Orion Bürcündə Həyatın Kimyəvi Təməl Daşları Aşkarlandı
Max Planck İnstitutunun tədqiqatçılarının The Astrophysical Journal elmi dərgisində yayımlanan yeni işi, həyatın toxumlarının kosmosda necə yarana biləcəyi ilə bağlı mövcud fikirləri dəyişdirir. Araşdırma, Orion bürcündəki bir protoulduzun ətrafında bir düzəndən çox mürəkkəb üzvi molekulun sıx şəkildə aşkarlandığını göstərir. Bu tapıntı, sözügedən kimyəvi maddələrin ulduzların formalaşmasına müşayiət edən şiddətli proseslərdən sağ çıxa biləcəyini və deməli, kainatda bolluqla rast gəlinə biləcəyini sübut edir. Beləliklə, bu kəşfə görə, Yerdəki kimi həyat üçün münasib şəraitə malik bir planetin formalaşmasını gözləməyə ehtiyac qalmamış ola bilər.
İki Əsas Üzvi Molekul: Etilen Qlikol və Qlikolonitril
Astronomların xüsusilə diqqət yetirdiyi iki əhəmiyyətli üzvi molekul etilen qlikol və qlikolonitrildir. Hər iki maddə də DNT və RNT-nin təməl daşları olan nuklein turşularının ilkin birləşmələridir. Max Planck İnstitutunun astronomu və araşdırmanın aparıcı müəllifi Abubakar Fadul bu tapıntılar haqqında belə deyib: "Kəşfimiz, kimyəvi zənginləşmə və mürəkkəbləşmə prosesinin ulduzlararası buludlardan tam inkişaf etmiş planet sistemlərinə qədər uzanan bir düz xətt üzrə getdiyini göstərir." Tədqiqatçıların açıqlamasında isə bu ifadəyə yer verilir: "Bu, həyatın toxumlarının kosmosda birləşdiyini və bu vəziyyətin kainatda geniş yayıldığını düşündürür."
Əvvəlki Fərziyyələrə Ziddiyət
Bu günə qədər hakim olan fərziyyəyə görə, üzvi molekulların əksəriyyəti bir ulduz sisteminin yaranması zamanı, soyuq qaz buludlarının çökməsi nəticəsində ulduzlararası bir bulud əmələ gətirməklə məhv olurdu. Bu prosesdə protoulduz ətrafına zərərli radiasiyalar yayaraq ətrafındakı qazı qızdırır və güclü şok dalğaları ilə bombardman edir. Bu isə sonda, ulduzun orbitində kiçik dünyaların yarana biləcəyi bir ilkin planet diski buraxır. Lakin elm adamları, bu şiddətli prosesin sistemdəki bütün kimyəvi inkişafı sıfırladığına və bu prosesin yalnız münasib şəraitə malik bir planet yarandıqda yenidən başlaya biləcəyinə inanırdılar. Lakin artıq bunun tam əksinin doğru ola biləcəyi görünür. Max Planck İnstitutundan digər astronom Kamber Şvars belə deyir: "Nəticələrimiz, ilkin planet disklərinin kompleks molekulları daha əvvəlki mərhələlərdən miras aldığını və bu molekulların formalaşmasının planetöncəsi disk mərhələsində də davam edə biləcəyini göstərir."
Buzlu Toz Zərrəcikləri İçindəki Sirr
Mürəkkəb üzvi molekulları aşkar etmək olduqca çətindir, çünki bu molekullar adətən "buzlu toz zərrəcikləri" adlanan hissəciklər içində təcrid olunurlar. Bu hissəciklər, həmin molekulların ilk yarandığı yerlərdir. Lakin V883 adlanan bu sistemdə, ulduz hələ də diskdə qalan qazı udarkən kosmosa radiasiya partlayışları göndərir. Fadul izah edir: "Bu partlayışlar, ətrafdakı diskin normalda donmuş olan bölgələrini qızdıracaq qədər güclüdür; beləliklə, aşkar etdiyimiz kimyəvi maddələr azad olur."
Həyatın Toxumları Necə Atıldı?
Bu qazlar azad olduqda sürətlə qızır və astronomların aşkar edə biləcəyi şüalanma əmələ gətirir. Tədqiqatçılar bu şüalanmanı, Çilidə yerləşən 66 ayrı antenanın birlikdə işləməsi ilə yaranan nəhəng bir radioteleskop olan ALMA vasitəsilə aşkar ediblər. Futurism dərgisində yer alan şeiriyyət dolu bir ifadə ilə, "gənc bir ulduzun dağıdıcı təbiəti, həyatın toxumlarının kosmosda sərbəst şəkildə dövr etməsinə imkan verir" kimi görünür. Əgər həyatın toxumlarının ilkin maddələri bir ulduz sisteminin şiddətli yaranışına tab gətirə bilirsə, bu onların kimyəvi təkamülünün hələ planetlər yaranmadan çox əvvəl başlaya biləcəyi anlamına gəlir. Qısacası, həyatın təməl daşları kosmosda yarana bilər və kainatın hər yerində bol miqdarda mövcud ola bilər.
Oxucu Şərhləri
Bundan əlavə, məqalədə aşkar edilən üzvi molekulların həyatın yaranmasına necə kömək edə biləcəyi haqqında konkret bir mexanizm təklif edilmir. Sadəcə olaraq, bu molekulların mövcudluğu həyatın kosmik mənşəyinin mümkünlüyünü artırsa da, bu, həyatın əmələ gəlməsinin birbaşa sübutu deyildir.
Əks arqument kimi, təklif edirəm ki, bu üzvi molekulların həyatın yaranması ilə heç bir əlaqəsi olmaya da bilər. Onlar sadəcə olaraq kosmosda rast gəlinən bir çox kimyəvi birləşmələrdən biridir. Həqiqi həyatın yaranmasının çox daha mürəkkəb bir proses olduğunu və bu molekulların həmin prosesdəki rolu dəqiqləşdirilməmiş qalır.
Konstruktiv bir yanaşma kimi, oxşar müşahidələrin daha geniş spektrli protoulduzlar və digər kosmik obyektlərdə aparılması və həmçinin, bu molekulların həyatın yaranmasına gətirib çıxara biləcək reaksiyaları simulyasiya etmək üçün daha çox laboratoriya tədqiqatlarının aparılması təklif oluna bilər. Yalnız bu cür kompleks yanaşma, bu tapıntıların həyatın mənşəyi haqqında olan anlayışlarımıza həqiqətən də töhfə verib-vermədiyini aydınlaşdıra bilər.
Bu kəşfin iqtisadi və sosial təsirləri uzunmüddətli perspektivdə daha aydın görünəcək. Məsələn, bu tapıntı gələcəkdə kosmik səyahətə və potensial olaraq digər planetlərdə həyatın axtarışına maliyyə vəsaitlərinin artmasına səbəb ola bilər. Ancaq bu istiqamətə ayrılan vəsaitlərin miqdarı və paylanması, eləcə də dünya səviyyəsində digər elmi sahələrə ayrılan vəsaitlərin miqdarı ilə müqayisəsi gələcəkdəki sosial və iqtisadi təsirləri müəyyənləşdirməkdə vacib rol oynayacaq. Misal üçün, ABŞ-ın Ay yarışına yatırdığı investisiyanın sosial və iqtisadi təsirləri ilə bu kəşfin yaratacağı potensial təsirləri müqayisə etmək məqsədəuyğundur.
Maraqlı bir sual ortaya çıxır: Əgər bu kəşf həqiqətən də həyatın kosmik mənşəyini sübut edərsə, bu bizim həyat haqqında anlayışımızı necə dəyişəcək və bu dəyişikliklərin sosial və etik nəticələri hansılar olacaqdır?
Bundan əlavə, bu kəşfin əsaslılıq dərəcəsini dəyərləndirmək üçün daha çox tədqiqatın aparılması vacibdir. Bir protoulduz ətrafında aşkar edilmiş üzvi molekulların Yer kürəsində həyatın yaranması ilə birbaşa əlaqəsinin təsdiqi üçün daha konkret sübutlar tələb olunur.
Bu kəşfin iqtisadi və sosial tendensiyalarla əlaqələndirilməsi isə çox həssas məsələdir. Bu kimi elmi kəşflərin uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri çox müxtəlif və qeyri-müəyyən ola bilər. Məsələn, kosmosdan əldə edilə bilən resurslar və texnologiyalar, uzun müddətdə resurs çatışmazlığı və iqtisadi inkişafla bağlı problemləri həll edə biləcək potansiala malikdir, lakin bununla yanaşı yeni etik və sosial problemlər də yarana bilər. Burada diqqət edilməli əsas məsələ, belə kəşflərin insanlığın uzunmüddətli hədəfləri ilə necə əlaqələndiriləcəyini və hansı strategiya ilə idarə olunacağını müəyyən etməkdir.
Əgər bu üzvi molekullar həyatın yaranmasına səbəb olduqları təsdiqlənərsə, bu, insanlığın gələcək təkamülünə necə təsir edəcək və biz bununla necə barışa bilərik?
Daha geniş bir perspektivdən baxdıqda, bu cür elmi kəşflərin əhəmiyyətli iqtisadi və sosial nəticələri ola bilər. Əgər kosmosda həyatın əsas elementlərinin mövcudluğu təsdiqlənərsə, bu, uzun müddətli perspektivdə kosmik səyahət və koloniyalar üçün yeni imkanlar yarada bilər. Ancaq bu cür ehtimalların gerçəkləşməsi böyük investisiyalar və beynəlxalq əməkdaşlıq tələb edir. Sual budur: bu kəşflər, məhdud resursları əsasında bəşəriyyətin daha təcili problemlərinə yönəlməsi ilə necə uzlaşacaq?
Bu <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> məni 1953-cü ildə Miller-Yuri təcrübəsini xatırladır. Bu təcrübədə primitiv Yer şəraitini simulyasiya edərək, sadə üzvi molekulların, o cümlədən amin turşularının, qeyri-üzvi maddələrdən əmələ gələ biləcəyi göstərilmişdi. Miller-Yuri təcrübəsi o zaman böyük həyəcan yaratmış, həyatın əmələ gəlməsi ilə bağlı nəzəriyyələrə ciddi təsir göstərmişdi. Lakin sonrakı illərdə təcrübənin primitiv Yer şəraitini tam dəqiqliklə əks etdirmədiyi ortaya çıxdı və nəticələr yenidən qiymətləndirildi.
Bu hadisədən çıxarıla biləcək əsas dərs odur ki, elmi kəşflər həmişə ilkin təəssüratlara uyğun gəlmir. Orion bürcündəki tapıntı çox əhəmiyyətli olsa da, həyatın yaranması ilə bağlı bütün sualların cavabını verməyəcək. Tədqiqatın nəticələri daha geniş tədqiqatlar və analizlər nəticəsində təsdiqlənməli, potensial məhdudiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Bu yeni tapıntıdan qəti nəticələr çıxarmaq üçün daha ətraflı təhlillər, müstəqil təsdiq və daha çox məlumat tələb olunur. Ümumiyyətlə, bu cür əhəmiyyətli elmi iddialar üçün həddindən artıq ehtiyatlı olmaq vacibdir.
Bu kəşfin potensial iqtisadi və sosial təsirləri də düşünülməlidir. Əgər həyatın kosmosda yaranmasının mümkün olduğunu sübut etsək, bu, yer üzündəki həyatın unikallığı ilə bağlı fikirlərimizi köklü şəkildə dəyişəcək və həmçinin, resursların axtarışında kosmik səyahətlərə daha çox investisiya yatırılmasına səbəb ola bilər. Amma bu yatırımların ədalətli və davamlı şəkildə paylanması necə təmin ediləcək? Bu mənbələrin istifadəsinin nəzarət mexanizmləri necə qurulacaq?
Bu tapıntı, uzun müddət davam edən "kosmik yarışın" yeni bir mərhələsinə başlanğıc verə bilər. Lakin, bu yarışın həqiqi məqsədinin nə olmalı olduğu və insanlığın bu kəşflərdən faydalanmağın ən məsuliyyətli və ədalətli yollarını necə müəyyənləşdirəcəyi sualı açıq qalır.
Oxşar bir hadisəni xatırlayıram - Miller-Yuri təcrübəsi. Bu təcrübədə, Yer kürəsinin erkən atmosferini təqlid edən şəraitdə sadə üzvi molekulların əmələ gəlməsi göstərilmişdi. Lakin bu təcrübədən çıxarılan nəticələr sonradan mübahisələrə səbəb oldu, çünki erkən Yer atmosferinin tərkibi haqqında qəbul edilmiş model zamanla dəyişdi.
Bu vəziyyətdəki əsas fərq, Miller-Yuri təcrübəsinin laboratoriya şəraitində aparılması, indi isə kosmik müşahidələrə əsaslanmasıdır. Bununla belə, hər iki hadisənin bir oxşarlığı var: ikisi də həyatın yaranması üçün zəruri olan əsas biomolekulların yaranma ehtimalına işarə edir. Ancaq hər iki hadisənin də nəticələri qəti deyil və daha çox tədqiqat tələb edir. Həyatın mənşəyi ilə bağlı daha aydın bir nəticəyə gəlmək üçün, Orion bürcündə müşahidə olunan molekulların həyatın yaranması üçün vacib olan digər molekullar və proseslərlə qarşılıqlı təsirinin daha ətraflı təhlil olunmasına ehtiyac var. Bu tapıntı maraqlı olsa da, hələ həyatın kosmosda necə yarandığına dair əsas suala tam cavab verməyib.
Şərh Yaz