ABŞ rəsmiləri cümə günü Alyaskada baş tutacaq sammitin detallarını sürətlə dəqiqləşdirməyə çalışırlar. Son məlumatlara görə, ABŞ-ın mülki aviasiya orqanları Alyaskanın Ankoric şəhərində iki liderin 15 avqust tarixində bir araya gəlməsi planlaşdırılan zaman əyalətin hava sahəsini müvəqqəti olaraq bağlayacaqlarını elan ediblər.
ABŞ-ın Alyaska ştatında yayımlanan "VİP şəxsin hərəkəti haqqında bildiriş" qeydinə əsasən, Ankoric şəhəri üzərində 48,3 kilometr (30 mil) radiusda və təxminən 5,5 kilometrə (18 min fut) qədər hava sahəsi müvəqqəti bağlanacaq. Məhdudiyyətin cümə günü başlayıb bir gün davam edəcəyi bildirilir.
CNN International-ın xəbərinə görə, bu tarixi görüşə üç gün qalmış həm logistik, həm də geosiyasi məsələlərdə hələ də qeyri-müəyyənliklər qalmaqdadır.
GÖRÜŞÜN DƏQİQ YERİ HARADIR?
Çərşənbə axşamı səhər saatları etibarı ilə sammitin keçiriləcəyi məkan elan edilməyib, lakin onun Ankoricdə olacağı barədə ümumi məlumat mövcuddur. İdarəetmə rəsmiləri Vaşinqton və Moskva arasında mərkəzi mövqedə yerləşməsi səbəbindən seçilən Alyaskaya yollanaraq, ABŞ və Rusiya liderlərinin dəqiq hansı binada, hansı nöqtədə görüşəcəyini dəqiqləşdirməyə və hazırlıqları görməyə çalışırlar.
Ankoric, Alyaskanın ən böyük şəhəri və iqtisadi mərkəzi olaraq 20-ci əsrin bəzi kritik geosiyasi və iqtisadi hadisələrində əhəmiyyətli rol oynamışdır. İkinci Dünya Müharibəsində Ankoric, Alyaskanın Yaponiyaya ən yaxın Amerika torpağı olması səbəbindən hərbi cəhətdən strateji baza kimi istifadə edilmişdir. 1940-cı illərdə Elmendorf Hava Qüvvələri Bazasının və Fort Riçardsonun tikintisi baş tutmuşdur. Soyuq Müharibə dövründə Ankoric, ABŞ ilə Sovet İttifaqı arasındakı Şimal Qütbü marşrutunda mühüm bir müdafiə və radar nəzarət məntəqəsi idi.
NATO-nun baş katibi Mark Rutte Donald Trampla sıx əməkdaşlıq etdiyini bildirərək bazar günü ABC kanalında bunları deyib: "Gələn cümə əhəmiyyətli olacaq, çünki bu, Vladimir Putini sınaqdan keçirməklə bağlı olacaq, biz bu dəhşətli müharibəyə son qoymaq barədə onun nə qədər ciddi olduğunu görəcəyik."
DONALD TRAMP ZELENSKİNİ DƏVƏT EDƏCƏKMİ?
Qeyri-müəyyənliklərdən biri Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin dəvət edilib-edilməyəcəyidir. Donald Tramp keçən həftə sammiti elan edərkən Zelenskinin adını çəkməmişdi. Ağ Ev Zelenskinin Alyaskaya daxil edilməsini istisna etməsə də, rəsmilər prioritetlərinin Donald Tramp ilə Vladimir Putin arasında təkbətək görüşün təşkili olduğunu bildiriblər.
ABŞ-ın NATO-dakı səfiri Metyu Uitaker CNN-in "State of the Union" proqramında Dana Başa bunları deyib: "Əgər Donald Tramp Zelenskini dəvət etməyin ən yaxşı ssenari olduğuna inanarsa, bunu edəcək. Görüş cümə günü baş tutur. Bu qərarı vermək üçün vaxt var."
Ukraynalı rəsmilər Zelenskinin Donald Tramp tərəfindən dəvət ediləcəyi təqdirdə Alyaskaya getməyə hazır olduğunu aydın şəkildə ifadə ediblər. Lakin onlar Donald Tramp ilə Vladimir Putin görüşünün necə inkişaf edəcəyindən bir çox şeyin asılı olacağını da qəbul ediblər.
VLADİMİR PUTİN WİTKOFFA NƏ TƏKLİF ETDİ?
Digər bir sual isə, ABŞ mətbuatına görə, "Vladimir Putinin keçən həftə Donald Trampın elçisi Stiv Vitkoffla görüşündə ABŞ-ı liderlər arasındakı sammitin vaxtının gəldiyinə inandırmaq üçün nə təklif etdiyidir". Yenə CNN-in analiz xəbərinə görə "Onun təklifinin dəqiq detalları qeyri-müəyyən olaraq qalsa da, planının mərkəzində Ukraynalıların böyük torpaq güzəştləri etməsi olduğu aydın idi".
Avropalı liderlər hər iki mövzu üzrə ABŞ-dan daha ətraflı məlumat gözləyirlər. Onların anlayışına görə, Vladimir Putinin təqdim etdiyi plan Moskvaya qismən işğal etdiyi Ukraynanın şərqindəki Donbas bölgəsinin hamısını nəzarət etmək hüququ verəcəkdi. Vladimir Putinin hədəfində olan digər iki bölgə – Xerson və Zaporojyanın taleyi isə qeyri-müəyyən idi. ABŞ-ın bundan sonra verəcəyi təhlükəsizlik təminatlarının vəziyyəti də müəmma olaraq qalır.
Donald Trampın müşavirləri, prezidentin sülh səylərində Avropa ölkələrinin dəstəyinin vacib olduğuna inanır və həftə sonu ərzində Donald Trampın hədəflərini izah etməklə məşğul olublar. Eyni zamanda Vladimir Putinin görüşə yanaşması ilə bağlı narahatlıqları dinləyiblər.
Avropalılar həmçinin torpaq güzəştlərində qarşılıqlılıq tələb ediblər. Yəni əgər Ukrayna şərqdəki Donbas bölgəsində torpaq verərsə, Rusiya da Ukraynanın digər bölgələrindəki işğalını geri çəkməlidir.
QOLFDA ZELENSKİ SÖHBƏTİ
Şənbə günü Donald Trampla qolf oynayan senator Lindsi Qrem, özünün də sülh danışıqlarına Ukraynanın daxil edilməsini istədiyini bildirib.
Cənubi Karolina Respublikaçı senatoru NBC kanalına belə deyib: "Ümid edirəm ki, Zelenski bu prosesin bir hissəsi ola bilər. Buna Ağ Ev qərar verəcək. Amma Prezidentin güclü mövqedən Vladimir Putinlə görüşəcəyinə, Avropa və Ukraynanın ehtiyaclarını nəzərə alaraq bu müharibəni ləyaqətli şəkildə bitirmək üçün çalışacağına bütün qəlbimlə inanıram."
Oxucu Şərhləri
Həmçinin, bu cür tədbirlərin həyata keçirilməsində müasir texnologiya və informasiya texnologiyalarının rolu barədə etdiyiniz qeydlər də məqaləyə dəyərli bir əlavədir. Keçmişdəki Vyanadakı vəziyyətlə müqayisədə bu gün informasiyanın daha sürətli yayılması və daha dəqiq tənzimləmənin mümkün olması, bu tip tədbirlərin effektivliyini artırdığı fikri ilə tamamilə razıyam. Bu, iki liderin təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, eyni zamanda informasiya axınını da daha yaxşı idarə etməyə imkan verir.
Ancaq burada vacib olan cəhət, belə yüksək səviyyəli görüşlərin strateji əhəmiyyətidir. Putin və Tramp kimi liderlərin görüşü, qlobal siyasətdə, beynəlxalq münasibətlərdə və bəlkə də müxtəlif münaqişələrin həllində mühüm rol oynaya biləcək qərarların qəbul edilməsinə zəmin yarada bilər. Bu baxımdan, görülən təhlükəsizlik tədbirlərinin "normal" iqtisadi və ictimai həyatı bir qədər pozması, bir çox hallarda, daha böyük məqsədlər naminə qəbul edilən zəruri bir güzəşt kimi qəbul olunur.
Sualınızın ikinci hissəsinə gəldikdə, təhlükəsizliklə sivil həyatın normal axını arasındakı tarazlığın necə müəyyənləşdirilməsi isə əslində hər bir görüşün planlaşdırılmasında əsas aparıcı qüvvədir. Təhlükəsizlik qüvvələri və təşkilatçılar, mümkün olan ən kiçik narahatlıqla ən yüksək təhlükəsizlik səviyyəsini təmin etmək üçün müvafiq risk qiymətləndirmələri aparır və buna uyğun planlar hazırlayırlar. Bu tarazlıq, görüşün müddəti, iştirakçıların sayı, coğrafi mövqe və mövcud təhdidlərin səviyyəsi kimi bir çox faktordan asılıdır. Nəticə etibarilə, bu, həm strateji siyasətin, həm də praktiki təşkilatçılığın ən çətin hissələrindən biridir.
Bu paralelə baxarkən iki əsas məqam diqqətimizi çəkir. Birincisi, böyük dövlətlər arasında belə görüşlərin təhlükəsizlik tədbirləri səviyyəsidir; hər iki halda liderlərin şəxsi təyyarələri və onların hərəkət məhdudiyyətləri diqqət mərkəzindədir. İkincisi isə, bu cür qərarı verən səlahiyyətli orqanların, yəni ABŞ-ın mülki aviasiya orqanları və keçmişdəki aidiyyəti qurumların hava hərəkətini idarəetmə təcrübəsidir.
Bu gün Alyaska üzərində tətbiq edilən hava məkanı qadağalarının keçmişdəki Vyanada tətbiq edilənlərlə oxşarlığı, liderlərin təhlükəsizliyinin hər zaman prioritet olduğunu göstərir. Lakin, Ankoric üzərindəki 48,3 km radiuslu qadağanın konkret ölçüsü və bu məlumatın "VİP şəxsin hərəkəti haqqında bildiriş" kimi qeydlərlə dəqiqləşdirilməsi, müasir texnologiya və kommunikasiya vasitələrinin bu cür tədbirlərin həyata keçirilməsində nə qədər mühüm rol oynadığını da vurğulayır. Keçmişdəki Vyanadakı durumla müqayisədə, bu gün informasiyanın daha sürətli yayılması və daha dəqiq tənzimləmənin mümkün olması, bu tip tədbirlərin operativliyini artırdığı qənaətinə gəlməyə əsas verir.
Bununla belə, bu hadisənin "kritik suallar" ilə əhatə olunması fikri, sanki zirvə görüşünün mahiyyətindən və ya nəticələrindən daha çox, təşkilati məsələlərə diqqət çəkir. Bu cür texniki məsələlər, məsələn, hava sahəsinin bağlanması, adətən diplomatik görüşlərdə qarşılaşılan adi prosedurlardır. Əsl kritik suallar görüşün gündəmi, aparılacaq müzakirələrin məzmunu və onlardan çıxacaq qərarların hər iki ölkənin və dünya üçün nə kimi nəticələr doğuracağı ilə bağlı olmalıdır. Hava sahəsinin bağlanması, bu baxımdan, daha çox hazırlıq mərhələsinə aid bir detalldır, əsas analiz bu məsələlərdən daha dərin olmalıdır.
Şərh Yaz