Miçotakis Açıqlamaları: Türkiyə-Yunanıstan Münasibətləri və Avropa Müdafiə Təşəbbüsləri
Yunanıstanın Baş naziri Kiriakos Miçotakis, Skai Televiziyasına verdiyi müsahibədə həm Ankara-Afina münasibətləri, həm də Avropanın müdafiə təşəbbüsü olan SAFE proqramı haqqında diqqətçəkən bəyanatlar verib.
SAFE Proqramına Veto Qərarı
Miçotakis, Türkiyənin SAFE (European Security and Defence Initiative) proqramına daxil edilməsinə qarşı olduqlarını vurğulayaraq, "Yunanıstan, Türkiyənin bu proqrama qatılmasını veto edəcək. Bu, təhdid deyil, birmənalı bir mövqedir," deyib. O əlavə edib ki, Türkiyə Ege dənizində "boz zonalar" iddiasını davam etdirdiyi müddətcə, Avropa müdafiə təşəbbüsündə yer almasına icazə verilməyəcək.
Türkiyə, Egeydəki boz zona nəzəriyyəsini tərk etmədikcə bu proqrama qatıla bilməz. Biz, suverenliyimiz mövzusunda heç bir danışığa açıq deyilik. Heç kim bizə nə edəcəyimizi diktə edə bilməz.
Ege Dənizi və Suverenlik Məsələsi
Miçotakis, Yunanıstanın Türkiyə ilə suverenlik məsələsi üzərindən hər hansı bir danışıq aparmayacağını vurğulayıb. "Sözügedən boz zonalar nəzəriyyəsini əsla qəbul etməyəcəyik," deyən Miçotakis, Türkiyənin Egeydəki tezislərini "gərginliyi artıran yanaşmalar" kimi qiymətləndirib. Türkiyə ilə münasibətləri şahmat oyununa bənzədərək, "Mən həmişə ağ fiqurlarla oynamağı xoşlayıram. Təşəbbüs irəli sürmək bizim xeyrimizədir. Hazırda Türkiyənin verdiyi reaksiyalar bizim gedişlərimizə qarşıdır," deyə bildirib.
Ege Dənizində Güc Balansı və Hərbi Təchizat
Türkiyənin Eurofighter döyüş təyyarəsi əldə etmə ehtimalı haqqında da danışan Miçotakis, "2019-cu ildə də Türkiyə 100 ədəd F-35 alacaqdı, lakin proqramdan çıxarıldı. O zamandan bəri Yunanıstan həm Rafale, həm də F-35 aldı. Egeydə güc balansı dəyişdi," ifadələrini işlədib.
Liviya ilə Dəniz Səlahiyyətli Sahələri Sazişi və Miqrasiya Siyasəti
Yunanıstan Baş naziri, Türkiyə ilə Liviya arasında 2019-cu ildə imzalanan dəniz səlahiyyətli sahələri haqqında anlaşma memorandumuna da toxunub. Miçotakis, "Bu memorandum hüquqi deyil, heç bir hüquq yaratmır," deyərək, Liviyanın Yunanıstan ilə dialoqa açıq olması gərəkdiyini müdafiə edib. Digər tərəfdən, miqrasiya siyasəti haqqında da açıqlama verən Miçotakis, "Yunanıstan, 2020-ci ilin mart ayında olduğu kimi, sərhədlərini qorumaqda qərarlıdır. Bu gün ərazilərimizə ayaq basan qanunsuz miqrantlar birbaşa həbsxanaya göndərilir. Heç kim Yunan torpaqlarına asanlıqla girilə biləcəyini düşünməməlidir," deyərək yeni miqrasiya dalğalarına qarşı qətiyyətli duruş sərgiləyib.
Dəniz Parkları və Dialoq Şərtləri
Türkiyə ilə son dövrdə gərginliyə səbəb olan Cənubi Egeydəki dəniz parkı elanı haqqında da danışan Miçotakis, "Bu parklar Yunanıstan karasularında, ətraf mühitə yönəlmiş müsbət addımlardır. Suverenliyimizlə bağlı bir məsələ yoxdur," ifadələrini işlədib. O, Türkiyə ilə sülhsevər bir münasibət qurmağın mümkün olduğunu, lakin bunun Ankaranın gərginliyi azaldacaq addımlar atması ilə mümkün olacağını söyləyərək "Dialoqa açığıq, lakin qırmızı xəttimiz birmənalıdır," deyib.
SAFE Proqramı Nədir?
Avropa Birliyinin müdafiə sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək məqsədilə həyata keçirilən SAFE (European Security and Defence Initiative) proqramı, üzv ölkələrin müdafiə sənayelərini birgə hərəkətə gətirərək daha səmərəli və uyğun bir qüvvə yaratmağı hədəfləyir. Bu proqram çərçivəsində birgə silah alışı, texnologiya inkişafı və hərbi potensialın paylaşılması təmin edilərək, Avropanın müdafiə qabiliyyəti artırılır və xərclər azaldılır.
Oxucu Şərhləri
Əgər Yunanıstanın vetosu Türkiyəni SAFE proqramından kənarlaşdırarsa, bu, Türkiyənin Avropa Birliyi ilə əlaqələrini daha da gərginləşdirə bilər və bu da regional sabitliyə mənfi təsir göstərə bilər. Lakin, Yunanıstanın mövqeyinin qarşı tərəfin reaksiyasını nə dərəcədə nəzərə aldığını və ortaq maraqların tapılması üçün alternativ diplomatik yolların araşdırılıb-araşdırılmadığını anlamaq həlledicidir. Beləliklə, sual olunur: Yunanıstanın Türkiyə ilə gərgin münasibətlərinə baxmayaraq, Avropa Birliyinin müdafiə əməkdaşlığını gücləndirmək üçün konstruktiv bir yanaşma təqdim etmək üçün alternativ strategiya varmı?
Lakin, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq. Miçotakis hökumətinin bu qərarı, Yunanıstanın Avropa Birliyindəki mövqeyini və digər üzv dövlətlərlə münasibətlərini necə təsir edə bilər? SAFE proqramı, Avropanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirməyə yönəlib. Yunanıstanın veto hüququndan istifadə etməsi, proqramın effektivliyini azalda və Avropanın birliyinə zərər verə bilər. Bundan əlavə, bu qərar Türkiyə ilə münasibətlərin gələcək inkişafına necə təsir edəcək və regional sabitliyə təhdid yaradacaqmı? Bu sualların cavablarının tapılması, Miçotakis hökumətinin qərarının uzunmüddətli nəticələrini anlamaq üçün əhəmiyyətlidir. Qərarın yalnız ikitərəfli deyil, həm də çoxtərəfli kontekstində dəqiq təhlil olunması vacibdir.
Misal üçün, digər Avropa ölkələrinin Rusiya ilə münasibətlərinə və buna əsaslanan təhlükəsizlik siyasətlərinə nəzər salsaq, oxşar milli maraqlar və Avropa qurumları arasında münaqişələr görərik. Bu baxımdan, Yunanıstanın mövqeyi, yalnız Türkiyə ilə olan münasibətləri ilə deyil, eyni zamanda Avropa Birliyindəki öz mövqeyini və digər üzv dövlətlərlə münasibətlərini möhkəmləndirməklə əlaqədardır.
Maraqlı bir nöqtə də odur ki, bu qərarın Yunanıstan iqtisadiyyatına potensial təsirləri nəzərə alınmayıb. SAFE proqramına Türkiyənin daxil edilməməsi, Yunanıstan üçün həm hərbi, həm də iqtisadi fəsadlar yarada bilərmi? Ola bilsin ki, uzunmüddətli perspektivdə, Yunanıstanın bu qərarından daha əlverişli bir yol tapmaq üçün əməkdaşlığa üstünlük verməsi faydalı olardı.
Beləliklə, belə bir situasiyada qarşıdurmanın ən az zərərli yolunu tapmaq üçün Yunanıstan və Türkiyə arasında daha geniş bir dialoq qurmağın və Avropa Birliyinin vasitəçiliyindən istifadə etməyin mümkünlüyü barədə düşünmək lazım deyilmi?
Lakin, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq. Avropa Birliyinin birliyi və müdafiə əməkdaşlığının gücləndirilməsi hədəfinə nail olmaq üçün, üzv dövlətlər arasında hətta strateji rəqiblərlə belə, dialoq kanallarının açıq qalması və ortaq təhlükəsizlik məsələlərində əməkdaşlığın mümkünlüyü önəmlidir. Türkiyənin SAFE proqramından kənarlaşdırılması, Avropa Birliyinin daxili qütbləşməsini daha da dərinləşdirə, Türkiyəni Avropadan daha da uzaqlaşdıra və nəticədə regional sabitliyi pozacaq əməkdaşlıq imkanlarını məhdudlaşdıra bilər. Belə bir yanaşmanın uzunmüddətli nəticələri, qısamüddətli geosiyasi qazancları üstələyə bilərmi, yoxsa əksinədir? Bu sual hərtərəfli araşdırılmağı tələb edir.
Lakin fərq də var. 1974-cü ildəki vəziyyət daha çox hərbi və ərazi mübahisəsi əsasında qurulmuşdu. Hazırkı vəziyyət isə daha çox geosiyasi və regional güc mübarizəsini əks etdirir. 1974-cü ildən fərqli olaraq, Avropa Birliyinin özündəki güc balansının dəyişməsi və Avropanın müdafiə siyasətinə olan yanaşmasının təkamülü bu veto qərarının Avropa Birliyi daxilindəki dinamikaya necə təsir edəcəyini proqnozlaşdırmağı çətinləşdirir. 1974-cü ildəki hadisələr Avropa Birliyi daxilində qarşıdurma yaratmışdı; hazırkı vəziyyətin də oxşar nəticələr doğuracağını ehtimal etmək olarmı, yoxsa Avropa Birliyi bu dəfə daha səmərəli bir vasitəçilik rolu oynaya biləcəkmi, bunu zaman göstərəcək. Məqalədə bu cəhətlərə toxunulsa daha məlumatlı olar.
Şərh Yaz