Rusiya 2021-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirən Taliban hökumətini tanıyan ilk ölkə olub. Bu addım, illərlə davam edən sakit əlaqələrin inkişafı və qruplaşmanın ilk dəfə hakimiyyətdə olduğu dövrdəki dərin düşmənçilikdən kəskin bir dönüşü əks etdirir.
Dörd il əvvəl, 2021-ci ilin avqustunda Taliban Kabulu ələ keçirərək o zamankı prezident Əşrəf Qaninin hökumətini devirdikdən sonra, bəzi ölkələr – hətta tarixən onları düşmən hesab edənlər belə – onlarla əlaqə qurmağa başlamışdı. Lakin indiyədək heç bir ölkə Talibanı rəsmi olaraq tanımamışdı.
Bəs Rusiya tam olaraq nə etdi və Moskvanın bu addımı digərləri üçün də Talibanla tam diplomatik əlaqələr qurmağa yol açacaqmı?
Rusiya nə dedi?
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi verdiyi bəyanatda Moskvanın Taliban hökumətini tanımasının Əfqanıstanla ikitərəfli əməkdaşlığa təkan verəcəyini bildirib.
Bəyanatda deyilir: “Hesab edirik ki, Əfqanıstan İslam Əmirliyi hökumətinin rəsmi tanınması ölkələrimiz arasında müxtəlif sahələrdə məhsuldar ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafına təkan verəcək.”
Xarici İşlər Nazirliyi enerji, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və infrastruktur sahələrində əməkdaşlıq axtaracağını vurğulayıb.
Taliban necə cavab verdi?
Əfqanıstanın Xarici İşlər Nazirliyi cümə axşamı X sosial şəbəkəsində etdiyi paylaşımda Rusiyanın Kabildəki səfiri Dmitri Jirnovun Əfqanıstanın xarici işlər naziri Əmir Xan Muttaqi ilə görüşdüyünü və Kremlin Taliban hökumətini tanımaq qərarını çatdırdığını yazıb.
The Ambassador of the Russian Federation, Mr. Dmitry Zhirnov, called on IEA-Foreign Minister Mawlawi Amir Khan Muttaqi.
During the meeting, the Ambassador of Russian Federation officially conveyed his government’s decision to recognize the Islamic Emirate of Afghanistan, pic.twitter.com/wCbJKpZYwm
— Ministry of Foreign Affairs – Afghanistan (@MoFA_Afg) July 3, 2025
Muttaqi X-də yerləşdirilən videoda deyib: “Rusiyanın atdığı bu cəsarətli addımı yüksək qiymətləndiririk və inşallah, bu, başqaları üçün də nümunə olacaq.”
Rusiya və Əfqanıstan arasındakı tarixi münasibətlər
1979-cu ildə Sovet İttifaqının qoşunları Əfqanıstanı işğal edərək kommunist hökumət qurmağa cəhd etdi. Bu, ABŞ qüvvələrinin dəstəklədiyi Əfqan mücahid döyüşçüləri ilə 10 illik müharibəyə səbəb oldu. Bu müharibədə təxminən 15 min sovet əsgəri həlak oldu.
1992-ci ildə üsyançı qrupların raketləri Rusiyanın Kabildəki səfirliyinə düşdükdən sonra Moskva Əfqanıstandakı diplomatik nümayəndəliyini bağladı.
Rusiyanın dəstəklədiyi keçmiş prezident Məhəmməd Nəcibullah, 1992-ci ildən bəri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Kabuldakı kompleksində sığınacaq axtararkən, 1996-cı ildə Taliban qruplaşması ilk dəfə hakimiyyətə gəldikdə öldürüldü.
1990-cı illərin sonlarında Rusiya Əfqanıstanda, o cümlədən keçmiş mücahid komandiri Əhməd Şah Məsudun rəhbərlik etdiyi Şimal Alyansı daxil olmaqla, antitTaliban qüvvələrini dəstəkləyirdi.
Daha sonra, 2001-ci il sentyabrın 11-də “Əl-Qaidə” silahlı qruplaşması ilə əlaqəli intiharçılar ABŞ sərnişin təyyarələrini ələ keçirərək Nyu-York şəhərində iki göydələnə çırpdı və təxminən 3 min insan öldü. Bu, o zamankı ABŞ prezidenti Corc Buşun "terrorla müharibə" adlandırdığı hərəkatı başlatdı.
Hücumdan sonra Rusiya prezidenti Vladimir Putin Buşa başsağlığı verən və dəstək vəd edən ilk xarici liderlərdən biri oldu. Putin ABŞ-a Əfqanıstana hücumda yardım göstərdi. Rusiya ABŞ-la kəşfiyyat məlumatlarını bölüşərək, Rusiya hava məkanını ABŞ uçuşları üçün açaraq və Rusiyanın Orta Asiya müttəfiqləri ilə baza qurmaq və ABŞ-dan uçuşlar üçün hava məkanına çıxış təmin etmək üçün əməkdaşlıq etdi.
2003-cü ildə, Taliban ABŞ-ın başçılıq etdiyi koalisiya tərəfindən hakimiyyətdən devrildikdən sonra, Rusiya qrupu terrorçu hərəkat olaraq tanıdı.
Lakin son illərdə Rusiyanın İŞİD-Xorasan (İŞİD-K) qruplaşmasının – İŞİD/İŞİL silahlı qruplaşmasının regional qolu – yüksəlişindən getdikcə daha çox narahat olması ilə Talibana qarşı mövqeyi yumşaldı. Taliban İŞİD-K-ni rəqib və düşmən hesab edir.
Talibanın 2021-ci ildə Kabula qayıtması və Qani hökumətini dəstəkləyən ABŞ qüvvələrinin çıxarılması ilə Rusiyanın qruplaşma ilə əlaqələri daha açıq hala gəldi. Taliban nümayəndə heyəti 2022 və 2024-cü illərdə Rusiyanın Sankt-Peterburqdakı əsas iqtisadi forumunda iştirak etdi.
İŞİD-K-nın təhlükəsinin artması ilə (qrup 2024-cü ilin martında Moskvadakı konsert zalına silahlı hücumda 149 nəfərin öldürülməsini öz üzərinə götürmüşdü), Rusiya Talibana daha da yaxınlaşdı.
2024-cü ilin iyulunda Rusiya prezidenti Putin Talibanı "terrorizmlə mübarizədə müttəfiq" adlandırdı. Muttaqi 2024-cü ilin oktyabrında Moskvada Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşdü.
2025-ci ilin aprelində Rusiya Taliban üzərindən “terrorçu” təyinatını qaldırdı. Lavrov o zaman “Kabuldakı yeni hakimiyyət bir reallıqdır,” deyərək Moskvanın Talibana qarşı “praqmatik, ideologiyalaşdırılmamış siyasət” qəbul etməli olduğunu bildirdi.
Dünyanın digər ölkələri Talibanla necə əlaqə qurub?
Beynəlxalq ictimaiyyət Talibanı rəsmi olaraq tanımır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bu idarəetməni "de-fakto Taliban hakimiyyəti" adlandırır.
Talibanı Əfqanıstan hökuməti olaraq rəsmi tanımamasına baxmayaraq, bir neçə ölkə bu qrupla diplomatik əlaqələr qurub.
Çin: ABŞ Əfqanıstandan çıxmazdan əvvəl də Pekin Talibanla əlaqələrini qururdu, 2019-cu ildə sülh danışıqları üçün onların liderlərini qəbul etmişdi.
Lakin qruplaşmanın hakimiyyətə qayıtmasından sonra əlaqələr, əsaslı investisiyalar vasitəsilə daha da inkişaf etdi. 2023-cü ildə Çin Milli Neft Şirkətinin (CNPC) bir törəmə şirkəti, Mərkəzi Asiya ölkələri və Əfqanıstanı əhatə edən Amu Dərya çayı hövzəsindən neft hasilatı üçün Talibanla 25 illik müqavilə imzaladı. Bu, Talibanın hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra ilk böyük xarici investisiya idi.
2024-cü ildə Pekin, rəsmi mərasimdə keçmiş Taliban sözçüsü Bilal Kərimi Çinə rəsmi nümayəndə olaraq tanıdı, lakin Taliban hökumətinin özünü tanımadığını açıq şəkildə bildirdi.
Bu ilin may ayında isə Çin Pakistan və Talibanın xarici işlər nazirlərini üçtərəfli görüş üçün qəbul etdi.
Pakistan: Bir vaxtlar Talibanın əsas beynəlxalq dəstəkçisi olan Pakistanın qruplaşma ilə əlaqələri 2021-ci ildən bəri əhəmiyyətli dərəcədə pisləşib.
İslamabad indi Taliban hökumətini Əfqanıstan torpağında sığınan silahlı qrupların, xüsusilə Təhrik-i Taliban Pakistanın (TTP) Pakistanı hədəf almasına icazə verməkdə günahlandırır. Pakistan Talibanı adlanan TTP, Əfqanıstan və Pakistan sərhədində fəaliyyət göstərir və son illərdə Pakistandakı ən ölümcül hücumların bir çoxuna görə məsuliyyət daşıyır. Əfqanıstan Pakistanın ittihamlarını rədd edir.
2024-cü ilin dekabrında Pakistan ordusu Əfqanıstanın Pakistanın Cənubi Vəziristan tribal bölgəsi ilə sərhəddə yerləşən Paktia əyalətində hava zərbələri endirdi. Pakistan TTP döyüşçülərinin sığındığı yerləri hədəf aldığını bildirsə də, Taliban hökuməti Əfqanıstanda 46 mülki vətəndaşın hava zərbələrində öldüyünü açıqladı.
Bu il Pakistan Əfqan qaçqınlarının deportasiyasını da artıraraq əlaqələri daha da gərginləşdirdi. Bu ilin əvvəlində Pakistan üç milyon Əfqanın ölkəni tərk etməsini istədiyini bildirdi.
Əfqanıstandan Pakistana silahlı döyüşçülər üzərində gərginlik davam edir. Cümə günü Pakistan ordusu Əfqanıstan sərhədini keçməyə cəhd edən 30 döyüşçünü öldürdüyünü bildirdi. Pakistan ordusu öldürülən bütün döyüşçülərin TTP-yə və ya onun törəmə qruplarına aid olduğunu söylədi.
Buna baxmayaraq, Pakistan Əfqanıstanla mürəkkəb münasibətlərini idarə etməyə çalışır. Bu ilin aprelində Pakistanın Baş nazir müavini və Xarici İşlər naziri İshaq Dar Kabulda Muttaqi və digər Əfqan rəsmiləri ilə görüşdü. Dar və Muttaqi may ayında yenidən danışdılar.
Hindistan: Yeni Dehli 1996-cı ildə Taliban hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra Kabuldakı səfirliyini bağlamışdı. Hindistan, Pakistanın kəşfiyyat agentliklərinin bir vəkili kimi gördüyü qrupu tanımağı rədd etmişdi.
Yeni Dehli Taliban 2001-ci ildə hakimiyyətdən kənarlaşdırıldıqdan sonra Kabuldakı səfirliyini yenidən açdı. Lakin səfirlik və Hindistan konsulluqları sonrakı illərdə Taliban və onun müttəfiqləri, o cümlədən Haqqani qruplaşması tərəfindən dəfələrlə hücumlara məruz qaldı.
Lakin Talibanın Kabula qayıtmasından və Pakistanla qrup arasındakı artan gərginlik fonunda Hindistanın yanaşması dəyişdi. Səfirliyini, 2021-ci ildə müvəqqəti bağlandıqdan sonra yenidən açdı və Taliban rəsmiləri ilə görüşmək üçün diplomatlar göndərdi. Sonra, 2025-ci ilin yanvarında Hindistanın Xarici İşlər Katibi Vikram Misri Muttaqi ilə görüş üçün Dubaya uçdu.
Və may ayında Hindistanın Xarici İşlər Naziri S. Cayşankar Muttaqi ilə telefonla danışdı, bu, onların ilk ictimaiyyətə açıqlanmış söhbəti idi.
İran: Rusiya və Hindistan kimi, İran da 1990-cı illərin sonlarında Talibanın hakimiyyəti dövründə qruplaşmaya düşmənçiliklə yanaşırdı. 1998-ci ildə Taliban döyüşçüləri Məzar-i Şərifdə İran diplomatlarını öldürərək əlaqələri daha da pisləşdirdi.
Lakin İŞİD-K-nı daha böyük təhlükə hesab edir. Talibanın Kabula qayıtmasından bəri, hətta daha əvvəl, qapalı qapılar arxasında Tehran qruplaşma ilə əlaqə qurur.
Mayın 17-də Muttaqi Tehran Dialoq Forumunda iştirak etmək üçün İrana səfər etdi. O, həmçinin xarici işlər naziri Abbas Araqçi və prezident Məsud Pezeşkianla da görüşdü.
Rusiyadan sonra digərləri də Talibanı tanıyacaqmı?
Hər bir ölkənin Taliban hökumətini nə vaxt və necə rəsmi tanıyacağına özü qərar verəcəyi gözlənilsə də, bir çoxu artıq faktiki olaraq tanımağa bərabər səviyyədə qruplaşma ilə əməkdaşlıq edir.
Yeni Dehlidəki “Observer Research Foundation”ın direktor müavini Kabir Taneja Əl-Cəzirəyə deyib: “Əfqanıstanın qonşu ölkələrinin həm strateji, həm də təhlükəsizlik məqsədləri üçün Talibanla əlaqə qurmaqdan başqa çox seçimi yoxdur.”
“Əksəriyyət bunu seçimdən deyil, Talibanın ən azı bir müddət Əfqanıstanda olacağı reallığı səbəbindən edəcək.”
Taneja bildirib ki, Rusiyanın Talibanı tanımasından sonra bəzi Orta Asiya ölkələri, eləcə də Çin bu addımı təkrarlaya bilər.
Taneja deyib: “Rusiyanın Talibanı tanıması geopolitik bir oyundur.”
“Bu, Moskvanın Kabuldakı mövqeyini möhkəmləndirir, lakin daha da önəmlisi, Talibanın özünə böyük bir qələbə qazandırır. Taliban üçün beynəlxalq tanınma regional və ondan kənardakı fəaliyyətlərinin əsas məqsədi olub.”