Səudiyyə Ərəbistanından Suriyaya İqtisadi Dəstək
Ötən dekabr ayında Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra yeni
Suriya hökumətinin əsas dəstəkçilərindən olan
Səudiyyə Ərəbistanı, ölkənin demək olar ki, 14 illik vətəndaş müharibəsindən sonra yeni bir mərhələyə qədəm qoymasına kömək edəcək növbəti iqtisadi dəstək olaraq, Suriyada təxminən 3 milyard dollar həcmində daşınmaz əmlak və infrastruktur layihələrinə investisiya qoyacağını bəyan edib. İnvestisiya naziri Xalid əl-Falihin cümə axşamı Dəməşqdə keçirilən konfransda bildirdiyinə görə, 2.9 milyard dollarlıq bu investisiya daha geniş, 6.4 milyard dollarlıq müqavilələr paketinin bir hissəsidir.
Diplomatik Aktivlik və Borcların Ödənilməsi
Ötən dekabrda üsyançıların uzun müddət hakimiyyətdə olan Bəşər Əsədi devirməsindən sonra hakimiyyəti ələ keçirən yeni Suriya hökumətinin əsas dəstəkçilərindən olan
Səudiyyə Ərəbistanının bu addımları diqqət çəkir. Çərşənbə günü Xalid əl-Falihin rəhbərlik etdiyi, Səudiyyə Ərəbistanının dövlət və özəl sektorlarından 150-yə yaxın investor və nümayəndə heyəti Dəməşqdə işgüzar forumdan əvvəl paytaxtda görüşlər keçirib. Səudiyyə Ərəbistanının İnvestisiya Nazirliyi çərşənbə axşamı verdiyi açıqlamada Dəməşq forumunun “əməkdaşlıq imkanlarını araşdırmaq, davamlı inkişafı gücləndirən və iki qardaş xalqın maraqlarına xidmət edən sazişlər imzalamaq” məqsədi daşıdığını bildirib. Bu ilin əvvəlində
Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər də
Suriyanın Dünya Bankına olan təxminən 15 milyon dollarlıq borcunu ödəməyi öhdələrinə götürüblər.
Beynəlxalq Sanksiyaların Ləğvi
Bu ayın əvvəlində ABŞ prezidenti Donald Tramp Suriyaya qarşı Amerika sanksiyalarının ləğvini rəsmiləşdirərək, ölkəni qlobal iqtisadiyyata yenidən inteqrasiya etməyə ümid etdiyini bildirib. O, Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyənin çağırışlarına cavab olaraq, tədbirlərin əksəriyyətini may ayında ləğv etmişdi. Keçmiş döyüşçü Əl-Şaraa da Əsədin devrilməsindən sonra ilk xarici səfəri çərçivəsində fevral ayında Ər-Riyada səfər etmişdi.
Suriya Daxilindəki Sabitlik Problemləri
Ölkəni birləşdirməyə dair vədlərə baxmayaraq, yeni hökumət asayişi qoruyub saxlamaqda çətinlik çəkir. Belə ki, azlıq qruplarının iştirak etdiyi ölümcül toqquşmalar
Suriyanın sabitliyi ilə bağlı suallar doğurur. Suveyda əyalətindəki qanlı zorakılıq bu ayın əvvəlində druz döyüşçüləri və bədəvi tayfaları arasında toqquşmalarla başlayıb, lakin tezliklə kəskinləşərək İsrailin hava hücumları ilə müdaxiləsinə səbəb olub. Keçən həftə İsrail Dəməşqin mərkəzində bir neçə hava hücumu həyata keçirib. Paytaxta edilən hücumlar Suveyda bölgəsindəki gərginlik fonunda baş verib. Burada yerli bədəvi tayfaları İsrailin Suriyada potensial müttəfiq kimi gördüyü və müdafiə etmək üçün müdaxilə etdiyini iddia etdiyi druz azlığı ilə şiddətli toqquşmalara cəlb olunmuşdular.
Gərginliyin Azaldılması və Atəşkəs
Dəməşq öz qüvvələrini şəhərə yerləşdirərək atəşkəs elan etsə də, döyüşlər qısa müddətdə yenidən başlayıb. Daha sonra ABŞ İsrail-Suriya atəşkəsinə vasitəçilik edib və Əl-Şaraa Suriyanın cənubunda bir neçə gündür davam edən yeni atəşkəs elan edib.
Suriya hökuməti Suveyda daxilində təcrid olunmuş yüzlərlə bədəvi ailəsini təxliyə edib. İlk bədəvi ailələri bazar ertəsi Suriya Ərəb Qızıl Aypara Cəmiyyətinin nəqliyyat vasitələri və təcili yardım maşınlarının müşayiəti ilə avtobus və yük maşınlarında əraziyi tərk edərək yaxınlıqdakı Dəra şəhərinə aparılıblar. Bu hadisələr ölkənin uzun sürən
vətəndaş müharibəsinin fəsadları ilə mübarizə apardığı bir dövrdə baş verir.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bundan əlavə, Səudiyyə Ərəbistanının bu investisiyasının siyasi motivləri nəzərə alınmalıdır. Bu addım sadəcə humanitar yardımdanmı ibarətdir, yoxsa Suriya hökuməti ilə regional təsir gücünü artırmaq üçün strategik bir hərəkətmi? Regional geosiyasi sabitliyə təsiri necə olacaq?
Nəhayət, oxuculara belə bir sual vermək istərdim: Səudiyyə Ərəbistanının bu investisiyası Suriya üçün uzunmüddətli bərpa və inkişaf üçün kifayət qədərdir, yoxsa uzunmüddətli sabitlik üçün daha geniş beynəlxalq əməkdaşlıq tələb olunur?
Lakin, gəlin məsələnin bir qədər fərqli bir tərəfini də nəzərə alaq. Səudiyyə Ərəbistanının bu böyük investisiyasının arxasında hansı siyasi məqsədlər ola bilər? Suriya hökumətinə dəstək, regional təsir gücünün artırılması, ya da digər geosiyasi maraqlar? Bu investisiyanın Suriyanın uzunmüddətli dayanıqlığına həqiqi töhfə verəcəyinə dair tam əminlik varmı, yoxsa bu, əsasən siyasi maraqlar üçün bir vasitə ola bilərmi? Maliyyə yardımının şəffaflığı və Suriyanın xalqının bu yardımdan nə qədər faydalanacağı da aydın deyil. Bu suallar cavablandırılmadan, Səudiyyə Ərəbistanının hərəkətlərinin yalnız humanitar və ya iqtisadi olaraq qiymətləndirilməsi tələsik nəticəyə gətirib çıxara bilər.
Bundan əlavə, Səudiyyə Ərəbistanının bu addımının arxasındakı siyasi motivləri də araşdırmaq vacibdir. Bu hərəkət regional təsirini artırmaq, Bəşər Əsəd rejiminə öz yaxınlığını nümayiş etdirmək, yaxud digər geosiyasi məqsədləri reallaşdırmaq üçün edilmiş bir addım ola bilərmi? Və ya bu, sadəcə humanitar bir dəstək mi?
Sonda, oxucuları düşünməyə təşviq edəcək bir sual: Suriya hökuməti bu vəsaiti ədalətli və effektiv şəkildə bütün əhalinin faydası üçün istifadə edəcəkmi, yoxsa bu vəsaitlər seçilmiş qrupların xeyrinə istifadə olunacaq?
Bununla yanaşı, Suriya probleminin yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi və humanitar tərəfləri olduğunu unutmamaq vacibdir. Səudiyyə Ərəbistanının maliyyə dəstəyi, Suriyanın əhalisinin daha geniş bir hissəsinin ehtiyaclarını ödəməyə yönəlmiş daha geniş, çoxtərəfli və şəffaf bir yanaşmanın bir hissəsi olmalıdır. Bu yanaşma, beynəlxalq təşkilatların, qeyri-hökumət təşkilatlarının və yerli icmaların iştirakını nəzərdə tutmalıdır ki, yardımın həqiqi ehtiyac sahiblərinə çatması təmin olunsun və yenidənqurma prosesi dayanıqlı olsun. Yalnız belə bir yanaşma uzunmüddətli sülh və sabitliyin bərqərar olmasına kömək edə bilər.
Səudiyyə Ərəbistanının Suriyadakı təcrübəsi İraqdan hansı dərsləri çıxararaq fərqlənəcək? Korrupsiyanın qarşısının alınması üçün hansı mexanizmlər tətbiq ediləcək? Əhalinin real ehtiyaclarının dəqiq müəyyən edilməsi və layihələrin onlara uyğunlaşdırılması üçün nə kimi tədbirlər görüləcək? Bu suallar cavablandırılmadan, Səudiyyə Ərəbistanının 3 milyard dollarlıq investisiyasının nə dərəcədə səmərəli olacağını və Suriyanın gələcəyinə necə təsir edəcəyini əvvəlcədən söyləmək çətindir. Yalnız vaxt göstərəcək ki, bu dəfə tarix təkrarlanmayacaq.
Daha konstruktiv bir yanaşma, Səudiyyə Ərəbistanının maliyyə dəstəyini Suriyanın vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsinə yönəltməsidir. Bu, müstəqil təşkilatlara, kiçik və orta sahibkarlığa, eləcə də təhsil və səhiyyə sahələrinə investisiya qoymaqla gerçəkləşə bilər. Belə bir yanaşma iqtisadi inkişafı təmin edəcək, eyni zamanda rejimin təsirinin azaldılması və uzunmüddətli demokratik inkişafın təmin olunmasına kömək edəcəkdir. Əlbəttə ki, bu cür bir yanaşma ciddi monitorinq və hesabatlılıq mexanizmlərinin yaradılmasını tələb edərdi ki, maliyyə resurslarının həqiqətən əhalinin rifahını yaxşılaşdırmaq üçün istifadə olunduğundan əmin olaq. Rejimə birbaşa maliyyə yardımı əvəzinə bu cür yönəlməli yanaşma daha davamlı və ədalətli bir nəticəyə gətirə bilər.
Şərh Yaz