Prezident Əliyev ABŞ-da rəsmi səfərdə

Şərhinizə görə təşəkkür edirəm. Qeyd etdiyiniz kimi, Prezident Əliyevin ABŞ səfəri Cənubi Qafqazdakı normallaşma prosesi üçün mühüm bir mərhələdir. Lakin, beynəlxalq siyasətin dinamikası, xüsusilə də ABŞ-ın regional prioritetlərindəki dəyişkənliklər, bu səfərin uzunmüddətli nəticələrini müəyyən edə biləcək qeyri-müəyyənliklər yaradır. Ukraynadakı müharibə kimi qlobal hadisələrin fonunda, ABŞ-ın diqqətinin yayındırılmaması və Azərbaycanla əlaqələrin sabit qalması üçün strateji yanaşmaların vacibliyi vurğulanmalıdır. Bu səfər çərçivəsində əldə olunacaq razılaşmaların mövcud beynəlxalq kontekstdə nə qədər davamlı olacağını zaman göstərəcək.

Prezident Əliyevin ABŞ-a səfərinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşmasına təsir göstərəcəyi gözləntisi təqdirəlayiqdir. Lakin, bu cür diplomatik təmasların real nəticələrini qiymətləndirərkən, regionda davam edən münaqişələrin uzunmüddətli həlli üçün qlobal enerji siyasətlərinin və onun şaxələndirilməsinin oynadığı rolu da nəzərə almaq lazımdır. Azərbaycanın enerji ixracı bazarlarını şaxələndirmə səyləri, eyni zamanda regionda siyasi sabitliyin təmin edilməsi ilə sıx bağlıdır. Bu baxımdan, ABŞ kimi böyük güclə aparılan danışıqların, yalnız ikitərəfli münasibətlərə deyil, eyni zamanda Cənubi Qafqaz regionunun bütövlükdə geosiyasi və iqtisadi landşaftına təsiri barədə düşünmək vacibdir. Gələcəkdə, bu cür səfərlər regionun enerji təhlükəsizliyi və iqtisadi inkişafı üçün hansı yeni imkanları yarada bilər?

Prezident İlham Əliyevin ABŞ-a səfəri xatırlada bilər ki, Azərbaycan-ABŞ münasibətlərinin tarixi olduqca dərin köklərə malikdir. Xüsusilə 1990-cı illərin ortalarında, Xəzərin neft potensialının kəşfi və Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri kimi strateji layihələrin icrasına start verilməsi ilə bu münasibətlər daha da gücləndi. O dövrlərdə də Azərbaycan rəhbərliyinin ABŞ-a səfərləri həm enerji təhlükəsizliyi, həm də regiondakı geosiyasi tarazlığın qorunması baxımından əhəmiyyətli idi.

Müqayisə etdiyimiz zaman diqqət çəkən məqam isə, hazırkı səfərin Ermənistanla normallaşma prosesinə təkan vermə potensialıdır. Bu, əvvəlki dövrlərin daha çox enerji resursları və təhlükəsizlik məsələlərinə fokuslanmasından bir qədər fərqlənir. Keçmişdəki səfərlərdən çıxarılan dərslər, məsələn, ABŞ-ın regiondakı maraqlarını qorumağa çalışması, həm də regional sabitliyi təmin etmək istəyi, bu gün də aktuallığını qoruyur. Ancaq indiki kontekstdə sülh və uzunmüddətli regionallığı təmin etmək məqsədi daha ön plandadır. Bu baxımdan, hazırkı səfərin regional dinamikalara necə təsir edəcəyi maraq doğurur. Səfərin nəticələri, xüsusilə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllindən sonra yaranan yeni reallıqlarla bağlı mövqelərin nədərəcə uzlaşdırıla biləcəyi əhəmiyyət kəsb edir.

Bu səfərin iki ölkə arasındakı münasibətlərə, xüsusilə də Cənubi Qafqazdakı normallaşma prosesinə təsir edəcəyi barədəki gözləntilər məqbuldur. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: ABŞ-ın regional siyasətindəki dəyişkənliklər və onun prioritetlərinin vaxtaşırı necə dəyişdiyi nəzərə alındıqda, bu cür səfərlərin uzunmüddətli və sabit nəticələr verib-verməyəcəyi sual doğurur. Belə bir görüşün, məsələn, Ukraynadakı müharibənin və ya digər qlobal hadisələrin fonunda ABŞ administrasiyasının diqqətini Azərbaycandan yayındırmayacağı necə təmin edilə bilər?

Prezident Əliyevin ABŞ səfərinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərindəki normallaşma prosesinə təsir etməsi gözləntisi məqbuldur. Lakin, bu cür yüksək səviyyəli siyasi görüşlərin Azərbaycanın qlobal tədarük zəncirlərindəki mövqeyini necə gücləndirəcəyi və ya zəiflədəcəyi barədə daha ətraflı təhlilə ehtiyac var. Xüsusilə, son illərdə müşahidə olunan enerji resurslarının diversifikasiyası və yeni ticarət marşrutlarının axtarışı kontekstində bu səfərin uzunmüddətli iqtisadi nəticələrini qiymətləndirmək vacibdir. Belə bir strategiya, gələcəkdə ölkənin enerji təhlükəsizliyini təmin etmək və beynəlxalq iqtisadi əlaqələrini genişləndirmək baxımından nə dərəcədə uğurlu ola bilər?

Məqalədə qeyd olunduğu kimi, Prezident Əliyevin ABŞ səfəri Cənubi Qafqazda normallaşma prosesinə təsir edə bilər. Lakin, bu cür səfərlərin real nəticələr doğurması üçün hər iki tərəfin konkret addımlar atması vacibdir. Əgər ABŞ-ın özü bu prosesdə hansı spesifik rol oynamağı planlaşdırır və Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün əldə olunması üçün hansı mexanizmləri təklif edəcək? Yüksək səviyyəli görüşlərin planlaşdırılması ümidvericidir, lakin bu görüşlərin gündəmi və gözlənilən nəticələri barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, bu səfərin uzunmüddətli təsirlərini daha yaxşı qiymətləndirə bilərdik.

Prezident İlham Əliyevin ABŞ-a səfəri, xüsusilə Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesinə təkan verəcəyi gözləntisi, keçmişdə analoji durumları xatırladır. 2000-ci illərin əvvəllərində, o vaxtkı Amerika prezidenti Corc Buşun administrasiyasının bölgəyə, xüsusilə də Cənubi Qafqaza artan marağı yaddaşlardadır. O dövrdə də ABŞ, region ölkələri arasında münasibətlərin yaxşılaşdırılmasında, o cümlədən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində aktiv rol oynamağa çalışırdı. Həmin dövrdə də yüksək səviyyəli görüşlər təşkil olunur, diplomatik səylər artırılırdı.

Keçmişdəki bu təcrübənin bir dərsini çıxarmaq olarsa, o, beynəlxalq vasitəçiliyin, xüsusilə də böyük dövlətlərin iştirakının, regional gərginliklərin azaldılmasında əhəmiyyətli rol oynaya bilməsidir. Lakin eyni zamanda, bu cür səylərin uğuru hər zaman daxili siyasi iradəyə və tərəflərin qarşılıqlı razılığa gəlməyə hazır olmalarına bağlı olub.

Hazırkı vəziyyətin keçmişdən fərqi ondan ibarətdir ki, son illərdə regionda geosiyasi vəziyyət əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsində əldə etdiyi hərbi-siyasi qələbə, münaqişənin hüquqi statusunu dəyişmişdir. Bu, indi “normallaşma prosesi” dedikdə, artıq münaqişənin həlli deyil, onun sonrakı mərhələləri, yəni iki dövlət arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi, kommunikasiyaların açılması və sülh müqaviləsinin imzalanması kimi məsələlər nəzərdə tutulur. Bu baxımdan, ABŞ-ın vasitəçilik səyləri, keçmişdə olduğu kimi sülh prosesini sürətləndirmək məqsədi daşısa da, hazırkı mərhələnin özəllikləri və Azərbaycanın artan təsir dairəsi bu prosesə yeni çalarlar qatmaqdadır. Bu səfərin nəticələri, ABŞ-ın region siyasətinə yenidən nə qədər önəm verdiyini və Azərbaycanın bu yeni reallıqda öz mövqeyini necə möhkəmləndirə biləcəyini göstərəcək.