Bu, xəbərdarlıq deyil. Aclıq artıq Qəzzaya gəlib. Bu, nə metafora, nə də proqnozdur; bu, gündəlik reallıqdır.
Bu, artıq mövcud olmayan peçenye soran uşaq, aclıqdan taqətsiz halda imtahanlara hazırlaşan tələbə deməkdir.
Bu, oğluna çörək niyə olmadığını izah edə bilməyən ana deməkdir.
Və bu dəhşəti mümkün edən dünyanın sükutudur.
Aclığın uşaqları
Böyük bacım Təsnimin qızı Nur üç yaşındadır; o, 11 may 2021-ci ildə doğulub. Bacımın oğlu İzzəddin isə 25 dekabr 2023-cü ildə – müharibənin ilk aylarında dünyaya gəlib.
Bir səhər Təsnim onları qucağında gətirərək otağımıza girdi. Ona baxıb ağlımdan çıxmayan sualı verdim: “Təsnim, Nur və İzzəddin aclığı anlayırlarmı? Onlar Qəzzada aclıq olduğunu bilirlərmi?”
“Bəli,” o dərhal cavab verdi. “Hətta yalnız müharibə və xarabalıq görən İzz də başa düşür. O, həyatında heç vaxt əsl yemək görməyib. O, ‘seçimlər’ nədir, bilmir. Yeganə istədiyi şey çörəkdir.”
O, İzzəddinin körpə səsini təqlid etdi: “Obz! Obza! Obza!” – onun "xobza" (bir parça çörək) demək tərzi.
Təsnim ona deməli idi: “Un yoxdur, canım. Atan un axtarmağa çıxıb.”
İzzəddin atəşkəs, sərhədlər və ya siyasət haqqında heç nə bilmir. O, hərbi əməliyyatlar və ya diplomatik bəyanatlar barədə düşünmür.
O, sadəcə kiçik bir parça çörək istəyir. Və dünya ona heç nə vermir.
Nur saymağı və əlifbanı anasından öyrənib. Müharibədən əvvəl o, şokoladları, peçenyeləri çox sevirdi. O, ailəmizin ilk nəvəsi idi, oyuncaqlar, qəlyanaltılar və balaca geyimlərlə əhatə olunmuşdu.
İndi hər səhər oyanır və həyəcanlı gözlərlə anasına tərəf çevrilir. “Mənə 15 şokolad və peçenye al,” deyir.
O, 15 deyir, çünki bu, bildiyi ən böyük rəqəmdir. Bu, yetərli səslənir; qarnını doldurmaq, tanıdığı dünyanı geri gətirmək üçün kifayətdir. Lakin almağa heç nə yoxdur. Heç nə qalmayıb.
Bəşəriyyətiniz haradadır? Ona baxın. Sonra mənə ədalətin nəyə bənzədiyini söyləyin.
Beş günlük aclıqdan sonra öldürülənlər
Ürəyimi parçalayan bir video izlədim. Bir kişi ailəsinin yeddi üzvünün kəfənlənmiş cəsədləri üzərində yas tuturdu. Ümidsizliklə ağlayırdı: “Biz acıq.”
Onlar günlərlə aclıq çəkmişdilər, sonra isə İsrailin nəzarət dronu Qəzzanın şimalındakı Darajdakı Ət-Tabin Məktəbinin yaxınlığındakı çadırlarını vurmuşdu.
“Bu, böyütdüyüm gənc idi,” videodakı kişi ağlayırdı. “Onlara nə gəldiyinə baxın,” deyərək sonuncu dəfə başlarına toxundu.
Bəzi insanlar hələ də anlamırlar. Bu, pulumuzun olub-olmaması ilə bağlı deyil. Bu, ərzaq çatışmazlığı ilə bağlıdır. Hətta Qəzzada milyoner olsanız belə, çörək tapa bilməzsiniz. Bir torba düyü və ya bir qutu süd tapa bilməzsiniz. Bazarlar boşdur. Mağazalar dağıdılıb. Ticarət mərkəzləri yerlə-yeksan edilib. Rəflər boş deyil – onlar yoxdur.
Biz əvvəllər özümüz ərzaq yetişdirərdik. Qəzza bir zamanlar Avropaya çiyələk ixrac edirdi. Qiymətlərimiz regionda ən ucuz idi.
Bir kilo üzüm və ya alma? Üç şekel (0.90 dollar). Qəzza təsərrüfatlarından bir kilo toyuq? Doqquz şekel (2.70 dollar). İndi bir yumurta belə tapa bilmirik.
Əvvəllər: Xan Yunisdən gələn nəhəng bir qarpız 21 kilo (46 funt) çəkirdi və 18 şekel (5 dollar) idi. Bu gün: Eyni qarpız 250 dollara başa gələr – əgər tapa bilsəniz.
Bir zamanlar dəbdəbəli meyvə sayılan avokado Əl-Məvasi, Xan Yunis və Rəfahda tonlarla yetişdirilirdi. Onlar bir kiloqramı bir dollara başa gəlirdi. Süddə də öz-özümüzü təmin edirdik – Şücaiyədə yerli əllərlə hazırlanan pendirlər və qatılar.
Uşaqlarımız şıltaq deyildilər – sadəcə əsas hüquqları var idi. Səhər yeməyi süd demək idi. Pendirli sendviç. Bişmiş yumurta. İndi hər şey kəsilib.
Və bunu uşaqlara necə izah etməyimdən asılı olmayaraq, onlar “aclıq” və ya “qiymət artımı” sözlərini qavraya bilmirlər. Onlar sadəcə qarınlarının boş olduğunu bilirlər.
Hətta bir zamanlar Qəzzanın qida rasionunun əsasını təşkil edən dəniz məhsulları da yox olub. Sərt balıqçılıq məhdudiyyətlərinə baxmayaraq, biz Qərb Şəriyə balıq göndərirdik. İndi hətta dənizimiz də sükut içindədir.
Və türk qəhvəsinə bütün hörmətimlə, Qəzzanın Məzac Qəhvəsini dadana qədər qəhvə dadmamısınız.
Onun sümüklərinizdə hiss edə biləcəyiniz bir gücü var idi.
Bu, proqnoz deyil. Aclıq indi gerçəkdir. Çoxumuz köçkünük. İşsizik. Yasdayıq.
Əgər gündə bir dəfə yemək yeyə bilsək, bunu gecə yeyirik. Bu, ziyafət deyil. Bu, düyü. Makaron. Bəlkə şorba. Konservləşdirilmiş lobya.
Sizlərin anbarlarınızda ehtiyat kimi saxladığınız şeylər. Burada onlar lüksdür.
Əksər günlər su içirik və başqa heç nə. Aclıq dözülməz olanda, köhnə fotolara baxırıq, keçmiş yeməklərin şəkillərinə, sadəcə həyatın bir vaxtlar nə dad verdiyini xatırlamaq üçün.
İmtahanlar zamanı aclıqla mübarizə
Həmişə olduğu kimi, universitet imtahanlarımız onlayn keçir, çünki kampus xarabalıqdır.
Biz soyqırım yaşayırıq. Və yenə də oxumağa çalışırıq.
Mən ikinci kurs tələbəsiyəm.
Birinci semestrin son imtahanlarını yeni bitirdik. Biz aclıqla, dronlarla, daimi qorxu ilə əhatə olunmuş halda oxuduq. Bu, insanların universitet haqqında düşündüyü şey deyil.
Biz boş mədə ilə, hərbi təyyarələrin səsi altında imtahan verdik. Çörəyin dadını son dəfə nə vaxt hiss etdiyimizi unutduğumuz halda tarixləri yadda saxlamağa çalışdıq.
Hər gün dostlarım – Huda, Məryəm və Esra ilə WhatsApp-da danışıram. Bir-birimizlə maraqlanırıq, eyni sualları təkrar-təkrar veririk:
“Bu gün nə yedin?”
“Konsentrasiya edə bilirsən?”
Bunlar bizim söhbətlərimizdir – mühazirələr və ya tapşırıqlar haqqında deyil, aclıq, baş ağrısı, baş gicəllənməsi və hələ də necə ayaqda qaldığımız haqqında. Biri deyir: “Mədəm o qədər ağrıyır ki, düşünə bilmirəm.” Digəri deyir: “Ayağa qalxdığımda az qala yıxılacaqdım.”
Və yenə də davam edirik. Son imtahanımız 15 iyulda idi. Dayandıq, güclü olduğumuz üçün yox, seçimimiz olmadığı üçün. Bir semestr itirmək istəmirdik. Amma bunu demək belə, həqiqətin yanında çox kiçik görünür.
Aclıqla oxumaq ruhunuzu qəlpə-qəlpə parçalayır.
Bir gün, imtahanlar zamanı, bir hava zərbəsi qonşularımızı vurdu. Partlayış divarları titrətdi.
Bir an əvvəl nə qədər ac olduğumu düşünürdüm. Bir an sonra heç nə hiss etmədim.
Qaça bilmədim.
Masamda qaldım və oxumağa davam etdim. Yaxşı olduğum üçün yox, başqa seçimim olmadığı üçün.
Bizi ac saxlayırlar, sonra günahlandırırlar
Açıq deyim: Qəzza xalqı bilərəkdən aclığa düçar edilir. Biz bəxtsiz deyilik – biz müharibə cinayətlərinin qurbanıyıq.
Keçidləri açın. Yardım daxil olsun. Ərzaq çatışmazlığına son qoyulsun. Dərman girsin.
Qəzzaya şəfqət lazım deyil. Biz yenidən qura bilərik. Biz sağala bilərik. Lakin əvvəlcə, bizi ac saxlamağı dayandırın.
Öldürmək, ac saxlamaq və mühasirəyə almaq sadəcə şərait deyil – bunlar bizə qarşı tətbiq edilən hərəkətlərdir. Dil məsuliyyət daşıyanları gizlətməyə çalışanları ifşa edir.
Odur ki, biz deməyə davam edəcəyik: Bizi İsrail işğalı öldürdü. Bizi İsrail işğalı ac saxladı. Bizi İsrail işğalı mühasirəyə aldı.
Oxucu Şərhləri
Ancaq bu məsələnin ancaq aclıq və humanitar yardım kontekstində təhlil edilməməsi vacibdir. Qəzzadakı iqtisadi böhranın dərin kökənləri, siyasi səbəblər və beynəlxalq münasibətlərin qarşılıqlı təsiri barədə də düşünməliyik. Bəlkə də, bu faciəni aradan qaldırmaq üçün yalnız humanitar yardımlar kifayət deyil və fundamental siyasi və iqtisadi dəyişikliklər lazımdır? Beləliklə, sual budur: Qəzzadakı aclıq böhranını həll etmək üçün humanitar yardımlardan əlavə hansı uzunmüddətli siyasi və iqtisadi strategiyələr tətbiq edilməlidir?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Aclığın səbəbləri kompleks və çoxşaxəlidir. Məqalədə açıq şəkildə qeyd olunmasa da, siyasi və iqtisadi amillər, həmçinin regional qeyri-sabitlik aclıq böhranında mühüm rol oynayır. Müəllifin duyğulu təsvirləri həqiqəti aydınlaşdırmaq üçün əhəmiyyətlidir, lakin problemi həll etmək üçün konkret addımların müzakirəsi məqalədə yetərli dərəcədə əks olunmayıb. Yəni, faciənin təsviri ilə yanaşı, bunun səbəblərinin dərin analizi və bu böhranın aradan qaldırılması üçün mümkün həll yollarının araşdırılması oxucunun daha əhatəli məlumat əldə etməsinə imkan yaradardı. Nurun və onun kimi uşaqların yaşadığı çətinliklərin təkcə emosiyaların ifadəsi ilə deyil, həm də sistematik təhlillərlə təqdim olunması daha məqsədəuyğundur.
Bundan əlavə, məqalədəki emosiyaların gücü oxucuda təsir bağışlasa da, səbəb-nəticə əlaqəsinin daha dərin təhlili vacibdir. Aclığın dərinliklərinə aparan amillərin daha ətraflı araşdırılması - məsələn, sərhədlərin bağlanması, ticarət məhdudiyyətləri və humanitar yardıma maneələr - oxuculara problemin daha mürəkkəb bir şəkildə anlamağa kömək edə bilər.
Sonda sual budur: Qəzzada aclıq problemi insan hüquqlarının pozulması kimi deyil, siyasi strategiya alətinin nəticəsi kimi araşdırılıb təhlil edilirsə, mövcud beynəlxalq cavabın effektivliyi və daha təsirli bir həll yolu tapmaq üçün hansı alternativ strategiyalar mümkün ola bilər?
Ancaq bu iki hadisə arasında əsas fərq ondadır ki, Holodomor məqsədli şəkildə bir xalqın məhv edilməsi siyasətinin nəticəsi idi, Qəzzadakı aclıq isə daha mürəkkəb amillərin – blokadanın, münaqişələrin, infrastruktur problemlərinin, qida çatışmazlığının və əhalinin həddən artıq sıxlığının birləşməsinin nəticəsidir. Bu fərqlər nəzərə alınmaqla belə, hər iki hadisə bir siyasi məqsədə xidmət edən və əhalinin böyük hissəsini təhlükə altına atan aclıqla nəticələnmişdir.
Holodomordan çıxarıla bilən əsas dərs, aclıq hadisələrinin həm təbii, həm də insan faktorları ilə əlaqəli olması və bu amillərin qarşısının alınmasının vacibliyidir. Bu hadisələr siyasi hədəflərə çatmaq üçün vasitə kimi istifadə edilməməlidir. Qəzzadakı mövcud vəziyyətin ədalətli həlli üçün beynəlxalq cəmiyyətin və humanitar təşkilatların güclü təzyiqi, vəziyyəti daha da pisləşdirən siyasi və iqtisadi amillərin həlli üçün fəal diplomatiya tələb olunur. Məqalədə qeyd olunan vəziyyəti həm də keçmişdə baş vermiş bu cür hadisələr haqqında daha yaxşı təhsil və müzakirə yolu ilə qarşısını almaq üçün istifadə etmək mümkündür.
Şərh Yaz