Kabil ilk müasir susuz paytaxt ola bilər: QHT xəbərdarlıq edir

Gündəlik Mübarizə və Su Böhranı

Kabulun quraq dağları üzərində günəş doğarkən, bir ailənin su tapmaq və onu qənaətlə istifadə etmək üçün gündəlik mübarizəsi başlayır. Əfqanıstan paytaxtında Raheela'nın məhəlləsindən su tankerlərinin səsi gəldikcə, 42 yaşlı dörd uşaq anası ailəsinin köhnəlmiş vedrələrini və su qablarını doldurmaq üçün küçəyə tələsir. Onun sözlərinə görə, ailənin su ehtiyatı daim azalır və hər litr su bahadır, bu da onların əsəblərini və büdcələrini son həddə qədər gərginləşdirir.

Yalnız bir adı olan Raheela müsahibəsində deyib: “Bizim içməli suya heç bir çıxışımız yoxdur. Bu su böhranı gündəlik həyatımıza təsir edən böyük bir problemdir.”

Kabul fəlakətə doğru irəliləyir. “Mercy Corps” adlı qeyri-hökumət təşkilatının son hesabatına görə, şəhər tezliklə dünyada tamamilə susuz qalan ilk müasir paytaxt ola bilər. Təşkilat, bu vəziyyətin iqtisadi çöküşə yol açacağı barədə xəbərdarlıq edir. Mütəxəssislər bildirir ki, əhali artımı, iqlim böhranı və dayanmadan su çıxarılması yeraltı su səviyyələrini tükəndirib, demək olar ki, yarısı qədər quyusu artıq quruyub.

Raheela’nın ailəsi hər damla suya pul ödəməli və ondan ehtiyatla istifadə etməlidir; içmək və yuyunmaq üçün yemək və digər əsas ehtiyaclarını qurban verirlər. “Çox narahatıq,” o dedi. “Daha çox yağış yağmasını ümid edirik, lakin vəziyyət pisləşsə, necə sağ qalacağımızı bilmirəm.” “Mercy Corps” təşkilatının Əfqanıstan proqramları üzrə direktoru Marianna Von Zan xəbərdarlıq etdi ki, bu təcili vəziyyət “sadəcə su problemi deyil.” “Bu, həm sağlamlıq, həm iqtisadi, həm də eyni anda humanitar böhrandır.”

Əhalinin Artımı və Yeraltı Su Problemləri

Cəmi otuz il əvvəl şəhərin əhalisi 2 milyondan az idi, lakin 2001-ci ildə Talibanın devrilməsi təhlükəsizliyin artması və iqtisadi imkanlar vədi ilə miqrant axınına səbəb oldu. Əhali artdıqca suya olan tələbat da artdı. Kabul demək olar ki, tamamilə yaxınlıqdakı Hindu Quş dağlarından əriyən qar və buzlaqlardan qidalanan yeraltı sulara etibar edir. Lakin “Mercy Corps”un məlumatına görə, illərlə davam edən səhv idarəetmə və həddindən artıq su çıxarılması son on ildə yeraltı su səviyyələrinin 30 metrə qədər azalmasına səbəb olub. Təşkilat bildirir ki, Kabul hazırda hər il təbiətin doldura biləcəyindən 44 milyon kubmetr daha çox yeraltı su çıxarır; bu, şəhərin ehtiyatlarını və sakinlərinin maliyyəsini tükəndirən dəhşətli bir balanssızlıqdır.

Əhməd Yasininki kimi bəzi ailələr vedrələrini doldurmaq üçün daha dərin quyular qazıblar. 28 yaşlı Yasin şəhərin şimalında on nəfərdən ibarət böyük bir ailə ilə yaşayır. Aylardır ki, o, qardaşı ilə birlikdə hər gün yaxınlıqdakı məsciddə, böyük bir quyuya çıxışı olan yerdə, uşaqları, valideynləri, bacıqızları və qardaşoğlanları üçün dolu vedrələr gətirmək üçün saatlarla növbə gözləyib. “Bu, bizi işimizdən saxlayır və gəlirimizə təsir edirdi,” o dedi. Buna görə də onlar altı ay ərzində qida qurban verərək 40 min Əfqani ($550) yığdılar ki, həyətlərində quyu qazsınlar. Yasin və qardaşı su tapana qədər 120 metr qazıblar – və bu su bütün əsas ehtiyacları üçün pulsuz olsa da, içmək üçün yararsızdır. “İçmək üçün təhlükəlidir,” o dedi.

“Bütün pulumuzu quyuya sərf etdiyimiz üçün su filtri və ya təmizlənmiş su ala bilmirik. Buna görə də quyu suyunu uzun müddət qaynadıb, soyuduqdan sonra içirik.” “Mercy Corps”un məlumatına görə, Kabulun yeraltı sularının 80%-ə qədəri çirklənib; bu, geniş yayılmış tualetlərin və sənaye tullantılarının nəticəsidir. Şimal-qərb Taimani rayonunda həyat yoldaşı, üç uşağı və iki yaşlı valideyni ilə yaşayan 36 yaşlı Səyyid Həmid deyir ki, ishal və qusma “insanların şəhərdə daim rastlaşdığı problemlərdir.” Hökumət işçisi dedi: “Çirklənmiş suya görə tez-tez xəstələnirik; ya başqasının evində, ya da restoranda içdiyimiz sudan, hətta quyu suyu ilə dişlərimizi fırçalayanda belə.”

İqlim Dəyişikliyi və Gələcək Təhdidlər

İqlim dəyişikliyi Kabulun suya çıxışını daha da çətinləşdirən əsas amillərdəndir. Su resurslarının idarə olunması üzrə tədqiqatçı və Əfqanıstan Su və Ətraf Mühit Peşəkarları Şəbəkəsinin üzvü Nəcibullah Sədid dedi: “Biz daha çox yağış, lakin daha az qar alırıq. Bu, sel sularını tənzimləmək üçün az infrastruktura malik bir şəhərə təsir edir... Qar bizə kömək edirdi, lakin indi daha az qar var və bu, yeraltı suların doldurulması baxımından bizə ziyan vurur.” Cari tendensiyalar davam edərsə, UNİCEF proqnozlaşdırır ki, Kabul 2030-cu ilə qədər yeraltı suları tamamilə tükənə bilər. Bu, su böhranının gələcəkdə daha da dərinləşəcəyinə işarədir.

Siyasi Çalxantılar və Sosial Nəticələr

İqlim böhranı, əhali artımı və səhv idarəetmədən əlavə, Kabulun yaşadığı su böhranı dərin siyasi çalxantılarla da ağırlaşır. Taliban 2021-ci ilin avqustunda ABŞ rəhbərliyindəki qüvvələrin demək olar ki, iki onillik müharibədən sonra xaotik şəkildə geri çəkilməsindən sonra ölkəyə nəzarəti ələ keçirdi, bu da ölkəni iqtisadi çöküşün astanasına gətirdi, çünki inkişaf və təhlükəsizlik yardımları donduruldu. O vaxtdan bəri, qeyri-kommersiya təşkilatları vasitəsilə təcili ehtiyacları maliyyələşdirmək və hökumət nəzarətini yan keçmək məqsədi daşıyan humanitar yardımlar boşluğun bir hissəsini doldurdu. Lakin ABŞ prezidenti Donald Trampın 2025-ci ilin əvvəlində xarici yardımı dayandırma qərarı, ölkəni ağır nəticələrlə daha da geri saldı. “Mercy Corps” təşkilatından Von Zan dedi ki, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) vəsaitlərinin dondurulması “su böhranına ən böyük təsirlərdən biridir.” 2025-ci ilin əvvəllərinə qədər su və kanalizasiya üçün tələb olunan 264 milyon dollardan cəmi təxminən 8 milyon dolları çatdırılmışdı. “Beləliklə, gördüyümüz təhlükəli bir qarışıqdır: çökən yerli sistemlər, dondurulmuş maliyyə və artan regional sürtünmə – bütün bunlar adi Əfqanların hər gün pisləşən böhranla üzləşdiyi bir vaxtda baş verir,” o dedi. Bu, Kabulda yaşayan bir çox insanın gələcəyini qeyri-müəyyən vəziyyətdə qoyur. İllər əvvəl Raheela və ailəsi indiki məhəllələrinə köçəndə kirayə daha ucuz idi, məsciddə su var idi və həyat dözülürdü, o dedi. İndi o, şəhərdə daha nə qədər yaşaya biləcəyini bilmir. “Başqa bir seçimimiz qalmayacaq, yenidən köçmək məcburiyyətində qalacağıq,” o dedi, “Buradan hara gedəcəyik? Bilmirəm.”

Suya Çıxış və Sosial Yük

Yüzlərlə metr dərinlikdə quyu qazmağa imkanı olmayanlar özəl şirkətlərin ümidinə qalır və ya ianələrə möhtac olurlar. Rüstem Xan Tərəki gəlirinin 30%-ə qədərini suya xərcləyir, əsasən lisenziyalı tanker satıcılardan alır. Lakin bu qədər pul xərcləməyə gücü çatmayan ailələr üçün yeganə çıxış yolu, su təmin edə bilən məscidlərə tez-tez uzun məsafələr qət etməkdir. Səyyid Həmid, hökumət işçisi, sübh tezdən ailəsi üçün iki vedrə su doldurmaq üçün yaxınlıqdakı quyuda saatlarla növbə gözləyir. Gün ərzində, onun 13 və 9 yaşlı iki uşağı bəzən məktəbi buraxaraq, isti günəş altında dik təpədən ağır vedrələr daşımaq üçün növbəyə durur. “Mercy Corps” təşkilatından Von Zan bildirdi ki, Kabuldakı su böhranı uşaqların gələcəyinə zərbə vurur. “Uşaqların məktəbdə keçirməli olduqları saatları indi əsasən ailələri üçün su daşımağa sərf edirlər,” o dedi. “Bu zərərli öhdəlik strategiyaları su böhranının yaratdığı yoxsulluq və həssaslıq dövrünü daha da dərinləşdirir.” Qadınlar bu su böhranının böyük hissəsini çiyinlərində daşıyırlar – şəhər boyu saatlarla az da olsa su gətirmək üçün gəzməyə məcbur olurlar, Talibanın məhram, yəni kişi qəyyum olmadan çölə çıxmağı qadağan edən zülmkar idarəçiliyi altında təhlükəsizliklərini riskə atırlar.

Təhlükəsizlik səbəbindən adının açıqlanmasını istəməyən 22 yaşlı bir Kabul sakini dedi: “Qadın üçün çölə çıxmaq asan deyil, xüsusilə də indiki şəraitdə qadınların çölə çıxa bilmələri üçün ailələrindən kişi yoldaşlarının olması lazım gəlir.” O dedi: “Hər bir qadın və ya qızın təkbaşına su gətirmək üçün çölə çıxmasında çoxlu çətinliklər var. Yolda narahat edilə bilər və ya təzyiqlərlə üzləşə bilərlər.”

24 saat