İlham Əliyev Zəngəzur Dəhlizi Barədə Həlledici Bəyanat Verib
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev iyulun 19-da Xankəndidə təşkil olunan III Şuşa Qlobal Media Forumunda “Zəngəzur dəhlizi” ilə bağlı önəmli fikirlər səsləndirib. Prezident Əliyev ABŞ-nin bu dəhlizi icarəyə götürməsi barədə irəli sürülən təklifin Ermənistan rəhbərliyinə ünvanlanmalı olduğunu qeyd edib. O, bu məsələnin Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyətini bir daha vurğulayıb.
Dövlət başçısı Bakının əsas tələbinin Azərbaycanın ana ərazisi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında maneəsiz və tam təhlükəsiz keçidin təmin edilməsi olduğunu bəyan edib. O, Azərbaycan vətəndaşlarının və yüklərinin bu marşrut üzərində Ermənistan sərhədçilərinin nəzarəti altında olmamasını şərt kimi irəli sürüb. Prezident Əliyevin sözlərinə görə, bu tələb tamamilə legitim və ədalətli xarakter daşıyır, çünki Azərbaycan öz ərazisi daxilində sərbəst hərəkət hüququna malikdir.
Vətəndaşların Təhlükəsizliyi Tam Təmin Edilməlidir
Prezident Əliyev Azərbaycan vətəndaşlarının təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlarını dilə gətirib. O, sovet dövründən nümunə gətirərək, Bakıdan Naxçıvana gedən qatarların Ermənistan ərazisindən keçən hissəsində, xüsusilə də indiki Zəngəzur dəhlizi marşrutu üzərində atılan daşlar nəticəsində pəncərələrin sındırıldığını xatırladıb. Əliyev həmin dövrdə intizamın və cəza mexanizmlərinin mövcudluğuna baxmayaraq bu hadisələrin baş verdiyini bildirərək, indiki şəraitdə vətəndaşların təhlükəyə atılmasının yolverilməz olduğunu vurğulayıb. Buna görə də, o, gələcəkdə bu marşrutda heç bir fiziki təmasın olmamasını və insanların, eləcə də yüklərin təhlükəsiz hərəkətini tam təmin edəcək konkret tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edib. Bu, yalnız regionda davamlı sülhə və əməkdaşlığa töhfə verə bilər.
ABŞ-nin Təklifi və Ermənistan Rəhbərliyinin Cavabı
Xatırladaq ki, iyulun 11-də ABŞ-nin Türkiyədəki səfiri Tom Barrack jurnalistlərə verdiyi açıqlamada, ölkəsinin Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirəcək nəqliyyat yolunu yüzillik müddətə icarəyə götürmək imkanlarını dəyərləndirdiyini bildirmişdi. Bu təklifə cavab olaraq Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan, bu variantı tamamilə istisna etmədiyini, lakin hazırda müzakirə olunan bir sıra variantlardan yalnız biri olduğunu vurğulamışdı.
Oxucu Şərhləri
Mənə elə gəlir ki, yalnız Azərbaycanın maraqlarının deyil, həm də Ermənistanın maraqlarının nəzərə alındığı, qarşılıqlı faydalı bir yanaşma daha davamlı bir həll ola bilər. Məsələn, dəhlizin açılması ilə eyni vaxtda Ermənistana alternativ iqtisadi inkişaf imkanlarının yaradılması, transmilli nəqliyyat layihələrində iştirakının təmin olunması, və ya Zəngəzur dəhlizinin gəlirindən Ermənistana müəyyən bir hissənin ayrılması kimi yanaşmalar nəzərdən keçirilə bilər. Bu, potensial gərginliyin azaldılması və bölgədə uzunmüddətli sabitliyin təmin olunması üçün daha konstruktiv bir yol ola bilər. Yəni, sadəcə "açılması" deyil, "açılmasının şərtləri" da müzakirə olunmalı, qarşılıqlı etimad mühitinin yaradılması üçün daha çox səy göstərilməlidir.
Ancaq bu yanaşmanın iqtisadi nəticələri tam aydın deyil. ABŞ-nin dəhlizin iqtisadi inkişafına nə qədər investisiya yatıracağı, dəhlizin işlədilməsində hansı şərti və ya məhdudiyyətlərin olacağı sual altındadır. Digər tərəfdən, dəhlizin açılması nəticəsində əldə ediləcək iqtisadi faydanın ədalətli paylanması və regional inkişafda bərabər imkanların yaradılması məsələsi də diqqətə çatdırılmalıdır. Məsələn, digər regional dəmir yollarının, məsələn, Türkiyə-İran dəmir yolunun inkişafına və ya Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü ilə inteqrasiyasına bu dəhlizin necə təsir edəcəyini düşünmək vacibdir.
Beləliklə, sual budur: Prezident Əliyevin bəyanatının uzunmüddətli iqtisadi və geosiyasi nəticələri nə olacaq və Azərbaycan bu dəhlizin idarə olunmasında potensial riskləri necə idarə edəcək?
Şərh Yaz