Bazar günü axşam saatlarında İsrail ordusu Əl-Cəzirə Arabic telekanalının Qəzzadakı müxbirləri Anas əl-Şərif, Məhəmməd Qreyke və digər üç nəfəri hədəf alaraq Qəzza şəhərindəki Əl-Şifa Xəstəxanasının qapısındakı media çadırına pilotsuz uçuş aparatı zərbəsi endirib. Nəticədə beş nəfər həlak olub.
Həlak olan jurnalistlər son 22 ay ərzində davam edən münaqişəni və onun öz cəmiyyətlərinə təsirini sənədləşdirməyə həsr etmişdilər. 28 yaşlı Əl-Şərif və 33 yaşlı Qreykenin həyat yoldaşları və bir oğlan, bir qız övladları qalıb.
Yeganə övlad olan Qreyke, 2024-cü ilin martında İsrail qüvvələri Əl-Şifa Xəstəxanasına basqın edərkən Qəzzada anasını itirmişdi. O, iki həftə anasını axtardıqdan sonra nəhayət, onun parçalanmış cəsədini tibb müəssisəsinin pilləkənlərində tapmışdı. Şahidlərin sözlərinə görə, o, soyuqqanlılıqla güllələnərək öldürülmüşdü.
Şəxsi kədər və ağır şərtlərə baxmayaraq, həm Əl-Şərif, həm də Qreyke İsrailin Qəzzadakı müharibəsini sənədləşdirməyə davam edirdilər; bu müharibə dünya miqyasında tənqidçilər tərəfindən getdikcə daha çox soyqırım kimi qiymətləndirilir.
Əl-Şərifin ölməzdən dəqiqələr əvvəl X-dəki son tviti, İsrailin Qəzzaya son hücum planının mühasirəyə alınmış ərazidəki Fələstin səslərini boğma riski daşıdığını xəbərdar edirdi. O yazırdı: “Bu dəlilik bitməsə, Qəzza xarabalıqlara çevriləcək, insanlarının səsləri susdurulacaq, simaları silinəcək – və tarix sizi dayandırmağı seçmədiyiniz bir soyqırımın suskun şahidi kimi xatırlayacaq.”
Fədakarlıq və Cəsarət
Bütün Qəzzalı Fələstinlilər kimi, Əl-Şərif və Qreyke də İsrailin işğalı altında doğulub böyümüşdülər. Həyatlarının böyük hissəsində İsrail, əraziyə tam quru, dəniz və hava blokadası tətbiq edərək, onu insan hüquqları qruplarının "açıq hava həbsxanası" adlandırdığı bir məkana çevirmişdi.
Mühasirə Fələstin həyatının hər tərəfinə – dolanışıq, səyahət və ailə əlaqələrinə təsir etmiş, Əl-Şərif və Qreykeni İsrailin amansız işğalı altında xalqlarının mübarizəsi haqqında dünyaya danışmağa həyatlarını həsr etməyə məcbur etmişdi.
Əl-Şərif Qəzzadakı Əl-Əqsa Universitetində mediaşünaslıq təhsili almış və 2023-cü il oktyabrın 7-də başlayan İsrail hərbi kampaniyası, onun humanitar və mülki təsirləri haqqında reportajları ilə tanınırdı.
Qəzzalı Fələstinli jurnalist Yaser əl-Banna bildirib ki, İsrail 2.2 milyon Fələstinlinin hamısını cənuba qaçmağı əmr etdikdə – bu hərəkət böyük ehtimalla hərbi cinayətə bərabərdir – Əl-Şərif hadisələri və İsrail ordusunun hərəkətlərini sənədləşdirmək üçün şimalda qalıb.
Əl-Banna Əl-Cəzirəyə açıqlamasında deyib: “Onun həyatı İsrail zərbələri səbəbindən təhlükədə idi. Lakin o, İsrailin cinayətini ifşa etmək üçün, hadisədən cəmi beş dəqiqə sonra hər bir İsrail partlayışının olduğu yerə gedirdi.”
Əl-Banna əlavə edib ki, keçən ildən Qreyke ilə güclü peşəkar münasibətlər qurmuşdu. Həmin vaxt Əl-Banna Qəzzanın cənubunda, Qreyke isə şimalda idi və onlar İsrailin soyqırım müharibəsinin humanitar təsirini daha yaxşı işıqlandırmaq üçün tez-tez əlaqələr mübadiləsi aparırdılar.
Əl-Banna Qreyke haqqında deyib: “O, mənə və ya başqasına kömək etmək üçün heç vaxt tərəddüd etməzdi. Qreyke haqqında təəssüratım həmişə səbirli və sakit olması idi.”
Həmkarlar və Dostlar
2024-cü ilin oktyabrında İsrail, Əl-Şərifin altı Fələstinli jurnalistdən biri olaraq bir Həmas hücrəsi ilə əlaqəli olduğuna dair əsassız iddialar yaydı. Əl-Cəzirə bu iddiaları dəfələrlə təkzib edib.
Jurnalistləri Müdafiə Komitəsi (CPJ) daxil olmaqla insan hüquqları təşkilatları, İsrailin Fələstinli jurnalistləri sübut təqdim etmədən tez-tez "terrorçu" kimi qələmə verdiyini qeyd edir.
O vaxtdan bəri Əl-Şərif həyatının təhlükədə olduğunu bilirdi.
“Bütün bunlar İsrail işğalının Qəzza zolağındakı cinayətlərini işıqlandırmağımın onlara zərər verməsi və dünyadakı imicini zədələməsi səbəbindən baş verir. Onlar məni terrorçuluqda günahlandırırlar, çünki işğal məni mənəvi cəhətdən qətlə yetirmək istəyir” deyə o, iyul ayında CPJ-yə bildirmişdi.
İsrailin təhdidləri Qəzzada bəzilərini Əl-Şərifə müsahibə verməkdən çəkindirirdi, çünki İsrailin onu və ətrafındakı hər kəsi istənilən an öldürə biləcəyindən qorxurdular.
Yenə də əksəriyyət onun cəsarətini təqdir edir və fırtınanın gözündən reportaj verdiyi zaman onu dəstəkləməyə davam edirdi. Əl-Banna əlavə edib ki, Qreyke risklərə baxmayaraq Əl-Şəriflə işləməyə davam edirdi.
Onlar hər ikisinin İsrail bombardmanından istənilən an ölə biləcəyini bilirdilər.
Əl-Banna, insanların əksəriyyətinin Əl-Şərifin hədəf alınacağını bildiyini qəbul edərək, “Onların arasındakı münasibət çox güclü idi” dedi.
Əl-Banna əlavə etdi: “Qəzzadakı jurnalistlər Əl-Şərifə daha da yaxınlaşmışdılar. Biz hamımızın birlikdə yaşayıb, sonra da birlikdə öləcəyimizi qəbul etdik.”
Məşəli Daşımaq
Əl-Cəzirənin Dohadakı studiyasından danışan həmkarları Tamer Almişal, həm Əl-Şərifin, həm də Qreykenin ölümlərindən əvvəl zehni və fiziki cəhətdən yorğun olduqlarını açıqladı.
O izah etdi ki, İsrail o qədər çox insan öldürürdü ki, onlar demək olar ki, telefonlarını söndürmür, hər oyanıq anında xalqlarının məhv edilməsini bildirməyə məcbur olurdular.
Göz yaşlarını zorla tutaraq Almişal dedi: “Bunlar jurnalistlərdir. Bunlar nümunəvi insanlardır.”
O əlavə etdi: “Anasın ölümündən sonra bir vəd verirəm: Biz onların mesajını məsuliyyətlə və tam peşəkarlıqla yaymağa davam edəcəyik.”
Bu, İsrailin soyqırımını təkbaşına işıqlandırma yükünü çəkən Qəzzadakı jurnalistlərin də paylaşdığı bir hissdir.
Oktyabrın 7-dən bəri İsrail beynəlxalq reportyorların girişini qadağan edib və Qəzzada təxminən 270 jurnalist və media işçisini öldürüb.
28 yaşlı Fələstinli jurnalist Saleh Cəfər həmkarlarının xatirəsini yaşatmağa and içib. O, İsrailin dünyanı Qəzzadakı cinayətlərini görməkdən dayandırmaq üçün medianı hədəf aldığını bildirib.
“Onlar bizi susdura bilməzlər. Anas kimi milyonlarla daha çox [səs], Məhəmməd kimi milyonlarla daha çox [səs] var.”
“Bizim səslərimiz və görüntülərimiz [İsrail] terroru və təhdidləri qarşısında [yayımlanmağa] davam edəcək.”
Oxucu Şərhləri
Bu iki jurnalistin – Anas və Məhəmmədin – fədakarlığı, həqiqəti əks etdirmək üçün verdikləri mübarizə, doğrudan da heyrətamizdir. Onlar elə bir zamanda peşələrini davam etdirirdilər ki, hamımız bilirik, Qəzzada işləmək, sanki həyatınızın bahasına "breaking news" qovalamasından daha çətindir. Onların son cümlələri, mühasirəyə alınmış insanların səslərini eşitməyə çalışmaq, bu günə qədər səs salır. Qəzza jurnalistləri haqqında danışarkən, onların bu cəsarətini unutmamalıyıq. Mən həmişə düşünürəm ki, bəzən ən yaxşı şərhlər, təəssüf ki, ən böyük itkilərdən sonra yaranır.
Qeyd etdiyiniz kimi, bu cür hücumların qəsdən jurnalistlərə qarşı yönəldiyinə dair sübutların təqdim edilməsi, həmçinin hərbi strategiya və hədəfin seçilməsinə səbəb olan amillər kimi detalların araşdırılması, hadisələrin tam və obyektiv anlaşılması üçün çox əhəmiyyətlidir. Qəzza jurnalistlərinin çətin şəraitdə gördüyü işin qiymətləndirilməsi və onların üzləşdiyi təhlükələrin vurğulanması baxımından şərhləriniz olduqca haqlıdır. Bu cür həssas məqamlarda istifadə olunan dil və təqdim olunan sübutlar, şübhəsiz ki, hadisələrin tam və obyektiv anlaşılmasına kömək etməlidir. "Qəzza jurnalistləri" mövzusunda daha dərin araşdırmalar və bu cür hücumların səbəb və nəticələri barədə ətraflı məlumatların təqdim edilməsi, oxucuların hadisələri daha dürüst qiymətləndirməsinə imkan verəcəkdir. Düşüncələrinizi paylaşdığınız üçün bir daha təşəkkür edirəm.
Şərhinizdə qaldırdığınız məsələlər olduqca əhəmiyyətlidir və analitik yanaşmanı tələb edir. Məqalədə pilotsuz təyyarə zərbəsinin jurnalistləri hədəf aldığı qeyd olunur və bu, hadisənin faciəvi nəticəsini vurğulayır. Lakin, bu hədəfin qəsdən jurnalistlərə qarşı yönəldiyinə dair sübutların açıq şəkildə təqdim olunmaması, bu məqamın araşdırılmasına səbəb olur.
Qeyd etdiyiniz kimi, İsrail ordusunun əməliyyatlarında jurnalistlərin hədəfə alındığına dair iddiaları sübut etmək üçün dəqiq məlumat və mənbələr vacibdir. Bu cür hallarda, hadisənin baş verdiyi ərazidəki hərbi strategiya, hədəfin seçilməsinə səbəb olan amillər və digər müstəqil mənbələrdən əldə olunan dəlillər ön plana çıxır. Məqalədə, əgər varsa, bu cür təfərrüatlar daha ətraflı təqdim edilərsə, oxucuların hadisəni daha dürüst qiymətləndirməsinə kömək edər.
Qəzza jurnalistlərinin çətin şəraitdə gördüyü işin qiymətləndirilməsi və onların yaşadığı təhlükələrin vurğulanması baxımından, bu cür suallar əsaslıdır. Təəssüf ki, bəzi hallarda, belə həssas məqamlarda istifadə olunan dil və təqdim olunan sübutlar, hadisələrin tam və obyektiv anlaşılması üçün yetərli olmaya bilər. Məqalənin mövzusu olan "Qəzza jurnalistləri" kontekstində, bu cür hücumların səbəbləri və nəticələri barədə daha dərin araşdırma aparılmalı və oxuculara ətraflı məlumat verilməlidir.
Bu kontekstdə, Ukraynadakı müharibə zamanı rus qüvvələri tərəfindən zərər görən bir çox jurnalistin taleyinə nəzər salmaq mümkündür. Həmin jurnalistlər də informasiya yaymaq məqsədilə təhlükəli bölgələrdə fəaliyyət göstərirdilər və buna görə də müxtəlif təhdidlərlə qarşılaşırdılar.
Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan əsas dərs, münaqişə zamanı jurnalistlərin qorunmasının vacibliyidir. Beynəlxalq hüquq və humanitar normalar jurnalistləri müdafiə etməli və onların təhlükəsizliyini təmin etməlidir. Hazırkı vəziyyətdə fərq, pilotsuz uçuş aparatları kimi yeni texnologiyaların tətbiqinin jurnalistlərə qarşı istifadə edilməsi və bununla da zərər yetirmənin daha asanlaşması ola bilər. Bu, müharibə zonasında jurnalistikanın yeni və daha mürəkkəb çağırışlarla üzləşdiyini göstərir.
Şərh Yaz