Kanada Qəzzada jurnalist qətlini pislədi, İsraili qeyd etmədi

Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin Qəzzadakı jurnalistlərlə bağlı mövqeyi, beynəlxalq media orqanlarının müharibə zonalarındakı təhlükəsizliyi ilə bağlı mövcud narahatlıqları əks etdirir. Belə bir bəyanatın verilməsi, jurnalistlərin peşə borclarını yerinə yetirərkən qarşılaşdıqları risklərin aktuallığını vurğulayır. Tarixən də münaqişələr zamanı jurnalistlərin təhlükəsizliyi daim gündəmdə olmuşdur. Lakin son illərdə, xüsusilə sosial media vasitəsilə informasiyanın yayılma sürəti artdıqca, jurnalistlərin hədəfə alınması halları daha çox diqqət çəkir.

Maraqlıdır ki, bu cür bəyanatlar adətən münaqişənin tərəflərindən birinin fəaliyyətinə yönəlik tənqidləri ehtiva etdiyi halda, Kanada tərəfindən verilən bəyanatda konkret bir dövlətin adı çəkilmir. Bu, diplomatik dilin bir xüsusiyyəti ola bilər ki, tərəflər arasında gərginliyi artırmamaq məqsədi daşıyır. Lakin bu, eyni zamanda, hadisələrin mənşəyinə dair açıqlıq və cavabdehlik məsələlərində hansısa bir boşluq yarada bilərmi? Digər ölkələrin analoji hallarda verdiyi bəyanatları nəzərə alsaq, belə bir mövqeyin daha fəal şəkildə ifadə olunduğu və ya müəyyən dövlətlərin fəaliyyətinə daha aydın şəkildə işarə edildiyi hallar olurmu? Bu cür bəyanatların qlobal miqyasda jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində nə qədər təsirli olduğu barədə düşünəndə, hansı məqamlar daha çox diqqətə alınmalıdır?

Məqalədə Kanadanın Qəzzada jurnalistlərin ölümünü pisləməsi və bununla bağlı narahatlığını ifadə etməsi diqqətəlayiqdir. Ümumiyyətlə, belə hallarda beynəlxalq ictimaiyyətin bu cür şiddəti qınaması vacibdir. Lakin, bununla belə, Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında İsraildən birbaşa bəhs edilməməsini də nəzərə almaq lazımdır. Bəyanatda "jurnalistlərin hədəf alınması qəbuledilməzdir" ifadəsi ümumi bir qınama kimi qəbul oluna bilər. Digər tərəfdən, münaqişənin mürəkkəb təbiəti və müxtəlif tərəflərin iştirakı kontekstində,Kanadanın bu mövqeyi necə formalaşdırdığına dair daha ətraflı məlumat olsaydı, bəyanatın bütün çalarlarını daha yaxşı anlamaq mümkün olardı. Məsələn, bəyanatda konkret bir ölkənin adının çəkilməməsinin diplomatik strategiyanın bir hissəsi olub-olmadığı, yaxud daha geniş bir kontekstə xidmət edib-etmədiyi maraq doğurur.

Kanadanın jurnalistlərin öldürülməsini pisləməsi, beynəlxalq ictimaiyyətin münaqişə bölgələrində media mənsublarının təhlükəsizliyi ilə bağlı mövqeyini əks etdirir. Bu cür bəyanatlar, jurnalistikanın cəmiyyətdəki rolunun qorunması baxımından əhəmiyyətlidir. Lakin, bu məsələyə daha geniş kontekstdə baxdıqda, bir sıra suallar yaranır. Məsələn, əvvəlki illərdə oxşar münaqişələrdə jurnalistlərin həlak olduğu hallarda Kanada hökumətinin reaksiyası necə olub? Digər ölkələr, xüsusilə də böyük coğrafi və ya siyasi təsirə malik olanlar, bu cür bəyanatları verərkən hansı məsələləri nəzərə alırlar? Bu məsələlərdə siyasi və iqtisadi maraqların rolu nə dərəcədədir? Bu cür "seçici" pisləmələr, beynəlxalq hüququn və insan haqlarının tətbiqində hansı sualları doğurur?

Bu məqalədəki bəyanat, bir müddət əvvəl Suriyada jurnalistlərin hədəfə alınması ilə bağlı müşahidə etdiyimiz tendensiyaları xatırladır. O zaman da beynəlxalq ictimaiyyətin bir hissəsi, mülki şəxs olan jurnalistlərin qəsdən öldürülməsinin qəbuledilməzliyini vurğulayır, lakin digər tərəfdən, münaqişənin mürəkkəb xarakteri və tərəflərin bir-birini günahlandırması səbəbindən, məsələnin tam olaraq kimin məsuliyyəti altında olduğu barədə yekdil bir fikir birliyi yaranmırdı. Burada "İsraili qeyd etməmək" məsələsi də diqqət çəkir. Bu, bir tərəfin hərəkətlərinə qarşı sərt qınama, digər tərəfin isə müəyyən dərəcədə toxunulmazlığa sahib olması təəssüratını yarada bilər. Keçmiş təcrübələr göstərir ki, belə yanaşmalar problemin köklü həllinə mane olur, çünki məsuliyyətdən yayınma hallarını artırır. Bu vəziyyətdə, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və bu cür hadisələrin tam araşdırılması istəyi, əgər spesifik olaraq günahkar tərəfə işarə etmirsə, bu qınamanın effektivliyini azalda bilər. Maraqlıdır ki, bu dəfə Kanadanın bu cür bir dil seçimi nəyin nəticəsidir və bu, sonrakı beynəlxalq reaksiyalara necə təsir edəcək?

Kanadanın Qəzzada jurnalistlərin ölümü ilə bağlı narahatlığını ifadə etməsi və bu hadisələri sərt şəkildə qınaması, beynəlxalq humanitar hüququn və jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin vacibliyinə dair mövqeyini ortaya qoyur. Lakin, bu mövqe yalnız bir bəyanatla məhdudlaşdıqda, onun təsir gücü və effektivliyi sual doğurur. Yaxşı olar ki, bu cür bəyanatlar konkret addımlarla dəstəklənsin.

Müqayisə etsək, digər bəzi Qərb ölkələrinin oxşar situasiyalarda daha fəal diplomatik rol oynadığını, yaxud beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə daha konkret təzyiq mexanizmlərindən istifadə etdiyini görmək mümkündür. Jurnalistlərin müharibə zonalarında təhlükəsizliyinin təmin edilməsi bir çox beynəlxalq konvensiyalara və qətnamələrə əsaslanır. Kanada kimi ölkənin bu cür dəyərlərə sadiq qaldığını elan etməsi, əslində onun qlobal siyasətindəki prinsipial mövqeyini əks etdirməlidir.

İsrailin bu məsələdə "qeyd olunmadığı" barədəki tənqidi yanaşma, Kanadanın uzunmüddətli xarici siyasət strategiyası ilə də əlaqəli ola bilər. Bəzən, beynəlxalq münasibətlərdə ölkələr arasında həssas balanslar qorunmağa çalışılır və bu da bəzi məsələlərdə birbaşa ad çəkməkdən çəkinməyə gətirib çıxarır. Lakin bu cür çəkinmək, hüquq və ədalət prinsipindən ödün vermək deməkdirmi?

Bu kontekstdə, jurnalistlərin qorunması məsələsində Kanada kimi ölkələrin sadəcə bəyanatlarla kifayətlənməsi, yoxsa daha aktiv və təsirli diplomatik fəaliyyət göstərməsi, münaqişələrin həllində və beynəlxalq hüququn tətbiqində nə qədər mühüm rol oynayır?

Məqalədə Kanada Xarici İşlər Nazirliyinin Qəzzada jurnalistlərin həlak olmasından kədərləndiyi və bu cür hadisələri pislədiyi qeyd olunur. Bu təşkilatların qətiyyətli mövqeyini anlamaq çətindir. Lakin, bu cür bəyanatların verilməsində real məqsədlər ola bilərmi? Yəni, sadəcə insanlıq deyil, eyni zamanda siyasi maraqlar da rol oynayır? Belə bir fərziyyə də mümkündür ki, beynəlxalq aləmdə öz "vəfasız" imicini qorumaq, digər ölkələrin hərəkətlərinə qarşı mövqeyini bildirməklə daxili auditoriyaya mesaj vermək də məqsədlər sırasındadır. Bu halda, Kanada hökumətinin bu cür bəyanatlarının əslində real fəaliyyətlə deyil, yalnız ritorikləmi məhdudlaşdığını düşünmək lazımdır.

Kanadanın Qəzzada jurnalistlərin ölümü ilə bağlı mövqeyini başa düşmək mümkündür. Lakin bu açıqlama, beynəlxalq münaqişələrdə güc balansının qeyri-bərabərliyini və media nümayəndələrinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsindəki çətinlikləri bir daha ortaya qoyur. Əl-Cəzirə kimi <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> orqanlarının müxbirlərinin hədəfə alınması qəbuledilməzdir və bu cür hadisələrin sistemli şəkildə araşdırılması vacibdir.

Bununla belə, bu mövzunu daha geniş bir kontekstdə dəyərləndirmək olar. Belə ki, Qlobal Cənubun (yəni inkişaf etməkdə olan ölkələrin) özlərinə məxsus informasiya məkanları yaratma cəhdləri son illərdə artmaqdadır. Bu, Qərb mətbuatının təsiri altında olan qlobal informasiya axınına bir etiraz olaraq da qəbul edilə bilər. Bu cür "informasiya müstəqilliyi" cəhdləri, həm də xəbər müxbirlərinin mənəvi və fiziki təhlükəsizlikləri baxımından yeni çağırışlar yaradır. Təəssüf ki, bəzən bu cür müstəqil media orqanları, güclü dövlətlərin siyasi və iqtisadi maraqları ilə toqquşur, nəticədə bu qeyri-bərabərlik jurnalistlərin təhlükəsizliyini daha da mürəkkəbləşdirir.

Bu kontekstdə, Kanadanın mövqeyi, mediası zəif olan ölkələrdə jurnalistlərin təhlükəsizliyini qorumaq üçün beynəlxalq ictimaiyyətin daha vahid və qətiyyətli addımlar atmasının vacibliyini vurğulayır. Belə bir vəziyyətdə, Kanadanın İsrailin adını çəkmədən narahatlığını ifadə etməsi, tənqidçilər tərəfindən siyasi mülahizələrlə əlaqələndirilə bilər.

Bu hadisələr, qlobal informasiya landşaftı dəyişdikcə və media təşkilatları daha çox risklərlə üzləşdikcə, gələcəkdə ölkələrin informasiya azadlığı və jurnalistlərin təhlükəsizliyi mövzusunda necə bir mövqe tutacağını və bu mövzuların beynəlxalq siyasətdə necə bir rol oynayacağını düşündürür.

Bu məqalədə Kanada hökumətinin İsrail-Fələstin münaqişəsinə dair beynəlxalq ictimaiyyətin narahatlığını əks etdirən bir mövqe tutduğu görünür. Lakin, bu mövzuda daha geniş bir tendensiyanı nəzərə almaq yerinə düşərdi. Son illərdə beynəlxalq münasibətlərdə "çoxqütblü qütbləşmə" (multipolar polarization) adlandırılan bir proses müşahidə olunur. Bu proses zamanı dövlətlər öz strateji maraqlarını və geosiyasi vəziyyətlərini gücləndirmək üçün beynəlxalq hüquq və normalardan daha çox istifadə etməyə başlayırlar. Belə ki, bəzi dövlətlər humanitar məsələlərdə sərt mövqe bildirsələr də, öz siyasi və iqtisadi münasibətlərinə xələl gətirməmək üçün digər məsələlərdə daha ehtiyatlı davranırlar. Bu durum, jurnalistlərin müdafiəsi kimi mühüm məsələlərin də bu qlobal siyasi manevrlər çərçivəsində necə dəyərləndirildiyini düşünməyə vadar edir. Gələcəkdə bu cür "seçici" şəkildə pisləmə hallarının artması, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin qlobal miqyasda necə təmin ediləcəyi ilə bağlı suallar doğuracaqmı?

Məqalə Kanadanın Qəzzadakı jurnalist qətllərinə reaksiyasının İsrailin adını çəkmədən baş verdiyini vurğulayır. Bu, beynəlxalq münasibətlərdə həssas mövzuların necə idarə olunduğuna dair mühüm bir məqamı qabardır. Lakin, bu cür bəyanatların hazırlanmasında siyasi və diplomatik məqamların rolunu da nəzərə almaq lazımdır. Bəzi hallarda, ölkələr konkret dövləti birbaşa qınamaqdan çəkinərək, ümumi bir dil işlətməyi üstün tuta bilərlər ki, bu da digər diplomatik əlaqələrə mənfi təsir göstərməsin deyə edilir. Bu kontekstdə, Kanadanın bu cür bir dil seçimi seçməsinin arxasında yatan digər səbəblər də ola bilərmi? Məsələn, müstəqil araşdırmaların nəticəsini gözləmək və ya faktların tam aydınlaşmasını təmin etmək kimi.

Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin jurnalistlərin qətlini pisləyən bəyanatı, qeyri-dövlət aktyorlarının artan təsiri və informasiya müharibələrinin kəskinləşdiyi hazırki qlobal mühitdə diqqətəlayiqdir. Bu cür hadisələr zamanı dövlətlərin "tərəfsiz" mövqe tutmağa çalışması, əslində hansı geosiyasi meyillərin daha üstün tutulduğu sualını doğurur. Jurnalistlərin mülki şəxs olaraq hədəf alınmasının qəbuledilməzliyi, mətbuat azadlığının qorunması baxımından vacib bir prinsipdir. Lakin, beynəlxalq ictimaiyyətin bu cür cinayətlərə qarşı vahid və qətiyyətli bir mövqe nümayiş etdirməməsi, mətbuatın obyektivliyini təhdid edən amillərin artmasına gətirib çıxara bilər. Gələcəkdə, beynəlxalq hüququn tətbiqində belə selektiv yanaşmaların davam etməsi, jurnalistlərin təhlükəsizliyini hansı səviyyədə təmin edə bilərik?

Bu məqalədəki məqam, beynəlxalq münasibətlərdə informasiya blokadasının və ya selektiv məlumat yayımının aktuallığını vurğulayır. Jurnalistlərin qətlini pisləmək və onların mülki statusunu xatırlatmaq vacibdir, lakin hər hansı bir tərəfin adını çəkməmək, hadisələrin təkrar olunmasının qarşısını almaq istiqamətində atılan addımların effektivliyini şübhə altına alır. Bu, uzunmüddətli perspektivdə, beynəlxalq təşkilatların informasiya qeyri-şəffaflığı ilə mübarizəsində qarşılaşdığı çətinlikləri əks etdirir. Belə bir yanaşma, gələcəkdə media azadlığının qorunması sahəsində milli maraqların beynəlxalq hüquq normaları ilə necə uzlaşdırılacağı sualını aktuallaşdırır.

Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin Qəzzada jurnalistlərin ölümünə reaksiyası, əlbəttə ki, mühüm bir məqamdır. Lakin, bu cür hadisələrə beynəlxalq münasibətin tarixən necə dəyişdiyini də nəzərə almaq maraqlı olar. Məsələn, Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Mərkəzi Asiyada jurnalistlərə qarşı törədilən zorakılıqlar və hətta qətllər halları olurdu. O dövrdə informasiya azadlığı məsələləri prioritet təşkil etsə də, bəzi hallarda geopolitik maraqlar bu məsələlərin önündə gedirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrdə "sərt pisləmə" və "qəbuledilməzdir" kimi ifadələrin işlənməsinə baxmayaraq, Kanadanın hazırkı bəyanatında İsrailin adının çəkilməməsi bir qədər fərqlilik yaradır. Keçmişdə analoji situasiyalarda, güc mərkəzləri bir-birini birbaşa ittiham etməkdən çəkinsə də, məsələyə daha dolaylı yollarla toxunulardı. Hazırkı vəziyyətdə, jurnalistlərin qəsdən hədəfə alınması məsələsi daha açıq şəkildə vurğulanır, lakin milli maraqların hansı dərəcədə bu qınamanın gücünü təyin etdiyi sual doğurur. Bu tip hadisələrdən çıxarılan ən böyük dərslərdən biri odur ki, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sadəcə beynəlxalq bəyanatlarla deyil, həm də bu bəyanatların arxasında duran siyasi iradə ilə ölçülür. Kanadanın bu mövzuda daha ətraflı və tutarlı bir mövqe tutması, yaxud İsraili birbaşa günahlandırmamasının səbəblərini araşdırmaq, bu məsələyə daha dərinlik qata bilər.

Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında Əl-Cəzirə telekanalının müxbirlərinin öldürülməsinin "sərt şəkildə pislənməsi" və "qəbuledilməz" elan edilməsi, eyni zamanda başqa jurnalistlərin taleyindən də "dərin kədər" duyulduğunun ifadə edilməsi, iki fərqli yanaşma təəssüratı yaradır. Məqalədəki bu məlumatlara əsasən, Kanada hökumətinin hansı meyarlara görə bəzi media qurumlarının itkilərini xüsusi olaraq vurğuladığı barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, bu vəziyyətin tam analizi üçün faydalı olardı. Belə bir fərqləndirmənin məqsədi nədir və ya hansı informasiyaKanada tərəfindən bu cür xüsusi qeydlərə səbəb olub?

Bu məqalədə Kanada hökumətinin bəyanatı, Qəzzada jurnalistlərin həyatını itirməsi ilə bağlı narahatlığı ifadə etdiyi halda, İsrailə qarşı xüsusi bir ittiham irəli sürməməsi diqqət çəkir. Bu mövqe, beynəlxalq münasibətlərdə güc balanslarının və siyasi əlaqələrin, humanitar məsələlərin qabardılmasına necə təsir etdiyinə dair daha geniş bir tendensiyanın bir nümunəsidir. Güclü diplomatik və iqtisadi tərəfdaşlıqlara sahib dövlətlərin, münaqişələrdə hərəkətə keçməklə bağlı daha təmkinli mövqe tutması müşahidə olunur. Bu cür hallarda, humanitar narahatlıqların ifadə olunması vacib olsa da, hərəkətə keçmə və ya qeyd-şərtsiz tənqid etmə məsələsi müxtəlif maraqlarla paralel aparılır. Belə bir yanaşma, uzun müddətdə beynəlxalq hüququn və insan haqlarının qorunması mexanizmlərinin effektivliyinə necə təsir göstərəcək?

Kanadanın bu hadisəyə reaksiyası, bir tərəfdən beynəlxalq humanitar hüququn bəzi prinsiplərinə riayət etdiyini göstərsə də, digər tərəfdən, aparılan tənqidi təhlillərin hansı meyarlar əsasında aparıldığı sualını doğurur. Belə ki, bu cür qlobal miqyasda mətbuat azadlığına təsir edən hadisələr zamanı aparıcı ölkələrin bir qrupunun, digər ölkələr tərəfindən heç də eyni səviyyədə pislənilməməsi, beynəlxalq münasibətlərdə mövcud olan çətin balanslaşdırma aktlarının bir göstəricisidir. Bu durum, qlobal informasiya axınının tənzimlənməsi və ya senzura kimi məsələlərdə də müəyyən çətinliklər yaradır. Müasir dünyada informasiya müharibələrinin artması fonunda, belə "seçici" reaksiyaların uzunmüddətli sosial tendensiyalara təsiri nə olacaq?

Bu məqalədə Kanada hökumətinin Qəzzadakı jurnalistlərin ölümü ilə bağlı verdiyi reaksiyadan bəhs edilir. Lakin, məqalənin başlığı İsrailin bu məsələdə adının çəkilməməsini vurğulayır ki, bu da diplomatik məsələlərin incəliyini göstərir. Tarixə nəzər salsaq, analoji bir vəziyyət 1990-cı illərin əvvəllərində Bosniya müharibəsi zamanı müşahidə olunmuşdu. O zaman da beynəlxalq ictimaiyyət, o cümlədən bir çox Qərb ölkələri, münaqişə zonasında jurnalistlərin təhlükəsizliyindən narahatlıq ifadə edirdilər. Lakin, bir çox hallarda bu narahatlıqlar konkret cinayətkarları adlandırmaqdan çəkinirdi. Bunun səbəbi, siyasi və diplomatik manevrlərin çətinliyi və tərəflər arasında tarazlığı qorumaq istəyi idi.

Bosniya müharibəsindən çıxarılan dərs, münaqişələrdə jurnalistlərin qorunmasının vacibliyi və eyni zamanda beynəlxalq təşkilatların bu məsələdə daha prinsipial mövqe tutmasının zəruriliyidir. Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, müasir informasiya texnologiyalarının və sosial media platformalarının roludur. Kanada Xarici İşlər Nazirliyinin X (keçmiş Twitter) üzərindən açıqlama verməsi, məsələnin ictimaiyyətə çatdırılma sürətini və miqyasını artırır. Lakin, bu eyni zamanda diplomatik dili də daha diqqətli seçməyi tələb edir. Bəzi hallarda, tənqid olunan tərəfi açıq şəkildə adlandırmamaq, gələcək danışıqlar üçün qapıları açıq saxlamaq strategiyası ola bilər. Ancaq, jurnalistlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və beynəlxalq humanitar hüququn qorunması kimi fundamental prinsiplərdən güzəştə getməmək də vacibdir. Bu məsələdə "dərin narahatlıq" ifadəsi ilə "təqsirlilərin adını çəkmək" arasında bir tarazlığın tapılması, diplomatik təcrübənin bir göstəricisidir.

Kanadanın Xarici İşlər Nazirliyinin Qəzzadakı jurnalistlərin ölümü ilə bağlı bəyanatı, keçmişdə müxtəlif münaqişələrdə jurnalistlərin təhlükəsizliyi məsələsinə yanaşma tərzini xatırladır. Xüsusilə, 2003-cü ildə İraq müharibəsi zamanı "Sərhədsiz Reportyorlar" təşkilatının da qeyd etdiyi kimi, bir çox jurnalist peşə borcunu yerinə yetirərkən həyatını itirmişdi. O dövrdə də beynəlxalq ictimaiyyət və ayrı-ayrı ölkələr jurnalistlərin qorunması üçün çağırışlar etmişdi.

Bu iki situasiya arasındakı oxşarlıq ondan ibarətdir ki, hər iki halda jurnalistlər münaqişə zonalarında çalışarkən təhlükəli şəraitlə üzləşiblər və bu hadisələr beynəlxalq səviyyədə qınanıb. Lakin fərq ola bilər ki, bu gün informasiya texnologiyalarının inkişafı və sosial medianın rolu sayəsində bu cür hadisələr daha sürətlə ictimaiyyətə çatır və reaksiyalar daha anında olur. Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan dərslər, jurnalistlərin münaqişə zonalarında statusunun daha aydın müəyyənləşdirilməsi və onların qorunması üçün beynəlxalq hüquqi mexanizmlərin gücləndirilməsi istiqamətində ola bilər. Hazırkı vəziyyətdə Kanadanın "sərt şəkildə pisləyib" və "qəbuledilməzdir" kimi ifadələri, bu cür hadisələrə qarşı artan həssaslığın göstəricisi ola bilər. Lakin bəyanatda İsrailin adının çəkilməməsi, analitik yanaşmada bu məsələnin daha dərin siyasi və ya diplomatik kontekstini də nəzərdən keçirməyi zəruri edir.