Bəyanatı imzalayan ölkələr İsraillə nə qədər ticarət edir?
2023-cü ilin məlumatlarına görə, İqtisadi Mürəkkəblik Rəsədxanasının statistikasına əsasən, Belçika, Fransa, İrlandiya, İtaliya, Yaponiya, Niderland, Polşa, İspaniya, İsveçrə və Birləşmiş Krallıq İsraillə hər iki istiqamətdə – idxal və ya ixrac – 1 milyard dollardan çox ticarət dövriyyəsinə malikdir. Bu rəqəmlər göstərir ki, siyasi bəyanatlara baxmayaraq, iqtisadi əlaqələr gücünü qoruyur. Siyasi və iqtisadi yanaşmalar arasında bir ziddiyyət müşahidə olunur, xüsusilə də Qəzzadakı müharibənin humanitar fəlakətə səbəb olduğu bir vaxtda.
Bu ölkələr İsraillə nə ticarət edir?
Ticarət edilən əsas məhsullar arasında avtomobillər və digər motorlu nəqliyyat vasitələri, inteqral sxemlər, peyvəndlər və ətirlər yer alır.
İrlandiyaya gedən ən böyük fərdi məhsul 3,58 milyard dollarlıq inteqral sxemlərdir ki, bu da İrlandiyanın İsraildən olan idxalının böyük əksəriyyətini təşkil edir.
Digər tərəfdən, İtaliya bəyanatı imzalayan digər ölkələrdən daha çox İsrailə ixrac edir. 2023-cü ildə onun 3,49 milyard dollarlıq ixracatına 116 milyon dollarlıq avtomobillər də daxil idi.
Bu ölkələr Fələstini tanıyırmı?
Bəyanatı imzalayan ölkələr arasında İrlandiya və İspaniya 2024-cü ildə Fələstin dövlətini tanıyıb və İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərinə qarşı sərt mövqe nümayiş etdiriblər. Buna baxmayaraq, bu addım onların İsraillə ticarət əlaqələrini davam etdirməsinə mane olmayıb.
Bəyanatı imzalayan yeddi digər ölkə də Fələstin dövlətini tanıyır. Bunlara 1988-ci ildə, Fələstin Müstəqillik Bəyannaməsindən qısa müddət sonra Fələstin dövlətini tanıyan Kipr, Malta və Polşa daxildir.
İslandiya (2011), İsveç (2014), Norveç (2024) və Sloveniya (2024) da Fələstin dövlətini tanıyır, Fransa isə sentyabr ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında bu addımı atacağını bildirib.
Bəyanatı kim imzaladı?
Bəyanatı Avstraliya, Avstriya, Belçika, Kanada, Kipr, Danimarka, Estoniya, Finlandiya, Fransa, Yunanıstan, İslandiya, İrlandiya, İtaliya, Yaponiya, Latviya, Litva, Lüksemburq, Malta, Niderland, Yeni Zelandiya, Norveç, Polşa, Portuqaliya, Sloveniya, İspaniya, İsveç, İsveçrə və Birləşmiş Krallıq imzalayıb. Bu ölkələrin hamısı İsraillə ticarət əlaqələrini davam etdirir.
İsrailin bəyanata reaksiyası necə oldu?
Gözlənildiyi kimi.
İsrail Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Oren Marmorşteyn X sosial şəbəkəsində bəyanatı rədd etdiyini yazaraq, onun "reallıqdan uzaq olduğunu və Həmasa səhv mesaj göndərdiyini" bildirib.
İsraillə ticarət edən ölkələr başqa nə edir?
Fransa, Almaniya və Birləşmiş Krallıq müharibəni və İsrailin Qəzzanı mühasirəyə alması və yardımı əngəlləməsi nəticəsində yaranan aclıq böhranını müzakirə etmək üçün təcili danışıqlar keçirdikdən sonra Qəzzada "dərhal atəşkəs" və "bütün girovların şərtsiz azad edilməsi" çağırışı ediblər. Bu tədbirlər beynəlxalq humanitar hüquq çərçivəsində atılan addımlar kimi qiymətləndirilə bilər.
Bütün bunlar İsrailin davranışını dəyişdiribmi?
Qəzzada fələstinlilərin aclıqdan ölməsi məsələsi diqqətin mərkəzinə çevrilib ki, bu da hətta uzun müddət İsrailin güclü tərəfdarı olmuş ABŞ-ın keçmiş prezidentliyə namizədi Hillari Klintonun da bu mövzuya toxunmasına səbəb olub.
Aid organizations report that thousands of children in Gaza are at risk of starvation while trucks full of food sit waiting across the border.
The full flow of humanitarian assistance must be restored immediately.https://t.co/dt3Z9h6KXd
— Hillary Clinton (@HillaryClinton) July 24, 2025
Bu təzyiqlər İsraili Əl-Mavasi, Deyr-əl-Bəlah və Qəzza şəhərində “humanitar məqsədlər” üçün səhər saat 10:00-dan axşam 8:00-dək (07:00-dan 17:00 GMT-ə qədər) “taktiki fasilələr” elan etməyə vadar edib. Bu fasilələr bazar günü başlayıb.
Fasilələrə baxmayaraq, İsrail qüvvələri bazar günü səhər saatlarında ən azı 43 fələstinlini qətlə yetirib.
Qəzza Səhiyyə Nazirliyi bazar günü bildirdi ki, son 24 saat ərzində aclıq və qida çatışmazlığı nəticəsində daha altı ölüm, o cümlədən iki uşaq ölümü qeydə alınıb.
Bununla da aclıqdan ölənlərin ümumi sayı 133-ə, o cümlədən 87 uşağa çatıb.
Oxucu Şərhləri
Bosniya nümunəsindən fərqli olaraq, bu günkü vəziyyətdə beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasının miqyası və qınamanın səviyyəsi fərqlənə bilər. Ancaq məqalənin müəllifi, bu qınamanın nə dərəcədə səmərəli olduğunu və ya qınamanın arxasında dayanan ölkələrin ticarət əlaqələrini dayandırmaqdan çəkinməsinin səbəblərini təhlil etməyə ehtiyac olduğunu vurğulayır. Məsələn, beynəlxalq təzyiqlərin nə dərəcədə real və ya simvolik olduğunu, və hətta qınamanın özünün daha çox siyasi teatr kimi qiymətləndirilməməsi mümkün olduğunu aydınlaşdırmaq vacibdir. Bu, Bosniya təcrübəsindən dərs çıxarmaq və hazırkı vəziyyətin effektiv cavabını müəyyən etmək üçün analizin dərinləşdirilməsini tələb edir.
Daha effektiv bir yanaşma, beynəlxalq bir koalisiyanın yaradılmasını və iqtisadi sanksiyaların, ticarət əlaqələrinin məhdudlaşdırılmasının və ya hətta tam dayandırılmasının tətbiq olunmasını tələb edə bilər. Bu tədbirlər yalnız İsrail hökumətinə təzyiq göstərməklə yanaşı, həmçinin hərəkətlərinin real qiymətini ödəməsini də təmin edə bilər. Lakin bu cür sanksiyaların Fələstinlilərə olan təsirləri də diqqətlə nəzərə alınmalıdır və hər hansı bir iqtisadi təzyiq, Fələstin iqtisadiyyatını daha da zəiflətməmək üçün diqqətlə planlaşdırılmalıdır. Alternativ olaraq, beynəlxalq bir vasitəçilik missiyası vasitəsilə siyasi bir həll axtarmaq, həm İsrail, həm də Fələstin üçün uzunmüddətli bir perspektiv təklif edə bilər. Bu, istər-istəməz hər iki tərəfin də siyasi və iqtisadi konsessiyalar verməsini tələb edəcək, lakin yalnız sözlə deyil, əməllə həll tapmağa yönələcək.
Bu problemi həll etmək üçün daha kompleks bir yanaşma təklif edirəm. Beynəlxalq bir koalisiya, İsrailə, Fələstinlilərə qarşı hərəkətlərinin dayandırılması müqabilində, iqtisadi və diplomatik dəstək təklif edə bilər. Bu dəstəyin konkret adımlarını müəyyən edən bir razılaşmanın əsasını qoya bilər. Bu yanaşma yalnız qınaqdan daha effektiv ola bilməz, eyni zamanda İsrailin hərəkətlərini dəyişdirmək üçün daha çox təzyiq yarada bilər. Əlbəttə ki, bu, mürəkkəb bir prosesdir və bütün tərəflərin səmimi iştirakını tələb edər. Ancaq, məqalədə vurğulandığı kimi, yalnız sözlərin kifayət etmədiyini nəzərə alaraq, bu cür bir strateji yanaşma daha davamlı bir həll yoluna aparmaq üçün daha çox potensiala malikdir.
Şərh Yaz