Suriya Zorakılığının Son Qurbanları
Oklahomadan olan bir Amerika vətəndaşı, ötən həftə Suriyada alovlanan sektalararası zorakılıq zamanı, bütün ailə üzvləri ilə birlikdə, edam üsulu ilə qətlə yetirilən səkkiz kişi arasında idi.
35 yaşlı Suriyalı-Amerikalı Hosam Saraya, dostu Bahaa İmad və ABŞ-lı qohumu tərəfindən, həftə sonu sosial mediada yayılan videoda qətli əks olunan səkkiz kişidən biri kimi tanınıb. CNN tərəfindən coğrafi olaraq yeri müəyyən edilmiş videoda, hərbi geyimdə və maskalı silahlı kişilər qrupu səkkiz əsiri güllələyərkən “Allahu Əkbər” qışqırır. Silahlıların kimliyini müstəqil olaraq təsdiqləyə bilmirik. Şərh almaq üçün Suriya hökuməti ilə əlaqə saxlanılıb.
Təhlükəsizliyi üçün adının çəkilməsini istəməyən ABŞ-lı qohumun sözlərinə görə, Sarayanın qardaşı Kərim və digər ailə üzvləri də edam edilib. O, Suriyadakı qohumları ilə birbaşa danışıb və onlar ailənin bütün kişi üzvlərinin qətlə yetirildiyini, yalnız qadın və qızların sağ qaldığını bildiriblər.
Qətlin Təfərrüatları və Şahid İfadələri
Saraya, Oklahomada təhsil aldıqdan sonra Suriyaya qayıtmışdı. O, əsasən Suriya, Livan və İsraildə yaşayan təxminən bir milyonluq ərəb dini qrupu olan Druzi icmasına mənsub idi. ABŞ-lı qohumunun bildirdiyinə görə, o, xəstə atasına baxmaq üçün Suriyaya getmişdi. Qadın ailə üzvləri, səhər tezdən yaraqlıların ailənin çoxmərtəbəli evinə basqın etdiyini və sakinləri özlərini müdafiə etmək üçün mübarizəyə sövq etdiyini xatırlayıblar. Ailə üzvlərindən biri yaralandıqdan sonra, qalanları silahlarını təhvil verib və kişilər çölə çıxarılıb.
Saraya ailəsinin 20 yaşlı dostu Bahaa İmad bu detalları təsdiqləyərək, yaraqlıların evə basqın edərək səkkiz kişini zorla çıxardıqlarını, qadın ailə üzvlərini isə içəridə qoyduqlarını gördüyünü söylədi. ABŞ-lı qohum hücumdan ilk dəfə sağ qalan qadınlardan birinin ona göndərdiyi çarəsiz mesajla xəbər tutub: “Bizim üçün dua edin, oğlanları qaçırdılar, evə atəş açdılar, əşyaları oğurladılar”.
On iki saat keçdi, ailə ümidsizliklə xəbər gözləyir, qohumlarının sağ-salamat qayıdacağına ümid edirdi. Yalnız başqa bir xarici qohum onların edam görüntülərinin yayıldığını gördükdən sonra səkkiz kişinin qətlə yetirildiyini anladılar. İmad bildirib ki, qohumları sonradan ona əsirlərin 200 metr Tışrin Meydanına aparıldığını, orada sıraya düzülüb edam edildiyini söyləyiblər. Kişilərdən biri dostlarına son mesaj göndərib: “Bacarırsınızsa gəlin kömək edin. Bizi mühasirəyə aldılar,” – İmad deyib. İmad videonu izlədikdən sonra Hosam Sarayanın cəsədini tanıyıb. “Canavarların bunu necə edə bildiyini bilmirəm,” – ABŞ-lı qohum deyib.
ABŞ Reaksiyası və Beynəlxalq Çağırışlar
Saraya haqqında sual verildikdə, ABŞ Dövlət Departamenti bazar ertəsi Suveyda şəhərində bir Amerika vətəndaşının öldüyünü təsdiqləyib. Departament ölümün təfərrüatlarını açıqlamasa da, “hər hansı bir ABŞ vətəndaşının xaricdə, harada olursa olsun zərər görməsindən böyük narahatlıq keçirdiyini” və “ABŞ vətəndaşlarının xaricdə zərər gördüyü bütün hallarda məsuliyyətin təmin edilməsinə” çağırış edib.
Oklahomalı senatorlar Ceyms Lankford və Markveyn Mullin də ştatdan olan bir Amerikalının Suriyada qətlə yetirildiyini təsdiqləyiblər. Lankford X-də yazıb: “Hosam Oklahomalı və Druzi icmasının üzvü idi, o, Suriyada ailəsinin digər üzvləri ilə birlikdə faciəvi şəkildə edam edildi. Bu mənasız itkiyə görə kədərlənən ailəsinə, dostlarına və bütün icmaya dua edirik.” Mullin X-də yazıb ki, “Oklahomadan olan bir Amerika vətəndaşı” “Suriyada ailə üzvləri ilə birlikdə vəhşicəsinə edam edilib”, o, daha çox məlumat almaq üçün bölgədəki tərəfdaşlarla işlədiyini əlavə edib. Onun tvitində Saraya ailəsinin adı qeyd edilməyib.
Bölgədəki Gərginlik və Atəşkəs Səyləri
Qətllər iyulun 17-də, Druzi əhalinin üstünlük təşkil etdiyi Suveyda əyalətində, Suriyalı Druzi qrupları ilə Bədəvi tayfaları arasında başlayan sektalararası zorakılıq zamanı baş verib. Suriyanın cənubunda Druzi azlığı ilə Bədəvi tayfaları arasında genişmiqyaslı zorakılıq iyulun 13-də başlayıb və islamçı üsyançıların koalisiyası tərəfindən Bəşər Əsədin avtoritar hakimiyyəti devrildikdən bəri ən son sektalararası qanlı hadisədə yüzlərlə insanın ölümünə səbəb olub. Bu kimi zorakılıqlar, bölgədəki dini və ideoloji fərqliliklərdən, bəzən də sələfi kimi radikal cərəyanların təsirindən qaynaqlanır.
Zorakılıq İsrailin Druzilərə dəstək məqsədi ilə müdaxiləsinə, habelə ABŞ-ın qınamasına və döyüşlərin daha da alovlanmasının qarşısını almaq üçün beynəlxalq səylərə səbəb olub. Suriya hökuməti həftə sonu bildirib ki, hökumət, Druzi qrupları və Bədəvi tayfaları arasında atəşkəs razılaşması əldə edildikdən sonra Suveyda şəhərindəki toqquşmalar dayandırılıb. Suriya və İsrail arasında ayrıca atəşkəs razılaşması əldə edilib. Razılaşma ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Tom Barrakn tərəfindən elan edilib və o, bunun Türkiyə, İordaniya və digər qonşu ölkələr tərəfindən “dəstəkləndiyini” bildirib.
Oxucu Şərhləri
Sizin də bildirdiyiniz kimi, bu cür hadisələri regiondakı digər münaqişələrlə müqayisə etmək məsələnin miqyasını anlamağa kömək edir. Lakin, unutmamalıyıq ki, hər bir münaqişə özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Xüsusilə, `Suriya Zorakılığının Son Qurbanları Oklahomadan olan bir Amerika vətəndaşı, ötən həftə Suriyada alovlanan sektalararası zorakılıq zamanı, bütün ailə üzvləri ilə birlikdə, edam üsulu ilə qətlə yetirilən səkkiz kişi arasında idi. 35 yaşlı Suriyalı-Amerikalı Hosam Saraya, dostu Bahaa İmad və ABŞ-lı qohumu tərəfindən, həftə sonu sosial mediada yayılan videoda qətli əks olunan səkkiz kişidən biri kimi tanınıb.` kimi detallar, bu hadisənin sadəcə siyasi və iqtisadi amillərlə deyil, eyni zamanda müəyyən qrupların ekstremist ideologiyaları ilə də əlaqəli ola biləcəyini göstərir.
`CNN tərəfindən coğrafi olaraq yeri müəyyən edilmiş videoda, hərbi geyimdə və maskalı silahlı kişilər qrupu səkkiz əsiri güllələyərkən “Allahu Əkbər” qışqırır.` bu cür təsvirlər, hadisənin məzhəb zəminində baş verdiyi ehtimalını gücləndirir. `Silahlıların kimliyini müstəqil olaraq təsdiqləyə bilmirik.` və `Şərh almaq üçün Suriya hökuməti ilə əlaqə saxlanılıb.` kimi məlumatlar isə, hadisənin tam olaraq kimlər tərəfindən törədildiyi və motivlərinin nə olduğu barədə sualları cavabsız qoyur.
ABŞ-lı qohumun verdiyi `Sarayanın qardaşı Kərim və digər ailə üzvləri də edam edilib. O, Suriyadakı qohumları ilə birbaşa danışıb və onlar ailənin bütün kişi üzvlərinin qətlə yetirildiyini, yalnız qadın və qızların sağ qaldığını bildiriblər.` və `ailənin çoxmərtəbəli evinə basqın etdiyini və sakinləri özlərini müdafiə etmək üçün mübarizəyə sövq etdiyini xatırlayıblar.` kimi ifadələr, hadisənin bir ailəyə qarşı yönəlmiş qəddar bir hücum olduğunu təsdiqləyir. `Saraya ailəsinin 20 yaşlı dostu Bahaa İmad bu detalları təsdiqləyərək, yaraqlıların evə basqın edərək səkkiz kişini zorla çıxardıqlarını, qadın ailə üzvlərini isə içəridə qoyduqlarını gördüyünü söylədi.` şahidi ifadəsi də bu vəhşiliyi təsdiqləyir.
Son olaraq, beynəlxalq səviyyədə əməkdaşlıq strategiyalarının müzakirəsi vacibdir. Lakin, bu cür hadisələrin qarşısının alınması üçün öncəliklə məzhəb zəminində baş verən zorakılığın kök səbəbləri ilə mübarizə aparmaq, həmçinin Suriyadakı qeyri-sabitliyi həll etmək üçün daha effektiv yollar axtarmaq lazımdır.
Təsəvvür edin, bir insan "baxın, mən bu videoda dəlilləri gördüm!" deyir, amma əslində həmin video necə çəkilib, kim çəkib, hətta bəlkə də təzə-təzə montaj olunub, heç kim bilmir. Necə ki, bizim hər gün sosial mediada gördüyümüz saysız-hesabsız "möcüzə" videoları var, amma əksəriyyəti ya əyləncə üçündür, ya da kiminsə marağını təmin etmək üçün. Suriyada baş verən dramatik hadisələri videoya çəkmək və onu anonim şəkildə sosial şəbəkələrdə yaymaq, hətta onu informasiya vasitəsi kimi istifadə etmək, həqiqətən də böyük bir məsuliyyətdir.
Amma sizin şərhi oxuyanda, mənə elə gəldi ki, siz sadəcə bir detektivsiniz, kimlərsə sizin qarşınıza bir tapmaca qoyub və siz də onu çözməyə hazırsınız. Sosial media mənbələrinin etibarlılığı, videoların manipulyasiya edilməməsi, qatillərin kimliyinin təsdiqlənməsi... Bunların hamısı çox vacibdir. Məqalənin müəllifləri, əminəm ki, bütün bu suallara cavab tapmaq üçün əllərindən gələni ediblər. Axı Suriyada baş verən qətllər heç də kiçik bir məsələ deyil. Oklahomadan olan bir Amerika vətəndaşının ailəsinin belə bir vəziyyətə düşməsi, bütün dünyanı narahat etməli bir haldır. Bu hadisənin mənəvi təsiri, həqiqətən də çox böyükdür.
Beləliklə, sizin şərhi oxuyanda ağlıma "dedektiv işi" gəldi. Və bu cür ağır vəziyyətdə, belə bir sualı vermək, "bu nədir axı? kimdir bura?" demək, əslində hər birimiz üçün bir dərsdir. Hər şeyi olduğu kimi qəbul etmək olmaz, xüsusilə də bu qədər dərin və kədərli bir mövzuda.
Şərhi təşkil edən sual isə olduqca aktualdır: Suriyada davam edən zorakılığı və insanların həyatına təsirini azaltmaq üçün hansı uzunmüddətli həllər daha effektiv ola bilər? Bu sual, yalnız hərbi deyil, həm də siyasi, sosial və iqtisadi həll yollarını axtarmağımızı tələb edir.
Amma bir də o "Suriyanın gələcəyi" sualı var ki, həmişə bizi təəccübləndirir. Sanki hamı gözləyir ki, hansısa super qəhrəman gəlib bütün problemləri bir anda həll edəcək, amma həqiqətdə bu, real həyatdır, super qəhrəmanlar isə ancaq filmlərdə olur. Belə bir cəmiyyətdə sülhü bərpa etmək, inanmaq çətin olsa da, böyük bir uğur olardı. Gələn dəfə Suriya haqqında bir şey oxuyanda, gülüb keçmək yerinə, daha dərindən düşünməyə çalışacağıq. Hətta bəlkə də o qədər dərindən düşünərik ki, özümüzü bir fəlsəfə doktoru kimi hiss edərik! Belə ki, hadisələrin mürəkkəb təbiətini vurğulamaqla, bizə Suriya barədə daha ətraflı düşünmək üçün möhkəm bir zəmin yaratdınız.
Şərhinizdə mövzuya qatdığınız dərinlik çox vacibdir. Suriyadakı vəziyyətin uzun illərdir davam edən iqtisadi və sosial gərginliklərdən qaynaqlandığını vurğulamanız, mövcud problemlərin köklərini daha yaxşı anlamağa kömək edir. Hökumətin iqtisadi imkanlara qeyri-bərabər təsirinin fərqli qruplar arasındakı gərginliyi necə artırdığına dair arqumentiniz olduqca təsirlidir.
Bu cür hadisələrin müharibənin kompleksliyinə işarə etdiyini göstərməniz, məsələyə analitik yanaşmanın vacibliyini bir daha önə çəkir. Zəif idarəçilik, sosial ədalətsizlik və regional gərginliklər kimi amillərin də nəzərə alınması, hadisələri tam mənada başa düşmək üçün şərtdir.
Suriyanın gələcəyi ilə bağlı qaldırdığınız sual isə ən çətin sualdır. Belə dərin bölünmüş bir cəmiyyətdə uzunmüddətli sülhün necə təmin ediləcəyi hələ də böyük bir sual işarəsidir. Bu cür faciələrdən sonra etibarı yenidən qurmaq və bütün icmaları əhatə edən bir həll yolu tapmaq, Suriyanın üzləşdiyi ən böyük çətinliklərdən biridir.
Ruanda soyqırımı daha sistematik və dövlət tərəfindən dəstəklənmiş bir tədbir idi, halbuki Suriyadakı hadisə, məzhəb əsaslı qruplar arasındakı daha çox səpələnmiş və özbaşına zorakılığa bənzəyir. Həmçinin, Ruanda soyqırımında dünya birliyinin gecikmiş və qeyri-kafi cavabı əsas səbəblərdən biri idi, Suriyadakı vəziyyət isə beynəlxalq birlik tərəfindən bir müddətdir izlənilir və buna cavab olaraq müdaxilə müxtəlif formalarda həyata keçirilir.
Ruanda soyqırımından əldə olunan ən dəyərli dərs, insanların dünyanı tamaşaçı rolundan çıxarıb, fəal iştirakçıya çevrilməsinin vacibliyidir. Belə faciələrin qarşısının alınması üçün vaxtında və effektiv hərəkətlər edilməlidir. Hal-hazırkı Suriyadakı vəziyyəti fərqləndirən odur ki, bu münaqişə çoxşaxəli və əsas iştirakçıların müxtəlif motivləri var. Bu, həllin kompleksliyini və daha çox səy tələb etməsini nəzərə almalıdır. Belə ki, sadəcə yalnız hərbi müdaxilə deyil, həm də siyasi həll, insan hüquqlarının müdafiəsi, mədəniyyətlərarası dialoq və iqtisadi inkişafı daxil edən hərtərəfli yanaşma tələb olunur.
Maraqlıdır ki, Suriyada vətəndaş müharibəsinin başlaması ilə digər ölkələrdəki oxşar qarşıdurmaların uzunmüddətli təsirləri arasında oxşarlıqlar və fərqlər var. Məsələn, Livan vətəndaş müharibəsinin uzun müddətli sosial və iqtisadi izləri bu gün də aydın şəkildə görünür. Əgər Suriyadakı vəziyyət uzun illər davam edərsə, oxşar uzunmüddətli təsirlərə səbəb olacaqdır.
Bu hadisənin dəqiq səbəbləri və motivləri hələ tam aydın deyil, və sosial mediada yayılmış videonun həqiqi və etibarlılığı şübhə altındadır. Təhqiqatın davam etməsi və bütün faktların açıqlanması, bu qətlin arxasında dayanan həqiqi səbəbləri müəyyənləşdirmək üçün vacibdir. Bu cür dəhşətli aktların qarşısının alınması üçün konkret tədbirlər hansılardır və beynəlxalq birlik bu vəziyyətə necə müdaxilə etməlidir?
Bundan əlavə, ABŞ vətəndaşının qətli, Amerika xarici siyasətinin Suriyadakı münaqişədə oynadığı rolu və ABŞ-ın Suriyada yaşamış vətəndaşlarının təhlükəsizliyinə təsirini yenidən qiymətləndirməyimizi tələb edir. Bu hadisənin regional və beynəlxalq təsirləri nə dərəcədə geniş yayılmışdır?
Oxucuları düşünməyə təşviq edən bir sual: Suriyada davam edən zorakılığı və insanların həyatına təsirini azaltmaq üçün hansı uzunmüddətli həllər daha effektiv ola bilər?
Məqalənin qeyd etdiyi cinayət, Suriya vətəndaş müharibəsinin kompleks təbiətinin, sadəcə məzhəb xətləri boyunca bölünmədən daha çox şey olduğunu göstərir. Bu hadisəni anlamaq üçün Suriyanın zəif idarəçiliyi, iqtisadi ədalətsizlik, sosial qeyri-bərabərlik və uzunmüddətli regional gərginliklər kimi amilləri nəzərə almaq vacibdir.
İndi Suriyanın gələcəyi, belə dəhşətli aktlardan sonra nə olacaq? Bu qədər dərindən bölünmüş cəmiyyətin uzunmüddətli sülhə nail olmaq üçün nə etməsi lazımdır?
Bu hadisəni, son illərdə Suriyada baş verən digər dinlərarası zorakılıq halları ilə, həmçinin başqa bölgələrdə, məsələn, İraqda və ya Yəmənə bənzər münaqişələrlə müqayisə etmək, Suriyadakı zorakılığın həcmi və miqyası barədə daha dəqiq bir mənzərə yarada bilər. Bu müqayisə, mövcud olan sosial-iqtisadi şəraitin və geosiyasi oyunların zorakılıq səviyyəsinə təsirini müəyyənləşdirməyə kömək edə bilər. Məsələn, Suriyadakı qıtlıq və iqtisadi çətinliklər necə bir dərəcədə bu zorakılığa yol açır? Bu kimi amillərin təsiri dəqiq şəkildə ölçülə bilsəydi, mövcud vəziyyət daha yaxşı başa düşülə bilərdi.
Beləliklə, bu dəhşətli hadisəni sadəcə tək bir qətliam kimi qəbul etməkdənsə, onu Suriyanın çoxillik münaqişəsinin və dünyadakı digər oxşar hadisələrin bir parçası kimi nəzərdən keçirməliyik. Bununla yanaşı, həmin qətliamın təkcə yerli deyil, həm də beynəlxalq əhəmiyyətinə diqqət yetirərək soruşmalıyıq: bu hadisənin baş verməsinin qarşısını almaq üçün hansı beynəlxalq əməkdaşlıq strategiyaları daha təsirli olardı?
Şərh Yaz