Qəzzada aclıq: BMT niyə tanımır

Qəzzada Aclıq Təhlükəsi: BMT Ekspertlərinin Həyəcan Təbili Və Rəsmi Sükut

2024-cü il iyulun 9-da Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Haqları Şurasının mandat verdiyi ən azı 11 BMT ekspertləri Qəzzada aclıq təhlükəsi ilə bağlı təcili xəbərdarlıq edib. Onlar bildiriblər ki, İsrailin Fələstin xalqına qarşı qəsdən və hədəfli aclıq kampaniyası soyqırımı xarakterli zorakılıq formasıdır və Qəzzanın bütün ərazisində kütləvi aclıqla nəticələnib. Ekspertlər beynəlxalq birliyi humanitar yardımın quru yolu ilə hər cür vasitə ilə çatdırılmasına üstünlük verməyə, İsrailin mühasirəsinə son qoymağa və atəşkəs elan etməyə çağırıblar.

Bu ekspertlər arasında qida hüququ üzrə xüsusi məruzəçi Maykl Faxri, təhlükəsiz içməli su və sanitariya üzrə xüsusi məruzəçi Pedro Arroyo-Aqudo və 1967-ci ildən bəri işğal altında olan Fələstin ərazisində insan haqları vəziyyəti üzrə xüsusi məruzəçi Françeska Albanese də var. Onların fikrincə, mərkəzi Qəzzada uşaqların tibbi müalicə cəhdlərinə baxmayaraq aclıqdan ölməsi vəziyyətin ciddiliyini açıq şəkildə ortaya qoyur.

Aclığın Tərifi Və BMT-nin Rəsmi Mövqeyi

Ümumilikdə "aclıq" dedikdə, qidalanma çatışmazlığı nəticəsində insanların və ya bütün bir əhalinin acından ölməsi nəzərdə tutulur. Lakin beynəlxalq hüquqda bunun universal qəbul edilmiş bir tərifi yoxdur. Buna baxmayaraq, 2004-cü ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) əhalinin qida təhlükəsizliyi vəziyyətini qiymətləndirmək üçün beşmərhələli kvantitativ humanitar miqyas olan İnteqrasiya Edilmiş Qida Təhlükəsizliyi Faza Təsnifatını (IPC) inkişaf etdirib. Bu qiymətləndirmə aləti qida çatışmazlığı müəyyən edildikdə kollektiv fəaliyyəti təşviq etmək və vəziyyətin IPC şkalasında 5-ci səviyyəyə (aclığın təsdiqləndiyi və elan edildiyi mərhələ) çatmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyır. FAO, Dünya Ərzaq Proqramı (WFP) və onların tərəfdaşları tərəfindən son 20 ildir elmi və məlumatlara əsaslanan bir vasitə kimi istifadə edilir.

Aclığın elan edilməsi üçün IPC-nin müəyyən edilmiş meyarları olduqca aydındır: ərazidəki ev təsərrüfatlarının 20%-i və ya daha çoxu ekstremal ərzaq çatışmazlığı ilə üzləşir; uşaqlarda kəskin qidalanma pozğunluğu 30%-i keçir; və ölüm nisbəti hər 10 000 nəfərə gündə iki nəfərdən çox olur. Bu üç meyara cavab verildikdə, "aclıq" elan edilməlidir. Bu, hüquqi və ya müqavilə öhdəlikləri yaratmasa da, beynəlxalq humanitar yardımın təşviqi üçün mühüm siyasi siqnaldır. Lakin sözügedən BMT ekspertləri bir il əvvəl, 2023-cü ilin iyulunda, Qəzzada aclığın mövcud olduğu qənaətinə gələ bildikləri halda, səlahiyyətli BMT qurumları və icraçı rəhbərlərin bu ilin iyuluna qədər, dörd aydan çox davam edən orta əsr mühasirəsindən sonra, hələ də 5-ci səviyyəyə çatdığı qənaətinə gəlməməsi başa düşülən deyil.

Siyasi Maneələr Və Humanitar Fəlakət

Real vaxt rejimində məlumatların smartfonlara ötürüldüyü dövrdə, ölümcül səviyyədə qida təhlükəsizliyinin reallığı göz qabağındadır və qəbuledilməzdir. Nasist konsentrasiya düşərgələrində çəkilmiş fotoları xatırladan arıqlamış cəsədlərin görüntüləri İsrail işğalçı qüvvələrinin mühasirəyə aldığı Qəzzadakı makabr vəziyyəti təsvir edir. BMT-nin Fələstinli Qaçqınlar üçün Agentliyi (UNRWA) iyulun 20-də Qəzzadakı bir milyon uşağın aclıq riski ilə üzləşdiyi barədə xəbərdarlıq etsə də, "aclıq" hələ də elan edilməyib.

İlk baxışda, Qəzzada aclıq elan edilməməsinin səbəbi kimi IPC sxemi çərçivəsində zəruri məlumatların mövcud olmaması göstərilir. İsrail jurnalistlərin və bəzi humanitar işçilərin Qəzza zolağına girişinə mane olduğu üçün bu, doğru ola bilər. Beləliklə, IPC analitikləri monitorinq etdikləri digər təxminən 30 vəziyyətdə olduğu kimi, ilkin məlumat toplama imkanlarına malik deyillər. Lakin fiziki sübutlar açıq-aydın görünəndə və bəzi etibarlı məlumatlar mövcud olduqda, humanitar mülahizələr texniki tələblərdən üstün olmalıdır.

Buna baxmayaraq, indiki BMT sistemi mədəniyyətində siyasi mülahizələr, xüsusən də ABŞ administrasiyasının ona qarşı apardığı siyasət səbəbindən, vəzifə borcu və peşəkar imperativlərdən üstün gəlir. Rəhbər vəzifələrdə olanlar nəyin doğru olduğunu bilirlər – və nəyin onların şəxsi karyeraları üçün ölümcül ola biləcəyini də. ABŞ hökumətinin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (ICC) Baş Prokuroru Kərim Xana və BMT-nin Xüsusi Məruzəçisi Françeska Albaneseyə qarşı şəxsi hücumları və tətbiq etdiyi sanksiyalar bu vəzifələrin risksiz olmadığını aydın şəkildə xatırladır. Albanesenin vəziyyətində, onun mandatı hətta "iş" də deyil, çünki o, bunu ödənişsiz əsaslarla yerinə yetirir, bu da onun qətiyyətini və cəsarətini daha da nümunəvi edir.

BMT ekspertləri və baş katib Antonio Quterreş kimi icraçı rəhbərlər, bəzi güclər tərəfindən rəhbərlik etdikləri təşkilatlara qarşı cəzalandırıcı tədbirlər kimi daha mürəkkəb hesablamalarla üzləşməli olurlar. Deyildiyi kimi, "pul danışır" və ABŞ BMT sisteminə ən böyük töhfə verən tək ölkədir. Lakin ABŞ Konqresi BMT sisteminin maliyyələşdirilməsini dayandıran misli görünməmiş bir qanun layihəsini qəbul etdiyi üçün, indi Vaşinqtonun qisasından qorxaraq doğru olanı etməmək, əgər əvvəllər belə idisə, artıq qəbuledilən bir bəhanə deyil.

Burada Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Nizamnaməsinin mülki əhalinin aclıqdan ölməsinin beynəlxalq silahlı münaqişələrdə törədildikdə hərbi cinayət təşkil etdiyini nəzərdə tutduğunu xatırlamaq vacibdir. 2024-cü il martın 2-dən bəri davam edən və mülki əhalinin, ilk növbədə körpə və uşaqların aclıqdan ölməsi ilə nəticələnən Qəzzanın tam mühasirəsi Nizamnamənin 8-ci maddəsinin səlahiyyət dairəsinə tam uyğun gəlir, xüsusən də aylardır humanitar yardıma imtina edən qəsdən və bəyan edilmiş bir siyasətin nəticəsidir.

Bu süni aclıqda fələstinlilər dünyanın qulaqbatırıcı sükutu fonunda aclıqdan ölür, tonlarla ərzaq isə Qəzzaya daxil olmaq üçün icazə gözləyərkən Misir sərhədinin Misir tərəfində tullantıya çevrilir. İsrail qoşunları və Qəzza Humanitar Fondu tərəfindən işə götürülən xarici muzdlular sözdə humanitar yardım paylama məntəqələrində yardım axtaran 900-dən çox fələstinlini öldürüb. WFP-nin məlumatına görə, 90 000-ə yaxın uşaq və qadın qidalanma pozğunluğuna görə təcili müalicəyə ehtiyac duyur; Qəzza Səhiyyə Nazirliyi iyulun 20-də cəmi bir gündə 19 nəfərin aclıqdan öldüyünü bildirib. Və pisi hələ qabaqdadır.

Maykl Faxri, Pedro Arroyo-Aqudo və Françeska Albanese bir il əvvəl bunu demişdilər – BMT-nin rəsmi olaraq Qəzzada aclıq olduğunu elan etməsinin vaxtı gəlib çatıb.

24 saat