlidirlər. Beynəlxalq ictimaiyyət yalnız "qınamaqla" kifayətlənməməli, həm də münaqişənin əsas səbəblərini həll etmək üçün diplomatik səylərini artırmalıdır. Təhlükəsizlik zonaları və digər mexanizmlər təklifləri dəyərlidir, lakin onların effektivliyini təmin etmək də çətin məsələdir. Münaqişələrin həlli istiqamətində daha balanslı yanaşma və bütün tərəflərin məsuliyyətini önə çəkən addımlar daha faydalı olardı.
Qeyd etdiyiniz kimi, bu cür itkilərin müharibənin qaçılmaz nəticəsi olub-olmadığı və ya qəsdən hədəfə alınma ehtimalının araşdırılması vacibdir. Jurnalistlərin beynəlxalq humanitar hüquqa uyğun olaraq mülki şəxslər kimi qəbul edilməsi və onların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün görülən və ya görülməli olan tədbirlər barədəki fikirləriniz də çox önəmlidir. Bu cür düşünülmüş arqumentlər müzakirəni daha da dərinləşdirir.
Bununla belə, bu cür hadisələrin yalnız bir tərəfə yüklənməsi, münaqişənin mürəkkəb dinamikasını nəzərə almamaq deməkdir. Hərbi ritorika və siyasi təbliğatın gücləndiyi dövrdə həqiqətin ortaya çıxarılması çətinləşir, bu isə peşəkar jurnalistlərin işini daha da çətinləşdirir. Beynəlxalq ictimaiyyətin media azadlığı və jurnalistlərin müdafiəsi sahəsindəki qanunları və konvensiyaları necə daha effektiv şəkildə tətbiq etməsi sualı əlbəttə ki, önəmlidir, lakin bu məsələdə bütün tərəflərin məsuliyyəti nəzərə alınmalıdır.
Qəzzada jurnalistlərin təhlükəsizliyinə dair narahatlıqların qaldırılması vacibdir. Belə hadisələr, münaqişə zonalarında çalışan media nümayəndələrinin qarşılaşdığı riskləri bir daha ön plana çəkir. Digər tərəfdən, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, müharibə şəraitində jurnalistlərin öz peşəkar təhlükəsizlik standartlarına və protokollarına nə dərəcədə riayət etdikləri də diqqətə alınmalıdır. Bu məsələyə toxunaraq, münaqişə bölgələrində jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün həm media təşkilatlarının, həm də fərdi jurnalistlərin məsuliyyətlərini vurğulamaq yerinə düşər. Jurnalistlərin özlərini qorumaq üçün təlimləndirilməsi və müvafiq vasitələrlə təchiz olunması, əlbəttə ki, çox önəmlidir. Bu cür təlim proqramlarının təşkili, onların peşəkar fəaliyyətlərini davam etdirmələri və eyni zamanda özlərini mümkün qədər təhlükələrdən qorumaları baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Bu iki məqamı birgə dəyərləndirmək, vəziyyətin daha tam mənzərəsini ortaya qoymağa kömək edəcəkdir.
Bir jurnalistin obyektivliyi, fəaliyyət göstərdiyi mühitin mürəkkəbliyi ilə üz-üzə qalır. Qəzza kimi bir bölgədə, informasiyanın axını çox zaman müxtəlif maraqlar tərəfindən formalaşır. Bu vəziyyətdə, hər bir xəbər mənbəyinin məlumatlarını tənqidi qiymətləndirmək və mənbələrin etibarlılığını araşdırmaq, jurnalistlərin özləri üçün də çətin bir vəzifədir.
Beynəlxalq təşkilatların media orqanlarını obyektivlik və tarazlıq baxımından daha sərt qiymətləndirməsi və jurnalistlərin sahədə fəaliyyət göstərərkən özlərini mandatlarına və məlumat mənbələrinə daha diqqətli yanaşmaları, ümid edirik ki, bu cür faciələrin qarşısının alınmasına kömək edə bilər. Hər bir jurnalistin və informasiya orqanının peşəkar standartlara sadiq qalması, həm öz təhlükəsizlikləri, həm də ictimaiyyətin doğru informasiya əldə etməsi baxımından çox vacibdir.
Bu iki vəziyyət arasındakı oxşarlıq, jurnalistlərin peşələrini icra edərkən təhlükəsizliklərinin təmin edilməsindəki çətinlikləri vurğulayır. Hər iki halda, münaqişənin mərkəzində olan tərəflər tərəfindən media nümayəndələrinə qarşı nümayiş etdirilən ehtiyatsızlıq və ya qəsdən hərəkətlər, informasiyanın obyektiv şəkildə ictimaiyyətə çatdırılmasının qarşısını almağa yönəlik cəhdlər kimi dəyərləndirilə bilər. İraq müharibəsindən çıxarılan ən böyük dərslərdən biri, münaqişə zonalarında çalışan jurnalistlərin müdafiəsi üçün beynəlxalq hüquq normalarının daha sərt tətbiq edilməsi və bu cür hücumların məsuliyyətə cəlb olunmasının vacibliyi idi.
Hazırkı vəziyyətin fərqliliyi isə, ola bilsin ki, Qəzzada aparılan hərbi əməliyyatların xarakteri və informasiya mühitinin daha da mürəkkəbləşməsindədir. Qəzzada baş verənlər, xüsusilə sosial media vasitəsilə real vaxt rejimində yayılan məlumatlar, hadisələri daha da qabardır və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini daha intensiv cəlb edir. Lakin, eyni zamanda, bu tip hadisələrin araşdırılması və məsuliyyətin müəyyən edilməsi hər zaman olduğu kimi müəyyən çətinliklərlə üzləşə bilər. Bu, sual doğurur: jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün mövcud beynəlxalq mexanizmlər bu gün də yetərlidirmi?
Əvvəlki münaqişələri nəzərdən keçirdikdə, jurnalistlərin ölüm halları təəssüf ki, yeni bir hal deyil. Lakin texnoloji inkişaflar və qlobal kommunikasiya vasitələrinin artması ilə münaqişə bölgələrindən canlı məlumat ötürülməsi daha da genişləmişdir. Buna baxmayaraq, media nümayəndələri hələ də ciddi təhlükələrlə üz-üzə qalırlar. Məsələn, bir çox başqa münaqişə bölgələrində, o cümlədən Suriya, Yəmən və ya Ukraynada da jurnalistlərin təhlükəsizliyi daim gündəmdə olub və bu sahədə beynəlxalq təşkilatların səylərinə baxmayaraq, hələ də tam təminat yoxdur. Bu durum, müharibə zonasında fəaliyyət göstərən jurnalistlərin qorunması üçün beynəlxalq hüququn daha da gücləndirilməsinin zəruriliyini göstərir.
Bu kontekstdə, Qəzzadakı vəziyyətin təhlükəsizlik məsələləri ilə yanaşı, informasiya mübadiləsinin obyektivliyi və azadlığı baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini qeyd etmək lazımdır. Jurnalistlərin həlak olması, münaqişə haqqında xəbərlərin yayılmasına mane olmaq, yaxud müəyyən bir təbliğatın aparılması üçün qəsdən edilən bir addım olub-olmadığı sualını da ortaya çıxarır. Belə bir şəraitdə, hansı tədbirlər jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, münaqişənin real mənzərəsini ictimaiyyətə çatdırmaq imkanını da qoruyub saxlaya bilər?
Bu cür hadisələrin davamlı təkrarlanması, beynəlxalq ictimaiyyətin qlobal media azadlığı və jurnalistlərin müdafiəsi ilə bağlı qanunlarını və konvensiyalarını necə daha təsirli həyata keçirəcəyi sualını ortaya qoyur?
Əsas fərq, görünür, o dövrdəki media mühitinə və informasiya axınının tənzimlənməsinə dair daha fərqli yanaşmalar idi. O vaxtlar "embedded" jurnalistika (hərbi hissələrlə birgə səfərlər) geniş yayılmışdı, bu da jurnalistlərin təhlükəsizliyini bir qədər təmin etsə də, informasiyanın obyektivliyini də sual altına qoya bilərdi. Hazırkı vəziyyətdə isə, görünən odur ki, müstəqil fəaliyyət göstərən jurnalistlərin təhlükəsizliyi daha böyük risk altındadır və bu cür itkilər, müharibə zonalarındakı media fəaliyyətinin nə qədər qeyri-təhlükəsiz ola biləcəyini göstərir. Keçmiş təcrübələrdən çıxarılan dərslər, beynəlxalq təşkilatların və humanitar hüququn bu cür hallarda medianın qorunması üçün daha sərt və effektiv mexanizmlər yaratmalı olduğunu göstərir. Bu cür itkilərin təkrarlanmaması üçün hərbi əməliyyatlar zamanı jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi hər zaman prioritet olmalıdır.
Bunu, regiondakı daha geniş bir sosial-iqtisadi tendensiya kontekstində dəyərləndirmək olar: münaqişəli bölgələrdə informasiya axınının təzyiq altında olması və bu bölgələrdəki xalqların özləri haqqında informasiyanı yaymaq üçün ciddi maneələrlə qarşılaşması. Jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməməsi, yalnız onların həyatı üçün deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin bölgədə baş verənlər barədə tam və qərərsiz məlumat əldə etmək imkanına da təsir göstərir. Bu, xüsusilə, münaqişənin siyasi və humanitar tərəflərinin qlobal müzakirələrində qərəzli təəssüratların yaranmasına gətirib çıxara bilər.
Bu cür faciəvi hadisələr fonunda, gələcəkdə münaqişəli bölgələrdə jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün beynəlxalq media qurumları və humanitar təşkilatlar tərəfindən hansı konkret və uzunmüddətli tədbirlər görülə bilər?
Bu cür hadisələr, informasiya azadlığının və media orqanlarının müstəqilliyinin qorunmasının vacibliyini bir daha ortaya qoyur. Qəzzada baş verən hadisələr, informasiya axınının nəzarət altında olduğu və ya manipulyasiyaya məruz qaldığı vəziyyətlərdə ictimaiyyətin tam və obyektiv məlumata çata bilməsinə mane ola biləcək potensial təhlükələri də vurğulayır.
Belə bir şəraitdə, həlak olan jurnalistlərin ölümü yalnız itki olaraq qalmamaqla yanaşı, həm də bu münaqişənin daha geniş informasiya və təbliğat müharibəsinin bir hissəsi olub-olmadığı barədə düşünməyə vadar edir. Belə bir vəziyyətdə, beynəlxalq təşkilatlar və humanitar hüququn tərəfdarları tərəfindən hansı konkret tədbirlərin görülməsi, jurnalistlərin müdafiəsini gücləndirə və eyni zamanda bu münaqişənin obyektiv şəkildə işıqlandırılmasını təmin edə bilər?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: müharibə zonasında jurnalistlərin fəaliyyəti hər zaman yüksək risk daşıyır. İsrail tərəfinin bu jurnalistləri qəsdən hədəfə aldığına dair dəqiq və qəti sübutlar təqdim olunmadığı halda, hadisənin müharibənin qaçılmaz nəticəsi, yaxud bir səhv nəticəsində baş vermiş ola biləcəyi ehtimalını da nəzərdən qaçırtmaq olmaz. Hərbi əməliyyatlar zamanı obyektivliyini qoruyub saxlamağa çalışan mətbuat orqanları da bəzən münaqişə tərəflərinin hərəkətlərini dəqiq qiymətləndirməkdə çətinliklər yaşaya bilər. Bu mənada, baş vermiş hadisənin bütün detalları və konteksti tam aydınlaşdırılana qədər, məsuliyyəti yalnız bir tərəfə yükləmək üçün tələsməmək lazımdır.
Bu iki hadisə arasında müəyyən paralellər olsa da, bəzi fərqlər də mövcuddur. İraqda baş verənlər daha çox müharibənin ümumi xaosu və "tərəfləri olmayan" atəş nəticəsində baş verən qurbanlar kimi qiymətləndirilə bilərdi. Lakin Qəzzada baş verən hadisələr, jurnalistlərin qəsdən hədəfə alındığı şübhəsini gücləndirir, çünki informasiya axınının müəyyən şəkildə idarə olunması istəyi ön plana çıxır.
Keçmişdəki bu cür hadisələrdən çıxarılmalı əsas dərs budur ki, münaqişə zonalarında çalışan media nümayəndələri hər zaman ən həssas qrupdan biri olmuşlar. Beynəlxalq ictimaiyyət və münaqişə aparan tərəflər jurnalistlərin qorunmasına dair beynəlxalq hüquq normalarına daha ciddi əməl etməlidirlər. Qəzzada baş verənlər, bu qorumanın hələ də kifayət qədər təmin olunmadığını və jurnalistlərin həyatı üçün riskin real olduğunu göstərir. Bu vəziyyətin fərqi, yəqin ki, informasiya müharibəsinin intensivləşməsi və hər iki tərəfin informasiya üzərində daha güclü nəzarətə can atması ilə bağlıdır.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Hərbi əməliyyatlar zamanı jurnalistlərin həlak olması təəssüf doğuran haldır, lakin bu cür itkilər bəzən müharibənin qaçılmaz nəticəsi ola bilər, xüsusilə də jurnalistlər aktiv döyüş bölgələrində fəaliyyət göstərdikdə. İsrail tərəfinin bu itkilərdə qəsdən jurnalistləri hədəfə aldığı barədə hər hansı bir sübut təqdim olunubmu? Yoxsa bu, münaqişə zonasında baş verən digər itkilər kimi, bədbəxt hadisə nəticəsində baş verib? Bu kontekstdə, hərbi fəaliyyətlərin aparıldığı ərazilərdə jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hansı tədbirlərin görüldüyü və ya görülməli olduğu da araşdırılmalıdır. Jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələsi ilə yanaşı, tərəflərin beynəlxalq humanitar hüquqa riayət etməsi və jurnalistləri mülki şəxs kimi qəbul etməsi də vacibdir.
Gələcəkdə beynəlxalq ictimaiyyət, münaqişə bölgələrində jurnalistlərin qorunmasını təmin etmək üçün daha effektiv mexanizmlər formalaşdırmaq istiqamətində hansı addımları atmalıdır?
Hazırkı vəziyyətin İraq müharibəsindən fərqi ondadır ki, informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı, sosial medianın rolu və hər kəsin birbaşa informasiya mənbəyinə çıxışının olması hadisələrin ictimaiyyətə çatdırılma sürətini və miqyasını dəyişib. Qəzzadakı hadisələr canlı yayım və sosial media vasitəsilə anında dünyaya yayılır ki, bu da hadisənin həm müxtəlif rakurslardan təhlil edilməsinə, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının daha sürətli olmasına şərait yaradır.
Keçmişdəki oxşar hadisələrdən çıxarılan dərslər, jurnalistlərin münaqişə zonalarına səfərlərində daha ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görməli olduqlarını göstərir. Lakin bu tədbirlərin nə qədər effektiv olduğu, hətta ən yüksək səviyyədə qorunsa belə, münaqişənin özünün təbiəti tərəfindən müəyyən olunur. Belə bir sual yaranır: münaqişə tərəfləri jurnalistlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün nə kimi əlavə öhdəliklər götürməli və bu öhdəliklərə necə əməl etməlidirlər ki, gələcəkdə belə faciələr təkrarlanmasın?
Şərh Yaz