SpaceX: "Dəlilik" sayılan sınağa hazırlaşır

2025-ci il oktyabrın 13-də SpaceX indiyədək ən cəsarətli təcrübələrindən birini həyata keçirdi: uğurlu nəticə üçün deyil, Starship sisteminin sərhədlərini aşmaq məqsədi daşıyan yüksək riskli bir sınaq uçuşu. Gəminin istilik qalxanının kritik hissələri qəsdən çıxarılaraq, şirkət Starship-in paslanmayan polad gövdəsini 1400°C-dən yuxarı atmosferə qayıdış şəraitinə məruz qoydu. Bu, termal mühafizə dizaynının imkanlarını araşdırmaq üçün hesablanmış bir addım idi. Starship-in on birinci uçuş sınağı olan bu missiya, mövcud ikinci nəsil avadanlıqlarının sonuncu istifadəsini göstərdi. Bu, həm də nəqliyyat vasitəsinin Teksasdakı Starbase-dəki Pad 1 buraxılış meydançasından üçüncü nəslə – Starship V3-ə keçməzdən əvvəl havaya qalxdığı sonuncu dəfə idi. Təkrarlanan risklərlə müəyyən edilən bir proqramda, Uçuş 11 qəsdən edilmiş yüksək dəqiqlikli bir uğursuzluq tədqiqatı rolunu oynadı. SpaceX rəsmi missiya hesabatında sınağın “hər bir əsas məqsədə” çatdığını təsdiqlədi. Buraya tam müddətli qalxma, uğurlu gücləndirici eniş simulyasiyası, Starlink sınaq yüklərinin yerləşdirilməsi və əsas fəzada mühərrikin yenidən işə salınması daxil idi. Lakin bu missiyanı fərqləndirən yalnız uğurlu elementlər deyil, həm də qəsdən zəif buraxılan hissələr idi.

İstilik Qalxanının Stress Testləri

Starship Uçuş 11 bir səbəbə görə fərqlənir: SpaceX qəsdən minlərlə keramik termal plitələri çıxararaq, gəminin xarici səthində zirehsiz zonalar yaratdı. Məqsəd, yüksək istilik altında struktur çatışmazlığını simulyasiya etmək idi. Missiya cədvəlinə əsasən, Starship uğurla Yer atmosferinə daxil oldu, dinamik manevr etdi və “qəsdən stressə məruz qalan istilik qalxanının performansı haqqında geniş məlumatlar” topladı. Bu yüksək riskli metodologiya, SpaceX-in məlumatlara əsaslanan təkrarlayıcı fəlsəfəsini əks etdirir. Şirkət, mürəkkəb sistemləri yalnız simulyasiyalar və ya laboratoriya testləri ilə sınaqdan keçirmək əvəzinə, tarixi olaraq uçuşda sınaqdan keçirməyi seçmişdir. Bu yanaşma sürətli dizayn təkamülünə səbəb olsa da, tənzimləyici orqanların da diqqətini cəlb etmişdir. Əvvəlki uçuşlarda tam istilik qalxanı təminatı istiliyə səbəb olan zərərin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulduğu halda, bu test onu qəbul etdi. Struktur elementlərin qəsdən açıqda qalması, nəqliyyat vasitəsinin atmosferə eniş zamanı birbaşa plazma istiliyinə necə reaksiya verdiyini müşahidə etmək üçün unikal bir fürsət yaratdı – bu, sürətli təkrar istifadə üçün kritik bir faktordur. Yenidən giriş mərhələsi Starship-in eniş fırlatması və Hind okeanında idarə olunan eniş ilə başa çatdı. Bu manevr, Starship-in gələcəkdə Starbase-ə quru əsaslı qayıdışlar zamanı istifadə edəcəyi trayektoriyanı dəqiqliklə simulyasiya edir.

Super Heavy-nin Yeni Eniş Strategiyası

Super Heavy B15 gücləndiricisi də sınağın əsas diqqət mərkəzində idi. İlk dəfə 2025-ci ilin martında uçan bu gücləndirici, bu missiya üçün 33 metanla işləyən Raptor mühərriki ilə təchiz edilmişdi ki, bunların 24-ü uçuşda sınaqdan keçirilmişdi. Nəqliyyat vasitəsi, 13 mühərrikli yanmadan beşə keçərək, enişi üç mərkəzi mühərriklə tamamlayaraq dəyişdirilmiş eniş ardıcıllığını həyata keçirdi. Bu yeni 13-5-3 mühərrik ardıcıllığı əvvəlki 13-3 yanaşmasını əvəz edir və yüksək sürətli yavaşlama zamanı qəfil mühərrik dayanmalarına qarşı ehtiyat təmin etmək üçün nəzərdə tutulub. SpaceX, ardıcıllığın su üzərində qısa bir asılma da daxil olmaqla, uğurla tamamlandığını təsdiqlədi. Bu uyğunlaşma şirkətin geri qayıdan gücləndiriciləri Starbase buraxılış qülləsinin mexaniki qolları ilə tutmaq kimi uzunmüddətli məqsədini birbaşa dəstəkləyir – bu, millisaniyə dəqiqliyi və mütləq dəqiqlik tələb edən bir manevrdir. Bu sınaq, idarəetmə sistemlərini və mühərrik idarəetməsini real dünya stress şəraitində təsdiqləyərək, bu vizyona doğru bir addımdır.

Fəzada İmkanların Artırılması

Starship-in yuxarı pilləsi tam müddətli yanmağı tamamladı, hədəflənmiş orbital trayektoriyasına çatdı və səkkiz Starlink simulyatorunun sınaq yerləşdirməsini həyata keçirdi, SpaceX bildirdi. Bu təcrübə yalnız yerləşdirmə avadanlıqlarını yoxlamaqla yanaşı, həm də yük altında oriyentasiya nəzarətini və struktur bütövlüyünü sınaqdan keçirməyə xidmət etdi – bu, orbital yük əməliyyatları üçün zəruri bir addımdır. Bəlkə də daha əhəmiyyətli, fəzada üçüncü uğurlu Raptor mühərrikinin yenidən işə salınması idi. Bu, orbital görüşmələr, ay enişi və ya planetlərə qayıdış kimi mürəkkəb missiyalar üçün əsas bir qabiliyyətdir. SpaceX-in missiya xülasəsinə görə, yenidən işə salma “gələcək orbitdən çıxma yanmaları üçün kritik bir imkanı nümayiş etdirdi”. Starship həmçinin gələcək buraxılış yerinə qayıtma əməliyyatlarına bənzəyən dinamik bir eniş profilini tamamladı. Bu təkmilləşdirmələr yalnız ticari təkrar istifadə üçün deyil, həm də NASA-nın İnsan Eniş Sistemi (Human Landing System) üçün vacibdir. Burada Starship astronavtları ay orbitindən Ay səthinə və geriyə daşınmasında əsas rol oynayacaq.

Starship V3 və Orbital Əməliyyatlara Doğru Yol

Uçuş 11, ikinci nəsil Starship sisteminin inkişaf qövsünü yekunlaşdırır. Bu son təkrarlama sınaqdan keçirildikdən sonra, SpaceX diqqətini Starship Versiya 3-ə yönəldir. Bu, artırılmış yanacaq tutumu, orbital yanacaq doldurma dəstəyi və daha böyük fiziki profilə malik əsaslı yenidən dizayndır. Təsdiqləndiyi kimi, V3-ün ilk uçuşu 2026-cı ilin əvvəlinə planlaşdırılır və orijinal Starbase sahəsinin yaxınlığındakı yeni təchiz edilmiş buraxılış meydançasından həyata keçiriləcək. V3 variantının tam orbital yerləşdirmə cəhdi edəcəyi və orbitdə kriogen yanacaq köçürməsi üçün ilk platforma olacağı gözlənilir – bu, heç bir qurum və ya şirkətin uğurla icra etmədiyi bir manevrdir. NASA-nın Artemis arxitekturası bu imkandan çox asılıdır. Orbital yanacaq doldurma olmadan, Starship Ay səthinə gediş-gəliş missiyalarını tamamlamaq üçün lazımi itələmə marjına malik deyil. Gələn il, nəqliyyat vasitəsinin – və onun arxasındakı arxitekturanın – bu tələbləri qarşılayıb-qarşılamayacağını sınaqdan keçirəcək.

24 saat