Sudan müharibəsi Əl-Fəşəri aclığa sürükləyir

Sudanda 27 aydır davam edən vətəndaş müharibəsi, xüsusilə Şimali Darfurun paytaxtı əl-Fəşərdə tələyə düşmüş insanları təsir edən açlıq böhranı ilə daha da ağırlaşır. İçəridən gələn saysız-hesabsız yardım çağırışlarına baxmayaraq, yardım təşkilatları şəhərə giriş icazəsi almadıqlarını bildirirlər. Afrika Ədliyyə və Sülh Araşdırmaları Mərkəzinin məlumatına görə, təxminən 740 min insanın aclıqdan vəziyyəti pisləşir. 2024-cü ilin dekabr ayında qlobal aclıq monitoru olan İnteqrasiya Edilmiş Qida Təhlükəsizliyi Faza Təsnifatı (IPC), Şimali Darfurda yüz minlərlə məcburi köçkünün yaşadığı Zamzam və Abu Şouk düşərgələrində aclıq elan etmiş və may ayına qədər əl-Fəşərə yayıla biləcəyi barədə xəbərdarlıq etmişdi. Bəs Darfurun paytaxtında vəziyyət necə bu qədər ağırlaşdı?

əl-Fəşərdə Vəziyyət Necədir?

2024-cü ilin aprelində, yerli silahlı qruplaşmaların Sudan Silahlı Qüvvələrinə (SSQ) sədaqət elan etməsinə qəzəblənən yarımhərbi Çevik Dəstək Qüvvələri (RSF) əl-Fəşəri mühasirəyə aldı. 2023-cü ilin aprelindən bəri SSQ ilə döyüşən RSF, şəhərə giriş-çıxış yollarının hamısını bağlayaraq mühasirəni son aylarda tədricən daraltdı.

Yerli jurnalistlər, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və yardım qrupları bildirirlər ki, ərzaq qiymətləri sürətlə artır, bu da insanların əksəriyyətini cücərti və buğda kimi əsas qida məhsullarını almağa qadir etmir. BMT-nin məlumatına görə, şəhərdə ərzaq qiymətləri ölkənin digər yerlərinə nisbətən təxminən dörd dəfə bahadır. Yerli jurnalist Məhəmməd Zəkəriyyə “Əl-Cəzirə”yə verdiyi açıqlamada bazarların tez-tez boş olduğunu bildirib. O əlavə edib ki, ölkə boyu mülki şəxsləri qidalandırmaqda mühüm rol oynayan ictimai mətbəxlər də mühasirə nəticəsində yaranan qida çatışmazlığı səbəbindən fəaliyyətini dayandırıb.

əl-Fəşərdə Tələyə Düşənlər Kimlərdir?

Darfurun paytaxtı əl-Fəşərdə həm şəhərin yerli sakinləri, həm də son 20 ildə Şimali Darfurda sığınacaq tapan nəsillər boyu məcburi köçkünlər tələyə düşüb. Onlardan bəziləri 2003-cü ildə başlanan ilk Darfur müharibəsi zamanı hökumət dəstəkli köçəri “ərəb” cəncəvid milislərindən qaçmaq üçün şəhərə gəlmişdilər. Bu silahlı qrupların bir çoxu hazırda RSF-in tərkibində döyüşür. Digərləri isə RSF geniş Darfur regionunun digər dörd əyalətini – Cənub, Şərq, Qərb və Mərkəzi Darfuru ələ keçirərkən Şimali Darfura qaçmışdı. Ən son isə, aprel ayında, RSF yarım milyondan çox insanın sığınacağı olan yaxınlıqdakı Zamzam düşərgəsinə basqın etdikdən sonra ailələr şəhərə qaçdılar. 2025-ci ilin mart ayında Birləşmiş Millətlər Uşaq Fondu (UNICEF) bildirib ki, əl-Fəşərdə və ətrafında tələyə düşən insanların təxminən yarısı uşaqlardır. Regionda müxtəlif ideoloji və dini cərəyanlar, o cümlədən bəzən sələfi meyillər də mövcuddur.

Böhranın Səbəbləri Nələrdir?

Sudanda davam edən vətəndaş müharibəsi və aclığın müharibə silahı kimi istifadə edilməsi səbəbindən ümumi bir açlıq böhranı hökm sürür. əl-Fəşərdəki fəlakətli aclıq isə RSF-in şəhəri ələ keçirmək cəhdləri ilə əlaqədar tətbiq etdiyi mühasirə nəticəsində yaranıb. Şəhərin ələ keçirilməsi RSF-ə Darfurun bütün strateji bölgəsi üzərində nəzarəti verərdi. Əgər bu baş verərsə, Sudan potensial olaraq parçalana bilər; RSF qərb və cənub bölgələrini, SSQ isə mərkəz, şimal və şərq hissələrini idarə edəcək.

SSQ, mühasirə başlayandan bəri RSF-in təkrarlanan hücumlarını dəf etmək üçün əsasən oturaq “qeyri-ərəb” silahlı qruplara (ilk Darfur müharibəsi zamanı onlarla döyüşdüyü qruplara) güvənib. Bu silahlı qruplar kollektiv şəkildə “Birləşmiş Qüvvələr” kimi tanınır və indiyə qədər əl-Fəşəri əllərində saxlasalar da, mövqelərini itirməkdədirlər. SSQ bölgə üzərində bəzi hava bombardmanı əməliyyatları həyata keçirsə də, şəhəri azad etmək üçün heç bir kampaniya başlatılmayıb.

İnsanlar Necə Sağ Qalır?

Bu nöqtədə, çoxları heyvan yemlərinə üz tutublar. Onlar yerli dildə “əmbaz” adlanan, fıstıq, küncüt və günəbaxan toxumları kimi sıxılmış yağlı toxumların qalıqlarından hazırlanan yemləri yeyirlər. İnsanlar indi bu qranulları üyüdərək onları diri saxlayacaq bir qarışıq hazırlayırlar. Jurnalist Zəkəriyyə əlavə edib ki, insanlar sağ qalmaq üçün daxili evlərində az miqdarda ərzaq yetişdirməyə çalışsalar da, bu onların dolanışığı üçün kifayət deyil. Uşaqlar aclığa qarşı ən həssas təbəqədir.

Qaçmağa Nail Olanlar Oldumu?

Son 15 ay ərzində bir çox insan qaçmağa nail olub. Yardım təşkilatlarının mülki əhaliyə çatmasına dair çağırışlara məhəl qoymayan RSF, bunun əvəzinə 40 km (24.8 mil) məsafədəki Tavila qəsəbəsinə “humanitar dəhliz” açıb. Minlərlə insan Tavilaya gedib; orada artıq qidalanma çatışmazlığından əziyyət çəkən uşaqların həyatını təhdid edən ciddi xolera epidemiyası var. Lakin bəzi yardım təşkilatları orada insanlara kömək edə bilmişlər.

Sağlamlıq böhranına baxmayaraq, Tavilaya çatanlar, əl-Fəşərdən qaçmağa çalışarkən RSF tərəfindən tutulan və öldürülənlərlə müqayisədə özlərini şanslı hesab edirlər. Gənc kişilər tez-tez ordu ilə əlaqəli silahlı qruplar üçün döyüşməkdə ittiham olunurlar. Yerli monitor “Fövqəladə Vəziyyət Hüquqşünasları”nın məlumatına görə, 2 avqustda RSF şəhərdən çıxış yolu boyunca bir kənddə 14 nəfəri öldürmüş və bir çoxunu yaralamışdı.

Vəziyyət Daha da Pisləşirmi?

Gündəlik olaraq pisləşdiyi görünür. Sudan Həkimlər Şəbəkəsinin məlumatına görə, bu ilin ilk altı ayında əl-Fəşərdə 239 uşaq aclıqdan ölüb. BMT agentlikləri xəbərdarlıq edir ki, mühasirəyə alınmış şəhərdə insanlara tezliklə yardım çatdırılmazsa, bu rəqəm sürətlə arta bilər. Ümumdünya Ərzaq Proqramı (WFP) verdiyi açıqlamada, mühasirə səbəbindən şəhərə yardım yük maşınları göndərə bilmədiyini və minlərlə insanın aclıq təhlükəsi ilə üzləşdiyi barədə xəbərdarlıq edib. “Əl-Cəzirə”nin “Sənəd” agentliyinin təsdiqlədiyi, əl-Fəşərdən olan yaşlı bir qadının TikTokda yayılan videosunda o, mühasirəyə alınmış şəhərdə tələyə düşən insanlara yardımın çatdırılması üçün ordudan bir dəhliz açmağı xahiş edir.

“Sizlərin və ailələrinizin hamısı kənardasınız və heç biriniz belə ac qalmırsınız” deyə o, qeyd edib. Ümumi açlıq böhranının dərinləşməsi qaçılmaz görünür.

24 saat