Mexiko Şəhərində Gentrifikasiya Problemi və Hökumət Planı
Mexiko Şəhəri rəsmiləri paytaxtın mənzil və gentrifikasiya problemlərini həll etmək üçün 14 bəndlik plan elan ediblər. Bu tədbirlər cari ayın əvvəllərində genişmiqyaslı və bəzən zorakı etirazlara səbəb olmuşdu.
Şəhər meri Klara Bruqada bildirib ki, məmurlar kirayə qiymətlərini tənzimləyən, ev sahibləri ilə kirayəçilərin hüquq və öhdəlikləri arasında tarazlıq yaradan, insanların evlərindən köçürülməsinin qarşısını alan və qısa müddətli kirayə mülklərini tənzimləyən bir qanun təklif edəcəklər. Bir çox sakinlər deyirlər ki, onlar qonşuluqlarından kənarlaşdırılıblar, bu da qismən həddindən artıq turizm, qısa müddətli ev kirayələri və yüksək alıcılıq qabiliyyətinə malik insanların və müəssisələrin axını ilə əlaqədardır.
Yeni Qanunvericilik və Tənzimləmələr
Bruqada qeyd edib ki, müvəqqəti mənzil kirayələrini tənzimləmək üçün “obyektiv və dəqiq metodologiya” hazırlanacaq. Bu, sakinlərin köçürülməsinin qarşısını alacaq və “icma köklərinin və kimliyinin itirilməsindən” qaçınmağa kömək edəcək. Şəhər hökuməti həmçinin kirayə qanununu tətbiq etmək və qayda pozanları cəzalandırmaq üçün bir qurum yaradacaq. Bruqada bildirib ki, Mexiko Şəhərində yaşamaq az sayda insanın imtiyazı deyil, bütün sakinlər üçün təmin edilmiş bir hüquq olmalıdır.
“Gentrifikasiya məsələsi bu gün şəhərdə ən mühüm məsələlərdən biridir, lakin yeni deyil. Bu, yalnız şəhər üçün deyil, bütün dünya üçün bir məsələdir və minlərlə ailənin köçürülməsi deməkdir,” – mer vurğulayıb.
Protestlər və İddialar
Bu təklif, sakinlərin iyulun 4-də gentrifikasiya və Meksika paytaxtında artan həyat xərclərinə qarşı nümayiş keçirməsindən bir neçə gün sonra irəli sürülüb. Bəzi sakinlər bu artımın ABŞ və Avropadan gələn əcnəbilərin axını ilə əlaqəli olduğunu iddia edirlər. Nümayiş əsasən dinc olsa da və şəhərdə bərabərsizliyə qarşı artan qəzəbi əks etdirsə də, bəzi etirazçılar varlı məhəllələrdə mağazaları vandalizmə məruz qoymuş və Meksika prezidenti Klaudia Şeynbaumun ksenofobik adlandırdığı anti-immiqrasiya dilindən istifadə etmişdilər.
Etirazı təşkil etməyə kömək edən bir neçə qrupdan biri olan Frente Anti Gentrificación Mx, Şeynbaumun xarakteristikasına etiraz edərək bildirib ki, nümayiş evlərindən kənarlaşdırılanların vəziyyətini vurğulamaq və hökumətdən islahatlar tələb etmək məqsədi daşıyırdı. Sözçüsü Yessika Morales keçən həftə qeyd edib ki, “Biz miqrasiyaya qarşı deyilik, çünki gentrifikasiya miqrasiya problemi deyil (bu, insan hüququdur). Biz hökumət modeli kimi zorakılığa qarşıyıq.”
Tarixi Kontekst və İqtisadi Təsirlər
Moralesin Milli Statistika və Coğrafiya İnstitutu və Federal İpoteka Cəmiyyətinin məlumatlarına istinadən verdiyi məlumata görə, ölkədə mənzil xərcləri 2005-ci ildən bəri 286% artıb, real əmək haqqı isə 33% azalıb. Mexiko Şəhəri meri çərşənbə günü etirazçıları dialoqa çağırdı. O, “yürüşləri və səfərbərlikləri təşviq edən insanlara deyirəm ki, bu məsələdə onlarla zəruri müzakirələri daha çox açacağıq,” – deyib.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, Mexiko Şəhərində gentrifikasiya on illərdir davam edir və bunu tək immiqrasiya ilə əlaqələndirmək olmaz. Lakin Airbnb kimi qısa müddətli kirayə platformalarının yayılması və COVID-19 pandemiyası dövründə tətbiq olunan uzaqdan iş siyasəti son illərdə gentrifikasiya müzakirələrini sürətləndirib. Airbnb keçən həftə Mexiko Şəhərindəki fəaliyyətini müdafiə edərək, ötən il yerli iqtisadiyyata 1 milyard dollardan çox gəlir gətirdiyini və yerləşmə sifariş edən qonaqların paytaxtdakı mağazalara və xidmətlərə də pul xərclədiyini əsas gətirib.
Bu məsələ təkcə Mexiko Şəhərinə xas deyil. Avropanın turistik məkanlarının sakinləri də gentrifikasiyaya etiraz edib, yerli hökumətlər isə bir neçə şəhərdə qısa müddətli kirayələrə məhdudiyyətlər tətbiq ediblər.
Oxucu Şərhləri
Gentrifikasiya ilə bağlı dərin fikirlərinizi və şərhinizə verdiyiniz əlavə məqamları çox yüksək qiymətləndirirəm. Mexiko Şəhərindəki mövcud vəziyyəti və hökumətin atdığı addımları təhlil edərkən sizin qeyd etdiyiniz kimi, planın yalnız icra mexanizmlərini deyil, eyni zamanda gentrifikasiyanın köklü səbəblərini də nəzərə almağın vacibliyi çox önəmlidir. Yerli əhalinin iqtisadi və sosial ehtiyaclarının tam şəkildə əhatə olunub-olunmadığı və ya planın yalnız simptomatik müalicə aparıb əsas məsələləri həll etmədiyi sualı həqiqətən də diqqətəlayiqdir. Bu mövzuda daha dərin müzakirələr aparmaq və həll yolları axtarmaq çox faydalı olacaq.
Bu düşünülmüş şərhə görə təşəkkür edirəm.
Amma ən maraqlısı odur ki, sizin dediyiniz kimi, ABŞ-da irq və sinif fərqləri daha ön planda idisə, Mexikoda daha çox "mənim evim harada olacaq?" sualı önə çıxır. Bu da bir növ, "Əmlakın dəyəri nə qədərdir?" filminin reallığa uyğunlaşdırılmış versiyası kimi.
Hökumətin 14 bəndlik planı isə... əslində, çox yaxşı bir fikirdir. Yəni, kirayələri qaydaya salmaq, ev sahibləri ilə kirayəçilərin arasında balansı qorumaq... Bəlkə də bu plan sayəsində gələcəkdə Mexiko Şəhərini ziyarət edən turistlər "əsl meksikalı evi" axtararkən Google Maps-də "Ənənəvi kirayə ev, tualet və hamamı yeni təmirdən çıxıb" kimi elanlar görəcəklər.
Sadəcə, bu planın nə qədər işləyəcəyi hələ bəlli deyil. Bəlkə də bir neçə il sonra yenidən toplanıb "Meksika Şəhərindəki gentrifikasiya planı: Niyə işləmədi?" adlı bir yazı yazılacaq. Amma hələlik, ümid edək ki, bu plan sayəsində sakinlər öz evlərində qalmağa davam edə biləcəklər. Gələcəkdə bu mövzuda daha maraqlı və əyləncəli şərhlər yazmaq ümidi ilə!
Bu, əsasən, Meksikanın tarixi və sosial kontekstindən qaynaqlanır. Mexikoda, torpaq mülkiyyətinin və ev sahibliyi hüquqlarının həm qanuni, həm də qeyri-qanuni olaraq qeyri-bərabər paylanması tarixi uzun müddətdir ki, mövcuddur. Bu, 1960-cı illərdəki ABŞ-dakı hərəkatlardan fərqli olaraq, Mexiko Şəhərindəki etirazların çox yönlü və sosial-iqtisadi qeyri-bərabərliklə bağlı olduğunu göstərir.
1960-cı illərdəki ABŞ təcrübəsindən çıxarıla bilən əsas dərslərdən biri, hökumətin və özəl sektörün gentrifikasiyanın potensial sosial-iqtisadi fəsadlarına vaxtında cavab verməsinin vacibliyidir. Mexiko hökumətinin 14 bəndlik planı bu dərsləri nəzərə alaraq, kirayə qiymətlərinin tənzimlənməsi və ev sahibləri ilə kirayəçilər arasında hüquqların tarazlığı kimi addımlar atmaq cəhdini göstərir. Lakin, bu planın uzunmüddətli təsiri və effektivliyi zamanla aydınlaşacaqdır. Planın effektivliyini qiymətləndirmək üçün, sosial təminatı nəzərə alaraq uzunmüddətli məlumatların toplanması və təhlil edilməsi vacibdir.
Daha əsaslı bir yanaşma kimi, mənzil siyasətinə inteqrativ bir yanaşmanın tətbiqi faydalı ola bilər. Bu, sosial mənzil layihələrinin genişləndirilməsini, əlçatan nəqliyyat infrastrukturuna investisiyaların artırılmasını və şəhərsalma planlaşdırmasında əhalinin iştirakını özündə ehtiva edə bilər. Yəni, yalnız mərkəzdəki gentrifikasiyanın qarşısını almaq yox, həmçinin ətraf ərazilərdə yaşayış imkanlarının inkişaf etdirilməsi ilə bərabər bölgülər arasında balansı təmin etmək. Bu üsul, həm kirayəçiləri, həm də ev sahiblərini qoruyaraq, daha davamlı və ədalətli mənzil sisteminin yaradılmasına kömək edə bilər. Bu cür hərtərəfli yanaşmanın maliyyələşdirilməsi və reallaşdırılması mexanizmləri barədə daha ətraflı məlumat tələb olunur.
Lakin fərqliliklər də var. 1960-cı və 70-ci illərdəki hərəkatlar daha çox sosialist və antikapitalist ideologiyalar tərəfindən idarə olunurdu, bəzən radikallığı ilə seçilirdi. Mexiko Şəhərindəki etirazlar daha çox konkret mənzil problemlərinə yönəlib və daha institusional bir cavaba yönəlmiş görünür. Mexiko hökumətinin konkret bir plan irəli sürməsi keçmişdəki təcrübələrdən fərqli yanaşmadır.
Bu, müsbət bir inkişaf ola bilər, amma planın effektivliyi şübhə altındadır. Keçmişdə gentrifikasiyanı dayandırmaq üçün hökumət tədbirlərinin məhdud uğur əldə etdiyini nəzərə alaraq, Mexiko Şəhərindəki planın uzunmüddətli təsirlərini müşahidə etmək vacibdir. Planın yalnız simptomları müalicə etmədən, əsas səbəbləri - məsələn, mənzil bazarının tənzimlənməməsi və qeyri-bərabər gəlir paylanması kimi amilləri həll etməməsi riski də var. Bundan əlavə, planın tətbiqi və nəticələri barədə müstəqil və şəffaf monitorinqin olub-olmaması diqqətəlayiqdir.
Şərh Yaz