Nuna superqitəsinin parçalanması mürəkkəb həyat üçün beşik yaratdı – Araşdırma

Qədim Nuna Superqitəsinin Parçalanması Və Yerin “Maraqsız Milyard” İl Dönəmi

Qədim Nuna superqitəsinin Yer kürəsinin "Maraqsız Milyard" illəri adlanan dövrdə parçalanması planeti kökündən sarsıdıb və yeni araşdırmalara görə, bu yenidənqurma mürəkkəb həyatın yaranması üçün şərait yaratmış ola bilər.

“Maraqsız Milyard” dövrü 1.8 milyarddan 800 milyon il əvvələ qədər olan zaman aralığını əhatə edir. Bu dövr iki qədim superqitə olan Nuna və Rodinianın parçalanmasını və yenidən birləşməsini əhatə etsə də, alimlər bu dövrə zahiri sakitlik səbəbindən belə bir ad vermişdilər.

Sidney Universitetinin geofizika professoru və yeni tədqiqata rəhbərlik edən Dietmar Müller bildirib: "Bu termin Yer tarixinin geokimyəvi, iqlim və bioloji baxımdan uzun bir sabitlik intervalını təsvir etmək üçün istifadə olunurdu. Lakin indi bilirik ki, bu dövr tektonik plitələrin hərəkəti və təkamül dəyişiklikləri baxımından əvvəllər düşünüldüyü qədər də maraqsız olmayıb."

Tektonik Proseslər Və Həyatın Başlanğıcı

Earth and Planetary Science Letters jurnalında 27 oktyabrda dərc olunan araşdırmaya görə, Nunanın parçalanması Yeri həyat üçün daha əlverişli edən bir sıra hadisələri tətiklədi. İlk dəfə aparılan simulyasiyalar göstərdi ki, Nunanın hissələri superqitənin mərkəzindən uzaqlaşdıqca, aralarındakı boşluqlarda dayaz dənizlər yaranaraq, əvvəlki okeanlara nisbətən daha mülayim və oksigenlə zəngin şərait formalaşdırdı.

Tədqiqatçılar son 1.8 milyard il ərzində tektonik plitələrin hərəkətlərini və karbon yataqlarında, eləcə də emissiyalarındakı əlaqəli dəyişiklikləri, bu yaxınlarda təqdim etdikləri qabaqcıl bir modeldən istifadə edərək bərpa etdilər. Komanda araşdırmada qeyd edib ki, bu metodun yeniliyi karbon axınlarını indiyə qədər mümkün olandan daha ətraflı şəkildə bərpa edə bilməsindədir.

“Maraqsız Milyard” dövründə 350 milyon il ərzində quru sahələri ətrafındakı dayaz dənizlərin ümumi uzunluğu iki dəfə artaraq təxminən 130.000 kilometrə (Yer kürəsinin ekvatordakı çevrəsindən üç dəfə çox) çatdı. Eyni zamanda, araşdırmaya görə, subduksiya zonaları – bir tektonik plitənin digərinin altına endiyi yerlər – plitələrin yerdəyişməsi səbəbindən ümumilikdə qısalmışdı.

İqlim Dəyişiklikləri Və Oksigenlə Zəngin Dənizlər

Subduksiya zonaları səthdə vulkanik fəaliyyəti tətikləyir, çünki onlar dəniz suyunu süxurların ərimə temperaturunu aşağı salan Yerin mantiyasına, yəni qabığın altında yerləşən təbəqəyə daxil edirlər. Bu, maqmanın əmələ gəlməsini asanlaşdırır, sonra maqma qabığa yüksəlir və qaya parçaları və karbon qazı (CO2) kimi qazlarla birlikdə vulkanlardan püskürür.

Subduksiya zonaları qısaldıqca, Yerin daxili hissəsindən atmosferə çıxan karbon qazı (CO2) miqdarı azaldı. Bu, planeti soyutdu və yeni yaranan dayaz dənizlərdə oksigenlə zəngin şəraitin yaranmasına kömək etdi. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bu nisbətən sabit ekosistemlər əvvəllər mövcud olandan daha mürəkkəb həyata yol açdı.

Avstraliyadakı Adelaida Universitetinin Fizika, Kimya və Yer Elmləri Məktəbinin dosenti, tədqiqatın həmmüəllifi Juraj Farkaş bəyanatında bildirib: "Düşünürük ki, bu geniş kontinental şelflər və dayaz dənizlər kritik ekoloji inkubatorlar idi. Onlar, ehtimal ki, yüksək səviyyədə qida maddələri və oksigenlə zəngin tektonik və geokimyəvi cəhətdən sabit dəniz mühitləri təmin etdi ki, bu da planetimizdə daha mürəkkəb həyat formalarının təkamülü və müxtəlifliyi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edirdi."

Eukaryotların Yüksəlişi Və Həyatın Təkamülü

Xüsusilə, dayaz dənizlər hüceyrələrində orqanoidlər adlanan ixtisaslaşmış strukturlara və DNT-ni özündə saxlayan membranın əhatə etdiyi nüvəyə malik orqanizmlər olan eukaryotların müxtəlifləşməsini sürətləndirmiş ola bilər. Bütün heyvanlar, bitkilər və göbələklər eukaryotlardır, buna görə də “Maraqsız Milyard” dövründə eukaryot hüceyrələrinin yaranması mürəkkəb həyatın təkamülündə əsas addım idi, araşdırma müəllifləri təklif edirlər.

Tədqiqatçılar 1.05 milyard il əvvələ aid fossil dəlilləri sayəsində eukaryotların “Maraqsız Milyard” dövründə təkamül etdiyini əvvəllər də bilirdilər. Lakin bu orqanizmlərin hansı şəraitdə meydana gəldiyi qeyri-müəyyən qalırdı.

Müller izah edib: "Nunanın parçalanması əvvəllər mövcud olmayan bir çox yeni okean hövzələrində okean dibi yaratdı." Bu okean dibi isə subduksiya zonalarının qısalması ilə artıq tətiklənən atmosfer CO2-nin azalmasına kömək etdi. Çünki dəniz suyu okean dibindəki çatlar vasitəsilə sızdıqda, karbon əhəngdaşı əmələ gətirmək üçün ayrılır.

Müller bildirib: "Bu okean dibi hidrotermal maye dövranı ilə dəyişdirilərək boşluqlarda və çatlarda karbonatı sement şəklində saxladı, bu da atmosferdəki karbon qazının səviyyəsini aşağı saldı."

Gələcək Tədqiqatlar Və Nəticə

Qısa desək, qədim Nuna superqitəsinin parçalanması mürəkkəb həyat üçün faydalı olan üç əsas dəyişikliyə səbəb oldu: dayaz dənizlər yaratdı, vulkanlardan qaz çıxmasını azaltdı və karbonu okean çöküntülərində saxladı, nəticədə daha oksigenlə zəngin atmosfer və mülayim şərait yarandı.

Müller yekunlaşdırıb: "Növbəti addımlar onların ən erkən təkamülünü sənədləşdirmək üçün daha yaxşı qorunmuş eukaryot fosilləri tapmaq olacaq."

24 saat