Suveren fondlar İsrailə yatırımları boşaldır

Çərşənbə axşamı Norveç hökuməti, ölkənin aparıcı qəzetinin təxminən 2 trilyon dollarlıq suveren sərvət fondunun İsrailin Qəzzadakı müharibəsinə dəstək verən bir İsrail şirkətində pay sahibi olduğunu üzə çıxarmasından sonra, fondun İsrailə investisiyalarını nəzərdən keçirəcəyini açıqlayıb. “Aftenposten” qəzeti sözügedən şirkəti Qəzzaya qarşı dağıdıcı müharibədə istifadə olunan İsrail qırıcı təyyarələri üçün hissələr təmin edən “Bet Şemeş Engines Ltd (BSEL)” qrupu kimi müəyyən edib. Son həftələrdə İsrailin tətbiq etdiyi aclıq nəticəsində qlobal narazılığa səbəb olub. Qərb ölkələri 60 mindən çox fələstinlinin həyatına son qoyan və 2.3 milyon insanın yaşadığı Qəzzanı viran qoyan müharibəyə son qoyması üçün İsrailə təzyiqləri artırıb. İsrailin az qala iki il davam edən müharibəsində “taktiki fasilə” elan etməsinə baxmayaraq, humanitar yardımların daxil olmasına mane olması səbəbindən 200-dən çox insan aclıqdan həyatını itirib. Bu kontekstdə, Norveçin mövqeyi və İsrailin Qəzzada törətdiyi vəhşiliklərin beynəlxalq ictimai rəydə yaratdığı dəyişikliklər diqqət mərkəzindədir.

Norveç liderləri nə deyir?

Norveçin Baş Naziri Yonas Qar Store “NRK” ictimai yayımçısına açıqlamasında İsrail şirkətinə yatırılan investisiyanın “narahatedici” olduğunu bildirib. Store, “Bu barədə oxumaq məni narahat edir, buna aydınlıq gətirməliyik”, – deyib.

Dünyanın ən böyük fondunu idarə edən Maliyyə Naziri Yens Stoltenberq, mərkəzi banka fondun portfelini nəzərdən keçirməyi əmr edib. Məqsəd, İordan çayının qərb sahilinin işğalına və ya Qəzzadakı müharibəyə kömək edən İsrail şirkətlərinin investisiyadan kənarlaşdırılmasını təmin etməkdir.

Keçmiş NATO rəhbəri Stoltenberq, “Qəzzadakı müharibə beynəlxalq hüquqa ziddir və dəhşətli əzablara səbəb olur, bu səbəbdən fondun “Bet Şemeş Engines”ə yatırdığı investisiyalarla bağlı sualların yaranması başa düşüləndir”, – deyərək artan ictimai və siyasi təzyiqə toxunub.

Bu qərar, Norveç parlamentinin fondun işğal olunmuş Fələstin ərazilərində fəaliyyət göstərən bütün şirkətlərdən investisiyalarını çıxarmaq təklifini rədd etməsindən həftələr sonra verilib.

Stoltenberq, “Qəzza və İordan çayının qərb sahilində pisləşən vəziyyəti nəzərə alaraq, bu gün “Norges Bank”dan və Etika Şurasından fondun İsrail şirkətlərinə investisiyalarını və “Norges Bank”ın məsuliyyətli idarəetmə üzrə işini yenidən nəzərdən keçirmələrini xahiş edəcəyəm”, – deyib. “Norges Bank” Norveçin mərkəzi bankıdır.

Nəft fondunun portfelindən hansı şirkətlərin çıxarılacağı barədə tövsiyələr verən müstəqil Etika Şurası 2009-cu ildən bəri doqquz İsrail qrupunun kənarlaşdırılmasını təklif edib.

Nə qədər investisiya risk altındadır?

1.9 trilyon dollarlıq sərvət fondunu idarə edən “Norges Bank”ın son mövcud qeydləri göstərir ki, bank 2023-cü ildə BSEL-də 1.3 faiz pay alıb və 2024-cü ilin sonuna qədər bunu 2 faizə çatdıraraq 15 milyon dollar dəyərində səhmlərə sahib olub.

Fondun qeydlərinə görə, 2024-cü ilin sonunda 65 İsrail şirkətində 1.95 milyard dollar dəyərində səhmləri olub.

Bu payın dəyəri 2023-cü ilin sonunda, HƏMAS-ın 7 oktyabr 2023-cü ildə müharibəni alovlandıran hücumundan qısa müddət sonra dörd dəfədən çox artıq olub. Həmin hücumda ən azı 1,139 nəfər həlak olmuşdu.

Dünya üzrə 8,700 şirkətdə pay sahibi olan suveren fond son bir ildə bir İsrail enerji şirkəti və bir telekommunikasiya qrupundakı paylarını satıb. Etika Şurası isə beş bankdakı səhmlərinin satışını tövsiyə edib-etməməyi nəzərdən keçirdiyini bildirib.

May ayında suveren fond, qeyri-qanuni İsrail yaşayış məntəqələrinə infrastruktur və yanacaq təminatına görə İsrailin “Paz Retail and Energy” şirkətindən investisiyalarını çıxarmaq qərarına gəlib.

2024-cü ilin dekabrında fond, qeyri-qanuni yaşayış məntəqələrinə göstərdiyi xidmətlərə görə İsrailin “Bezeq” şirkətindəki bütün səhmlərini satıb. Bu yaşayış məntəqələri, iki dövlətli həll çərçivəsində suveren Fələstin dövlətinin reallaşmasına ən böyük maneə hesab edilir.

Bundan əlavə, Norveçin ən böyük pensiya fondu İsraillə əlaqəli şirkətlərlə əlaqələri kəsmək qərarına gəlib.

Təxminən 114 milyard dollar dəyərində fondu idarə edən KLP, iyun ayında ABŞ-ın “Oshkosh Corporation” və Almaniyanın “ThyssenKrupp” şirkətləri ilə daha iş görməyəcəyini açıqlayıb. Bu şirkətlər İsrail ordusuna Qəzzadakı müharibədə istifadə oluna biləcək avadanlıqlar satır.

Pensiya fondunun məlumatına görə, 2025-ci ilin iyununa qədər “Oshkosh”da 1.8 milyon dollar, “ThyssenKrupp”da isə təxminən 1 milyon dollar investisiyası var idi.

Keçən il KLP ABŞ mərkəzli buldozer istehsalçısı “Caterpillar”dan da investisiyalarını çıxarmışdı.

Hansı digər fondlar və şirkətlər İsraillə əlaqələrini kəsib?

“Eko” hüquq müdafiə qrupunun hesabatına görə, Fransanın sığorta nəhəngi “AXA” ötən avqust ayında qeyri-qanuni yaşayış məntəqələrini maliyyələşdirən İsrail banklarındakı qalan investisiyalarını çıxarıb.

Norveçin aktiv idarəetmə şirkəti “Storebrand” da bəzi İsrail firmalarındakı səhmlərini satıb.

Bu addım, insan hüquqları qruplarının İsrailin Qəzza və İordan çayının qərb sahilində fələstinlilərə qarşı hüquq pozuntularını vurğulayan davamlı kampaniyalarından sonra atılıb.

Danimarkanın ən böyük pensiya fondu isə keçən fevral ayında investisiyalarının qeyri-qanunlu İsrail yaşayış məntəqələrini maliyyələşdirmək üçün istifadə oluna biləcəyi qorxusu ilə bir neçə İsrail bankından və şirkətindən investisiyalarını çıxarıb.

Fond 75 milyon kron (7.4 milyon dollar) dəyərində səhm və paylarını satıb.

Keçən ay İrlandiyanın suveren sərvət fondu, İsrail yaşayış məntəqələri ilə əlaqəli iki yaşayış şirkətindən 1 milyon avrodan (1.2 milyon dollar) çox dəyərində səhm satıb. Media xəbərlərinə görə, bu şirkətlər “Expedia Group” və “TripAdvisor” olaraq müəyyən edilib.

İrlandiya hökuməti, digər altı İsrail şirkətindən 2.95 milyon avro (3.43 milyon dollar) dəyərində səhm satıb.

“Boycott, Divestment and Sanctions (BDS)” təşkilatının kampaniyaçıları və fəallarının təzyiqi altında bir neçə korporasiya İsraillə əlaqələrini kəsmək məcburiyyətində qalıb. Nəqliyyat nəhəngi “Maersk” iyun ayında işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki qeyri-qanuni İsrail yaşayış məntəqələri ilə əlaqəli şirkətlərlə əlaqələri kəsmək məcburiyyətində qalıb.

Anti-aparteid Cənubi Afrika hərəkatından ilham alan bir hərəkat olan BDS, İsrail hökumətinə Fələstin torpaqlarının işğalına son qoyması üçün iqtisadi təzyiq göstərməyə çağırır.

“Reuters” agentliyinin araşdırması göstərir ki, Avropanın bir neçə böyük maliyyə şirkəti, Qəzzadakı müharibəyə son qoymaq üçün fəallardan və hökumətlərdən artan təzyiqlər fonunda İsrail şirkətləri və ya bu ölkə ilə əlaqəli şirkətlərlə əlaqələrini azaldıb.

Hansı ölkələr İsrailin Qəzzaya qarşı soyqırım müharibəsinə qarşı tədbir görüb?

Kolumbiya prezidenti Qustavo Petro, iyul ayında soyqırım dayandırılana qədər İsrailə kömür ixracını qadağan edib. Solçu prezident, “Kolumbiya kömürünün İsrailə uşaqları öldürməyə kömək edən bombalara çevrilməsinə icazə verə bilmərik”, – deyib.

O, həmçinin İsraillə bütün silah ticarətini dayandıracağına söz verib. Petro rəhbərliyi altında Kolumbiya, İsrailə Qəzzadakı müharibəyə və Fələstin ərazisinin işğalına son qoyması üçün təzyiq göstərməyi hədəfləyən 12 ölkədən ibarət Haaqa Qrupunun yaradılmasına kömək edib.

İspaniyanın solçu koalisiya hökuməti iyun ayında Qəzzadakı müharibə vəhşilikləri səbəbindən İsrail şirkəti “Rafael”dən tank əleyhinə raketlər üçün müqaviləni ləğv edib. Bu qərar, təxminən 285 milyon avro (325 milyon dollar) dəyərindəki razılaşmaya təsir edəcək.

Bir neçə ay əvvəl İspaniya, koalisiya hökuməti daxilindəki ifrat solçu müttəfiqlərin tənqidindən sonra bir İsrail şirkətindən 7.5 milyon dollarlıq mübahisəli sursat alış müqaviləsini dayandırıb.

Madrid həmçinin İsrailə Qəzza müharibəsinə görə sanksiyalar və silah embarqosu tətbiq edilməsinə çağırıb.

Bir neçə Qərb ölkəsi, fələstinlilərə qarşı rekord zorakılıq fonunda İordan çayının qərb sahilindəki İsrail məskunlaşmalarına sanksiya tətbiq edib.

2024-cü ilin iyulunda Avstraliya, Fransa və Böyük Britaniyaya qoşularaq İsrail məskunlaşmalarına sanksiya tətbiq edib.

Bu sanksiya, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) İsrailin Fələstin torpaqlarındakı bütün yaşayış fəaliyyətlərinin qeyri-qanuni olduğuna və ən qısa zamanda dayandırılmasına dair icbari olmayan bir rəy bildirməsindən sonra gəlib.

İyun ayında Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, Norveç və Böyük Britaniya, İordan çayının qərb sahili və Qəzzada fələstinlilərə qarşı “zorakılığa təhrik” etdikləri üçün İsrailin ifrat sağçı nazirləri İtamar Ben-Qvir və Bezalel Smotriçə rəsmi olaraq sanksiya tətbiq edib.

Eyni ayda İspaniya, İrlandiya və Sloveniya Aİ-İsrail Assosiasiya Sazişinin dayandırılmasına çağırıb. İsveç də Avropa Şurasından “qanunsuz yaşayış fəaliyyətlərini təşviq edən və danışıqlar yolu ilə əldə edilmiş iki dövlətli həllə qarşı fəal şəkildə işləyən İsrail nazirlərinə qarşı” sanksiyalar qəbul etməyi xahiş edib.

AB İsrailə “Horizon Europe” tədqiqat layihələri çərçivəsində milyonlarla dollar vəsait ayırsa da, Qərb liderləri İsraili Qəzzadakı müharibə vəhşiliklərinə görə müdafiə edib və onu Birləşmiş Millətlər Təşkilatının sui-istifadə hallarına dair qətnamələrindən qoruyublar.

Qərb ölkələri, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi tərəfindən Qəzzada törətdikləri müharibə cinayətlərinə görə həbs qərarı olan İsrail Baş Naziri Benyamin Netanyahu və keçmiş Müdafiə Naziri Yoav Qallantı həbs etmədikləri üçün də tənqid olunublar.

Keçən ay Birləşmiş Millətlər Təşkilatının işğal olunmuş Fələstin ərazilərində insan hüquqları vəziyyəti üzrə xüsusi məruzəçisi Françeska Albanese, beynəlxalq hüququ pozaraq, fələstinlilərin köçürülməsinə və Qəzzadakı soyqırım müharibəsinə kömək edən korporasiyaları əks etdirən yeni bir hesabat yayımlayıb.

24 saat