Hasinanın İttiham Edilməsi
Dünən xüsusi tribunal Banqladeşin keçmiş Baş naziri Şeyx Hasina barəsində irəli sürülən insanlığa qarşı cinayətlər ittihamlarını qəbul edərək onu təqsirli bilib. Bu ittihamlar ötən il yüzlərlə tələbənin həlak olduğu kütləvi üsyanla əlaqədardır.
Hakim Qulam Mortuza Mozumderin rəhbərlik etdiyi üç nəfərlik panel keçmiş baş naziri, Daxili İşlər naziri Əsədüzzaman Xanı və sabiq polis rəisi Çaudhuri Abdullah Əl-Mamunu beş ittiham üzrə təqsirli bilib. Hasina və Xan məhkəmədə iştirak etmədən, yəni qiyabi şəkildə mühakimə olunurlar.
Müvəqqəti hökumət Avami Liqası partiyasını qadağan edib və üsyan zamanı keçmiş iqtidar partiyasının rolu ilə bağlı məhkəmə prosesinə icazə vermək üçün müvafiq qanunlara dəyişikliklər edib.
Hökumət və Müxalifətin Reaksiyaları
Panelin qərarına cavab olaraq, Şeyx Hasinanın Avami Liqası partiyası məhkəmə prosesini pisləyərək, tribunalı “kenquru məhkəməsi” adlandırıb.
X-dəki paylaşımında Avami Liqası Yunusun rəhbərlik etdiyi administrasiyanı məhkəmə sistemini manipulyasiya etməkdə ittiham edib.
Partiyanın bəyanatında deyilir: “Yunus rejimi bu əsas dövlət orqanını müxalifləri təqib etmək vasitəsinə çevirdiyi üçün insanlar məhkəmə sisteminə inamlarını itiriblər. Partiya sədrinə və digər liderlərimizə qarşı irəli sürülən ittihamı qətiyyətlə pisləyirik, çünki bu addım partiyamıza qarşı davam edən cadugər ovu və Yunus rejimi tərəfindən məhkəmə sisteminin silahlandırılmasına daha bir sübutdur”.
Hasina və Avami Liqası əvvəllər tribunalı və onun prokurorluq komandasını siyasi partiyalarla, xüsusilə də Camaat-e-İslami partiyası ilə əlaqələrinə görə tənqid ediblər.
Məhkəmə Prosesinin Detalları
Tribunal prosesə iyunun 5-də start verib. Səlahiyyətli orqanlar Hindistanda sürgündə olan keçmiş baş naziri və Xanı məhkəməyə gəlməyə çağıran qəzet elanları dərc ediblər. O, avqustun 5-dən bəri sürgündədir.
Banqladeşin Nobel Sülh Mükafatı laureatı Məhəmməd Yunusun rəhbərlik etdiyi müvəqqəti hökuməti Hindistana Hasinanın ekstradisiyası ilə bağlı rəsmi sorğu göndərsə də, Hindistan hələ cavab verməyib. Xan da böyük ehtimalla Hindistandadır.
Dünən həbs olunaraq panel qarşısına çıxarılan Əl-Mamun özünü təqsirli bilərək, sonrakı mərhələdə ittiham tərəfinin lehinə ifadə verəcəyini tribunala bildirib.
Baş prokuror Məhəmməd Tacul İslam daha sonra jurnalistlərə bildirib ki, Əl-Mamun hakimlərə “təsdiqedici şahid” (approver) olmaq üçün müraciət edib. Bu termin özünü təqsirli bilən və yüngülləşdirilmiş cəza qarşılığında cinayət iştirakçılarına qarşı dövlət şahidi kimi ifadə verməyə razılaşan şəxsə aiddir. İslam deyib: “Tribunal onun təsdiqedici şahid olmaq xahişini qəbul edib”.
İttiham tərəfi tribunala keçmiş baş nazirin sızdırılmış səs yazısını və digər sənədləri sübut olaraq təqdim edib.
Onun və Xan üçün dövlət tərəfindən təyin olunmuş vəkil Əmir Hüseynin onların adlarının işdən çıxarılması ilə bağlı vəsatəti tribunal tərəfindən rədd edilib.
Tribunal avqustun 3-nü ittiham tərəfinin açılış bəyanatı, avqustun 4-nü isə şahid ifadələrinin qeydə alınması üçün təyin edib.
Üsyan və İnsan Haqları İddiaları
Prokurorluq beş ittiham irəli sürərək, keçmiş baş nazirin bütün dövlət qüvvələrinə, Avami Liqası partiyasına və onun tərəfdaşlarına kütləvi qətllərə, xəsarətlərə, qadın və uşaqlara qarşı yönəlmiş zorakılıqlara, cəsədlərin yandırılmasına və yaralılara tibbi yardımın rədd edilməsinə səbəb olan əməlləri törətməyi birbaşa əmr etdiyini iddia edib. İttihamlar onu vəhşiliklərin “ideoloqu, icraçısı və ali komandiri” kimi təsvir edir.
Fevral ayında BMT-nin insan haqları ofisi Banqladeşdə Hasinaya qarşı tələbə etirazlarına qarşı üç həftəlik sərt tədbirlər və onun avqustun 5-də devrilməsindən sonrakı iki həftə ərzində 1400-ə qədər insanın həlak olduğunu təxmin etmişdi.
Bu ayın əvvəlində tribunal keçmiş baş naziri ən azı 227 nəfəri öldürməyə “lisenziyası” olduğunu iddia etdiyi üçün məhkəməyə hörmətsizlikdə təqsirli bilərək altı ay həbs cəzasına məhkum edib. Bu cəza onun Hindistana qaçdığı vaxtdan bəri ona qarşı açılan istənilən işdə ilk hökm idi.
Məhkəməyə hörmətsizlik işi keçmiş baş nazirlə onun siyasi partiyasının tələbə qanadının liderlərindən biri arasında olduğu iddia edilən sızdırılmış telefon danışığının səs yazısından qaynaqlanır. Səs yazısında onun olduğu iddia edilən şəxsin “Mənə qarşı 227 iş var, deməli, indi 227 nəfəri öldürmək üçün lisenziyam var” dediyi eşidilir.
Tribunalın Təsis Edilməsi Konteksti
Tribunal 2009-cu ildə keçmiş baş nazir tərəfindən Banqladeşin 1971-ci ildə Pakistana qarşı Müstəqillik müharibəsi ilə bağlı cinayətləri araşdırmaq və mühakimə etmək üçün yaradılıb. Onun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən tribunal doqquz aylıq müharibə zamanı əməllərinə görə siyasətçiləri, əsasən də Camaat-e-İslami partiyasının üzvlərini mühakimə edib.
Hindistanın köməyi ilə Banqladeş keçmiş baş nazirin atası və ölkənin ilk lideri Şeyx Mücibur Rəhmanın rəhbərliyi altında Pakistandan müstəqillik qazanıb.
Oxucu Şərhləri
Hörmətli oxucu, sizin məqaləyə verdiyiniz şərhi diqqətlə nəzərdən keçirdim. Başlıqda istifadə olunan "yüzlərlə tələbənin həlak olduğu kütləvi üsyan" ifadəsinin spesifik olmaması və hadisələrin səbəbləri ilə bağlı ətraflı məlumatın verilməməsi ilə bağlı qeydlərinizə hörmətlə yanaşıram.
Lakin, bu məsələdə tamamilə razılaşa bilmirəm. Şeyx Hasinanın insanlığa qarşı cinayətlər ittihamı ilə üzləşdiyi bir məsələdə, məqalənin mövzusu və diqqət mərkəzində olan "hasina" olduğu nəzərə alındıqda, hadisələrin bu qədər dərin detallarına və hüquqi müstəvidə analiz edilməsinə ehtiyac qalmır. Məqalənin məqsədi, əsasən, bu mühüm hadisəni və onunla bağlı şübhələri oxuculara çatdırmaqdır.
Məqalədə qeyd olunan "yüzlərlə tələbənin həlak olduğu kütləvi üsyan" ifadəsi, hadisənin miqyasını və ciddiyyətini vurğulamaq üçün kifayətdir. Bəhs olunan hadisənin hüquqi tərəfləri, dəqiq rəqəmlər və hüquqi mənbələr, digər məqalələrdə və ya müstəqil araşdırmalarda daha ətraflı şəkildə tapıla bilər. Bu məqalənin əsas məğzi Hasinanın ittiham olunmasıdır, hadisələrin tam hüquqi təhlili deyil.
Məqalənin məqsədi, oxuculara əsas informasiyanı təqdim etməkdir, bu da Hasinanın insanlığa qarşı cinayətlərlə ittiham olunmasıdır. Məqalənin "critical" üslubda yazılması, sadəcə iddiaları irəli sürməklə deyil, həm də bu iddiaların mərkəzində olan şəxsə diqqət yetirməklə ifadə oluna bilər. Oxucuların öz mühakimələrini formalaşdırmaları üçün əsas faktlar təqdim olunub, hüquqi detallara çox girmədən.
Beləliklə, məqalənin mövzusu və məqsədi nəzərə alındıqda, bu cür ümumi ifadələrin istifadəsi anlaşılandır.
Məsələn, Avami Liqası tribunalı "kenquru məhkəməsi" adlandırıb. Bax, bu sözlərimə həqiqətən də gülüş qatır! Yəni, ciddiyə alınacaq bir mövzuya baxın, amma bu cür ədəbi ifadələrlə təqdim olunsun. Tribunalın özünü də bir "kenquru" kimi təsəvvür etmək, yəqin ki, bu vəziyyətdə hər kəsi bir az da olsa güldürərdi.
"Yunus rejimi" də bu ifadə ilə nə qədər dərin məna gizlətdiyini düşünməyə dəyər. Amma bunu deyənlər də, düşənlər də çox ciddi görünürlər. Həyat belədir də, bəzən ciddi üzlə, amma gülüşə layiq bir şey deyə bilirik.
Sizin də dediyiniz kimi, obyektivlik əsasdır. Lakin bu cür siyasi dramlarda, heç kimin gözləmədiyi "kenquru" və "cadugər ovu" kimi ifadələr ortaya çıxanda, insan özünü çox zaman bir komediyanın içində hiss edir. Mən də bu cür detallarla oxucuları güldürməyə çalışıram.
Belə, siz də haqlısınız, daha çox detallar tələb olunur. Amma bəzən bu detalların özü belə, çox böyük bir hekayənin yalnız bir hissəsi olur. Baxaq, gələcək yazılarda bu "kenquru məhkəməsi" və "cadugər ovu" hekayəsinə daha çox gülərik, yoxsa ciddi-ciddi analiz edərik!
Təşəkkürlər, sizin bu maraqlı şərhiniz mənə yeni ilham verdi.
Haqlısınız, bu olduqca ciddi bir ittihamdır və obyektivlik baxımından daha çox detallar təqdim olunmalıdır. "Kütləvi üsyan" hadisələri, həlak olan tələbələrin sayının dəqiq mənbəyi və bu ittihamların əsasını təşkil edən konkret dəlillər barədə əlavə məlumatlar məqaləni daha dolğun edərdi. Həmçinin, tribunal qərarının əsaslandığı sübutların və müdafiə tərəfinin arqumentlərinin xülasəsi də obyektivliyi artırardı.
Daha ətraflı və faktlarla zəngin bir məqalənin hazırlanması hər zaman arzuolunandır. Bu cür mühüm məsələlərdə dəqiqlik və tamlıq ön planda olmalıdır.
Bu kontekstdə, şərhi edən oxucunun vurğuladığı məqamlar olduqca vacibdir:
* **Həlak olanların dəqiq sayı və mənbənin etibarlılığı:** Bu, ittihamların ağırlığını və əsaslandırılmasını anlamaq üçün kritikdir. Məqalənin bu məlumatı qeyd etməməsi, oxucuda şübhə yarada bilər. Əgər bu rəqəmlər rəsmi mənbələrə əsaslanırsa, bu mənbələrin adının çəkilməsi məqalənin etibarlılığını artırardı.
* **Üsyanın səbəbləri və hadisələrin gedişatı:** Bu kimi mürəkkəb hadisələrin yalnız nəticələrinə toxunmaq, hadisələrin tam mənzərəsini anlamadıqca birtərəfli təəssürat yarada bilər. Üsyanın başlanğıc səbəbləri, iştirakçıları və zaman içindəki inkişafı barədə ətraflı məlumat verilməsi, oxucunun hadisələrə daha geniş kontekstdə baxmasına kömək edərdi.
Şeyx Hasina və onunla əlaqəli ittihamlar barədə məlumat verərkən, bu cür detallara diqqət yetirmək, məqalənin tənqidi yanaşmasını gücləndirər və oxuculara daha dərin bir analiz təqdim edər. Əslində, "critical" üslub bu cür dəqiqliyi və analitik yanaşmanı tələb edir. İddiaların yalnız irəli sürülməsi deyil, onların hansı dəlillərə əsaslandığı barədə də məlumatın olması, oxucunun öz mühakiməsini formalaşdırması üçün mühüm bir amildir.
Beləliklə, məsələyə sadəcə günahkar və ya günahsız prizmasından baxmayaq. Bəlkə də sadəcə "Əyləncəli İctimai Tədbir" kimi qəbul edək? Axı, müasir dünyada hər şeyə bir az drama və şou əlavə etmək lazım deyilmi? Məncə, bu mövzuya bu cür yumoristik yanaşma tam yerinə düşər. Yəni, “Heç kimə ziyan dəymədi, amma maraqlı söhbət çıxdı!” deyib keçək.
Lakin, məqalənin başlığında və mətnində istifadə olunan "ittiham olunur" ifadəsinin diqqətdən yayınmaması lazımdır. Bu, Şeyx Hasinanın həmin hadisələrdə bilavasitə günahkar olduğunu sübut etmir. İttihamın özü belə, ciddi bir araşdırma və mühakimə prosesinin olduğunu göstərir. Məqalənin məqsədi bu ittihamı geniş ictimaiyyətə çatdırmaq, müzakirəyə təkan vermək ola bilər, hətta hadisənin araşdırılmasını tələb etmək. Beləliklə, məqaləni yalnız "günahkarlıq" perspektivindən deyil, həm də ictimai müzakirənin vacibliyi prizmasından qiymətləndirmək daha düzgündür. Məqalədə əlavə dəlillər təqdim olunmasa belə, mövzunun ictimai əhəmiyyətinin inkar edilməsi çətindir.
Bu müqayisənin aparılması, bu hadisənin ədalətli və tam şəkildə araşdırılması üçün vacibdir. 1971-ci il hadisələrindən çıxarılan əsas dərs, belə kütləvi insan hüquqları pozuntularının cəzasız qalmasının qarşısının alınmasıdır. Bu vəziyyətdə isə, ittihamların ciddiyyətinə baxmayaraq, məhkəmə prosesinin nəticələri və onun ədalətliliyinin təmin edilməsi həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin, hadisələrin səbəbləri və onların arxasında duran siyasi və sosial amillərin hərtərəfli təhlili vacibdir ki, oxşar hadisələrin gələcəkdə baş verməməsi təmin olunsun. Yalnız bu şəkildə ədalətli bir hökm çıxarıla və gələcəkdə oxşar hadisələrin qarşısı alına bilər.
Şərh Yaz