Avstraliyanın Baş naziri Entoni Albanes bəyan edib ki, İsrail və Fələstinin dövlət statusu qalıcı şəkildə təmin edilməyincə sülh yalnız müvəqqəti ola bilər. O əlavə edib:
"Avstraliya bu xalqın öz dövlətinə sahib olmaq haqqını tanıyacaq."
İsrailin Qəzzaya qarşı başlatdığı genişmiqyaslı əməliyyatlardan bəri Fransa, Böyük Britaniya və Kanada da daxil olmaqla bir çox dövlət Fələstinin dövlət statusunu tanıma planlarını elan edib.
Albanes Fələstin Administrasiyasından gələcəkdə qurulacaq hər hansı bir Fələstin dövlətində HƏMAS-ın rol almayacağı barədə təminat aldığını söyləyib və qeyd edib: "Bu, bir fürsət anıdır və Avstraliya bu imkanı dəyərləndirmək üçün beynəlxalq ictimaiyyətlə birlikdə çalışacaq."
Keçən bazar günü Sidney şəhərində bu dövlətə dəstək məqsədilə keçirilən yürüşə on minlərlə insan qatılıb.
Fələstini Tanıyan Ölkələr
Fələstinin 1988-ci il noyabrın 16-da müstəqilliyini elan etməsindən dərhal sonra, elə ilk gündə Türkiyə, Bəhreyn, Əlcəzair, İndoneziya, Mərakeş, İraq, Küveyt, Liviya, Malayziya, Mavritaniya, Somali, Tunis və Yəmən onu tanıyan ilk ölkələr sırasına daxil olub.
2025-ci ilədək Birləşmiş Millətlər Təşkilatına (BMT) üzv olan 147 ölkə Fələstin Dövlətinin dövlət statusunu rəsmən tanıyıb. Bu ölkələrin böyük hissəsi Asiya, Afrika və Latın Amerası qitələrində yerləşir. Çin, Rusiya, Cənubi Afrika, Braziliya və İndoneziya kimi regional güclər tanınmada mühüm rol oynayır.
Həmçinin, Avropada İsveç (2014), Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyəti və son olaraq İspaniya, Norveç, İrlandiya (2024) da bu dövləti tanıyanlar sırasına daxil olub. Tam siyahı aşağıdakı kimidir:
1988-ci ilin sonuna qədər Fələstini tanıyan ölkələr: Əfqanıstan, Banqladeş, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Qətər, Kuba, Madaqaskar, Nikaraqua, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Serbiya, İordaniya, Zambiya, Albaniya, Bruney, Cibuti, Mavriki, Sudan, Qambiya, Hindistan, Misir, Nigeriya, Kipr, Çexiya, Slovakiya, Seyşel adaları, Şri Lanka, Namibiya, Belarus, Rusiya, Ukrayna, Vyetnam, Çin, Burkina Faso, Qvineya, Qvineya-Bisau, Kamboca, Komor adaları, Mali, Monqolustan, Seneqal, Macarıstan, Şimali Koreya, Niger, Rumıniya, Tanzaniya, Kabo Verde, Bolqarıstan, Maldiv adaları, Qana, Toqo, Zimbabve, Çad, Laos, Syerra Leone, Uqanda, Konqo Respublikası, Anqola, Mozambik, San-Tome və Prinsipi, Qabon, Oman, Polşa, Konqo Demokratik Respublikası, Botsvana, Nepal, Burundi, Mərkəzi Afrika Respublikası, Ruanda.
2025-ci ilin avqust ayına qədər Fələstini tanıyan ölkələr: Efiopiya (4 yanvar 1989), İran (4 fevral 1989), Benin (12 may 1989), Keniya (12 may 1989), Ekvatorial Qvineya (may 1989), Vanuatu (21 avqust 1989), Filippin (4 sentyabr 1989), Esvatini (1 iyul 1991), Qazaxıstan (6 aprel 1992), Azərbaycan (15 aprel 1992), Türkmənistan (17 aprel 1992), Gürcüstan (25 aprel 1992), Bosniya və Herseqovina (27 may 1992), Tacikistan (2 aprel 1994), Özbəkistan (25 sentyabr 1994), Papua Yeni Qvineya (4 oktyabr 1994), Cənubi Afrika (15 fevral 1995), Qırğızıstan (noyabr 1995), Malavi (23 oktyabr 1998), Şərqi Timor (1 mart 2004), Paraqvay (25 mart 2005), Monteneqro (24 iyul 2006), Kosta Rika (5 fevral 2008), Livan (30 noyabr 2008), Kot-d'İvuar (1 dekabr 2008), Venesuela (27 aprel 2009), Dominikan Respublikası (15 iyul 2009), Braziliya (1 dekabr 2010), Argentina (6 dekabr 2010), Boliviya (17 dekabr 2010), Ekvador (24 dekabr 2010), Çili (7 yanvar 2011), Qayana (13 yanvar 2011), Peru (24 yanvar 2011), Surinam (26 yanvar 2011), Uruqvay (15 mart 2011), Lesoto (3 may 2011), Cənubi Sudan (14 iyul 2011), Suriya (18 iyul 2011), Liberiya (19 iyul 2011), El Salvador (25 avqust 2011), Honduras (26 avqust 2011), Sent-Vinsent və Qrenadinlər (29 avqust 2011), Beliz (9 sentyabr 2011), Dominika (19 sentyabr 2011), Antiqua və Barbuda (22 sentyabr 2011), Qrenada (25 sentyabr 2011), İslandiya (15 noyabr 2011), Tayland (18 yanvar 2012), Qvatemala (9 aprel 2013), Haiti (27 sentyabr 2013), İsveç (30 oktyabr 2014), Sent-Lüsiya (14 sentyabr 2015), Kolumbiya (3 avqust 2018), Sent-Kits və Nevis (29 iyul 2019), Barbados (19 aprel 2024), Yamayka (22 aprel 2024), Trinidad və Tobaqo (2 may 2024), Baham adaları (7 may 2024), İrlandiya (28 may 2024), İspaniya (28 may 2024), Norveç (28 may 2024), Sloveniya (4 iyun 2024), Ermənistan (21 iyun 2024), Meksika (5 fevral 2025)
Fələstini Tanımayan Ölkələr
Hazırda bu dövləti tanımayan ölkələr arasında ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, Yaponiya və Avstraliya kimi dövlətlər yer alır. Bu ölkələr adətən Fələstinin dövlət statusunun İsraillə birbaşa danışıqlar yolu ilə müəyyən edilməli olduğunu müdafiə edir. Məsələn, ABŞ 2024-cü ilin aprelində BMT Təhlükəsizlik Şurasında onun tam üzvlüyünə veto qoyaraq, "iki dövlətli həllin danışıqlar yolu ilə əldə edilməsi gərəkdiyini" vurğulayıb. Almaniya da oxşar mövqedən çıxış edərək, bu dövləti tanımaq üçün iki tərəf arasında razılaşdırılmış bir müqaviləni şərt qoyur.
Fələstini tanımayan ölkələrin tam siyahısı: Almaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Andorra, Avstraliya, Avstriya, Belçika, Birləşmiş Krallıq, Danimarka, Eritreya, Estoniya, Fici, Finlandiya, Cənubi Koreya, Xorvatiya, Hollandiya, İsrail, İsveçrə, İtaliya, Yaponiya, Kamerun, Kanada, Kiribati, Şimali Makedoniya, Latviya, Lixtenşteyn, Litva, Lüksemburq, Marşall Adaları, Mikroneziya, Moldova, Monako, Myanma, Nauru, Palau, Panama, Portuqaliya, Samoa, San Marino, Sinqapur, Solomon Adaları, Tonqa, Tuvalu, Yeni Zelandiya, Yunanıstan.
Sentyabrda Tanımaya Hazırlaşan 6 Ölkə
2025-ci ilin sentyabrında keçiriləcək BMT Baş Assambleyası onun tanınma prosesində önəmli bir dönüm nöqtəsi ola bilər. Fransa 2025-ci il iyulun 24-də bu dövlətin dövlət statusunu tanıyacağını elan edib və bu qərarın BMT Baş Assambleyasında rəsmən açıqlanacağı bildirilib.
Böyük Britaniya da Fələstinin dövlət statusunu tanımağa hazırlaşır. Baş nazir Keir Starmer 2025-ci il iyulun 29-da verdiyi açıqlamada, İsrailin Qəzzadakı humanitar vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün hərtərəfli addımlar atmayacağı təqdirdə, sentyabrda bunu edəcəklərini bildirib. Bundan əlavə, Malta və Sloveniya da "uyğun şərtlər yarandıqda" Fələstini tanımağa hazır olduqlarını ifadə ediblər.
Kanada Baş naziri Mark Kerney də iyulun 30-da İsrailin işğal altındakı Qəzzadakı əməliyyatlarını pisləyərək, sentyabrda yenidən BMT Baş Assambleyasında Fələstinin dövlət statusunu tanıyacaqlarını qeyd edib. Sonda Portuqaliya da bu dövləti tanıyacağını açıqlayıb.
Fələstinin Tanınmasının Əhəmiyyəti
İki dövlətli həll, 1990-cı illərdə başlayan Oslo Sülh Prosesində ortaya qoyulan və İsrail ilə Fələstinin dinc şəkildə yan-yana iki ayrı dövlət olaraq mövcudluğunu hədəfləyən bir plan idi. Lakin sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi, Qüdsün statusu, fələstinli qaçqınların geri dönüş hüququ və yaşayış məntəqələri kimi əsas məsələlərdəki fikir ayrılıqları səbəbindən bu proses 2014-cü ildə dalana dirənib.
Fələstinin dövlət statusunun tanınması, simvolik əhəmiyyəti ilə yanaşı, praktiki nəticələr də doğura bilər. Bu tanınma Fələstinin beynəlxalq təşkilatlara tamhüquqlu üzv olmasına, beynəlxalq məhkəmələrdə hüquq tələb etməsinə və diplomatik əlaqələr qurmasına imkan yaradır. Məsələn, onun Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə üzv olması İsrailə qarşı hüquqi addımlar atmasına şərait yaradır.
Fələstin Bayrağının Tarixçəsi
- Fələstin bayrağının tarixi bu xalqın kimliyi, mübarizəsi və tarixi bağları ilə sıx şəkildə iç-içədir. Bayrağın müasir forması ilk dəfə 1916-cı ildəki Ərəb Üsyanı zamanı ortaya çıxan pan-ərəb rənglərindən ilhamlanıb. Bu rənglər qırmızı, yaşıl, ağ və qaradır. İndiki Fələstin bayrağı 1964-cü ildə Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) tərəfindən rəsmən qəbul edilib. Onun rənglərinin mənası isə belədir:
- Qara: Ərəb xalqının yaşadığı qaranlıq dövrləri təmsil edir.
- Ağ: Əməvilərin bayrağına işarə edərək, ümid, sülh və gələcəyə dair təmiz bir səhifə mənasını daşıyır.
- Yaşıl: Fatimiləri, İslamı və bu ölkənin bərəkətli torpaqlarını simvolizə edir.
- Qırmızı üçbucaq: Bayrağın sol tərəfində, dirəyə yaxın qırmızı bir üçbucaq yerləşir. Bu, bu xalqın mübarizə ruhunu, müstəqillik uğrunda aparılan müharibəni, müqaviməti və bütün simvollar uğrunda tökülən qanları təmsil edir.
Oxucu Şərhləri
Bu paralelə baxarkən, Fələstin məsələsinin unikal tərəflərini də nəzərə almaq vacibdir. Keçmişdəki müstəqillik proseslərində adətən beynəlxalq ictimaiyyətin bir qismi daha vahid şəkildə hərəkət edirdi. Lakin Fələstin məsələsində, tanınma prosesi uzun illərdir ki, parçalanmış və hətta bəzən bir-birinə zidd mövqelərlə xarakterizə olunur. Avstraliyanın bu addımı, əgər "Fransa, Böyük Britaniya və Kanada da daxil olmaqla bir çox dövlətin" də oxşar addımlar atmasına səbəb olacaqsa, bu, məsələnin həllinə tərəf olan beynəlxalq dəstəyi gücləndirə bilər. Əgər bu tanınmalar yalnız simvolik qalarsa və real addımlarla dəstəklənməzsə, o zaman keçmişdəki bəzi tanıma cəhdlərində olduğu kimi, bu da "sülhün yalnız müvəqqəti" olmasına gətirib çıxara bilər. Buradan çıxarılacaq əsas dərslərdən biri, dövlətin tanınmasının siyasi bir proses olmaqla yanaşı, həm də beynəlxalq hüquq və davamlı sülhün təmin edilməsi yolunda atılan konkret addımlarla dəstəklənməli olduğudur.
Bu paralelə əsasən, Avstraliyanın qərarı da beynəlxalq aləmdə bir tendensiyanın başlanğıcı ola bilər. Lakin, Fələstin məsələsinin özünəməxsusluğu, yəni uzun müddətdir davam edən münaqişə, beynəlxalq hüquq çərçivəsindəki müxtəlif baxışlar və regiondakı geopolitik maraqlar bu tanınma prosesini daha mürəkkəb hala gətirir. Şərqi Avropa ölkələrinin müstəqillikləri daha çox suverenlik və öz müqəddəratını təyin etmə prinsipinə əsaslanırdısa, Fələstin dövlətinin tanınması isə iki dövlətli həllin reallaşdırılması kontekstində bir addım kimi qəbul edilir.
Keçmiş hadisələrdən çıxarıla biləcək ən mühüm dərs ondan ibarətdir ki, beynəlxalq tanınma prosesi heç də vahid bir mexanizmə tabe deyil. Hər bir halın öz spesifik tarixi, siyasi və hüquqi şəraiti var. Avstraliyanın hazırkı addımı, bəlkə də digər ölkələr üçün bir örnək təşkil edəcək, lakin bunun konkret hansı nəticələrə gətirib çıxaracağı, Fələstin-İsrail münaqişəsinin həlli istiqamətindəki gələcək danışıqlardan və beynəlxalq ictimaiyyətin ortaq mövqeyindən asılı olacaq. Məsələn, o dövrdə bir çox ölkənin tanınması, yeni müstəqil dövlətlərin beynəlxalq arenada yerini möhkəmləndirməsinə kömək etdi. Fələstin kontekstində isə, bu addımın Fələstin tərəfinin danışıq mövqeyini gücləndirəcəyi, yoxsa münaqişəni daha da mürəkkəbləşdirəcəyi hələlik bəlli deyil.
Bu gün Avstraliyanın mövqeyi bir çox cəhətdən o dövrün Avropa ölkələrinin mövqeyinə bənzəsə də, əsas fərq hərəkətə keçmədir. O dövrdəki ölkələr əsasən BMT çərçivəsində və beynəlxalq konsensusun formalaşmasını gözləyərək addımlar atırdılar. Hazırda isə, Avstraliya kimi ölkələrin bu addımı, xüsusilə Qəzzada baş verən hadisələr fonunda, daha çox özbaşına və "sülh yalnız müvəqqəti ola bilər" bəyanatı ilə sülhün təminatı üçün dövlət statusunun vacibliyini vurğulayan proaktiv bir mövqe kimi görünür. Bu, beynəlxalq ictimaiyyətdə Fələstin dövlətinin tanınması istiqamətində daha qəti addımların atılmasının mümkünlüyünü göstərə bilər, lakin eyni zamanda beynəlxalq münasibətlərdə hələ də mövcud olan gərginlikləri və müxtəlif maraqları da nəzərə almaq lazımdır. Keçmiş təcrübə göstərir ki, belə hallarda regionda qüvvələr nisbətindəki dəyişikliklər və böyük dövlətlərin siyasəti bu tanınma prosesini həlledici şəkildə təsir edə bilər.
Qeyd olunan Fransa, Böyük Britaniya, Kanada kimi ölkələrin Fələstin dövlətini tanıma istiqamətindəki addımları, Avropa ölkələrinin, xüsusilə də Skandinaviya dövlətlərinin illər əvvəl atdığı addımlarla müqayisə oluna bilər. Bu ölkələr, bir neçə on ildir Fələstini müstəqil dövlət kimi tanıyır və bu, onların xarici siyasətlərində sabit bir prinsip kimi qalıb. Buna baxmayaraq, Avstraliyanın bu mövqedə gecikməsi, regionun geosiyasi dinamikası və Avstraliyanın ənənəvi xarici siyasət tərcihləri ilə əlaqəli ola bilər.
Bu qərarın daha geniş sosial və iqtisadi kontekstini nəzərə aldığımızda, Avstraliyanın bu addımının regionda investor cəmiyyətlərinə, ticarət əlaqələrinə və humanitar yardım siyasətlərinə təsiri də araşdırılmalıdır. Həmçinin, bu qərarın Avstraliyanın öz daxilindəki multikultural cəmiyyətlərə və diaspora qruplarına təsiri də mühüm bir məqamdır.
Bu strateji addımın uzunmüddətli nəticələrini qiymətləndirərkən, sual yaranır: Fələstin dövlətinin tanınması, iki dövlətli həllin təmin edilməsi üçün həqiqətən də bir qapı aça bilər, yoxsa bu, yalnız simvolik bir addım olaraq qalacaq?
Lakin, Avstraliyanın bu addımı, hazırkı qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik dövründə, xüsusən də enerji resurslarının qiymətindəki dalğalanmalar və qlobal tədarük zəncirlərindəki pozulmalar fonunda regionlararası ticarət və investisiya axınlarına necə təsir edəcək? Bu məsələ, Fələstinin suverenliyinin tanınmasının, uzunmüddətli iqtisadi sabitlik və inkişaf üçün nə kimi potensial təsirləri ola biləcəyi sualını gündəmə gətirir. Bu cür siyasi addımların gələcəkdə regionun iqtisadi inkişafına necə təsir edəcəyini müşahidə etmək vacib olacaq.
Bu qərarın tətbiq edilməsi zamanı Fələstin daxilindəki siyasi parçalanma və idarəetmə məsələləri də önə çıxır. Həm Fələstin Muxtar Ərazi, həm də Qəzza zolağında müxtəlif siyasi qüvvələrin mövcudluğu, tanınan bir dövlətin effektiv idarə olunmasını çətinləşdirə bilər. Belə bir vəziyyətdə, beynəlxalq ictimaiyyətin Fələstin dövlətinə verdiyi dəstək, içəridəki siyasi qüvvələr tərəfindən öz maraqları üçün istifadə oluna bilərmi? Bu, uzun illərdir davam edən münaqişənin həlli üçün atılan addımların nəticəsini necə təsir edə bilər?
Bu tarixi paralelə baxsaq, keçmişdəki tanıma prosesləri bəzən yeni dövlətlərin formalaşmasına və sabitləşməsinə kömək etmiş, bəzən isə əksinə, münaqişələri daha da alovlandırmışdır. Əsas fərqlərdən biri isə, demək olar ki, müəyyən bir münaqişə zonasının uzun müddətli, davamlı məşğuliyyətinin olmamasıdır. Fələstin məsələsində bu, bir neçə onillikdir ki, davam edən bir məşğuliyyətə aiddir və bu da tanıma qərarının nəticələrini proqnozlaşdırmaq baxımından daha mürəkkəb hala gətirir. Həmin dövrdə tanınan dövlətlərin əksəriyyətinin ərazisində belə bir xarici işğal mövcud deyildi. Bu, Avstraliyanın qərarının uzunmüddətli təsirini dəyərləndirməkdə vacib bir faktor hesab edirəm.
Keçmiş təcrübədən çıxarılan dərslər göstərir ki, bu cür qərarlar çox vaxt həm regional, həm də qlobal siyasətdə gərginliyi artıra bilər. Avstraliyanın bu addımı, Fələstin məsələsinin həllində hansısa irəliləyişə gətirib çıxaracaqmı, yoxsa mövcud münaqişəni daha da dərinləşdirəcəkmi, bunu zaman göstərəcək. Əsas fərq ondan ibarət ola bilər ki, Kosovo hadisəsində müstəqillik tanıma daha çox qlobal bir güc mübarizəsinin nəticəsi idi, Fələstin məsələsində isə dini və tarixi iddialar daha ön plandadır. Bu da problemi daha mürəkkəb hala gətirir.
Bu vəziyyəti soyuq müharibənin sonrakı dövründəki bəzi hadisələrlə müqayisə etmək olar. Məsələn, 1990-cı illərdə, Şərqi Avropa ölkələrinin müstəqilliyini bəyan etməsi və yeni dövlətlərin yaranması fonunda, bir sıra ölkələr bu yeni strukturları tanımağa başladı. Bu proses, həmçinin, beynəlxalq hüquq və dövlət suverenliyi məsələlərini də gündəmə gətirirdi. Həmin dövrdə bəzi dövlətlər, məsələn, Yugoslaviya federasiyasının dağılmasından sonra yaranan ölkələri tanıma məsələsində ehtiyatlı davranırdılar, çünki bu, regionda əlavə gərginliklərə səbəb ola bilərdi.
Fələstin məsələsində isə, əsas fərq ondan ibarətdir ki, bu münaqişə onillərdir davam edir və onun kökləri daha dərin, daha mürəkkəbdir. Avstraliyanın bu qərarı, digər ölkələrin də bu addımı atmasına təsir edə bilərmi, yoxsa əksinə, münaqişənin həlli üçün olan mövcud diplomatik səyləri daha da çətinləşdirə bilərmi, bu sual cavabsız qalır. Keçmiş təcrübələr göstərir ki, belə tanıma prosesləri münaqişənin həlli yolunda bir addım ola bilər, lakin eyni zamanda yeni dinamikalar yaradaraq regionda vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirə bilər. Əsas dərsin, bəlkə də, hər bir dövlətin bu cür qərarlar qəbul edərkən mövcud tarixi, siyasi və humanitar vəziyyəti nəzərə alması, həmçinin beynəlxalq hüquq normalarına sadiq qalması olduğunu demək olar.
Şərh Yaz