Suriya ordusu və Dürzi milislər arasında dördüncü gününə qədəm qoymadan sona çatan toqquşmalar regionu böhran astanasına gətirdi. Təxminən 900 Suriya Təhlükəsizlik Qüvvələri və ordu mənsubunun həlak olduğu bu qarşıdurmalara İsrailin hava zərbələri də əlavə olundu.
Tel-Əvivin Müdafiə Nazirliyini və Prezident Sarayını vurması regionu müharibənin eşiyinə sürüklədi. Türkiyə və ABŞ-ın vasitəçilik səylərindən sonra Şaraa hökuməti geri addım atdı.
Əhməd əl-Şaraa hökuməti Dürzi şeyxləri ilə razılıq əldə edildiyini və hökumət qüvvələrinin toqquşmaların mərkəzi olan Süveyda şəhərindən çıxarıldığını bəyan etdi.
İsrail isə cənubi regionu "silahsız zona" etmək istədiklərini bildirərək bölgəyə əsgər göndərdiyini açıqladı və Dürzilərin də müdafiə altında olduğunu vurğuladı.
Hər kəsin ağlındakı əsas sual isə budur: ABŞ-ın yeni Orta Şərq layihəsi bu hücumlarla dayandırıldımı?
Trampın Planı Tel-Əvivə Uyğun Gəlmədi
ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası İsrail və Orta Şərq ölkələri arasındakı dostluq müqaviləsi olan İbrahim Razılaşmalarını Misir, Oman və Şaraa idarəçiliyindəki Dəməşq kimi ölkələri də əhatə edərək genişləndirməyi planlaşdırırdı.
İsrail və Orta Şərq ölkələrini ticarət tərəfdaşı edərək "yeni bir Orta Şərq" qurmağı hədəfləyən Tramp administrasiyası bu mövzuda Türkiyə ilə də mühüm sazişlər imzaladı.
Lakin Qüdsün regiondakı təcavüzkar mövqeyi, Trampın "yeni Orta Şərq" planını təhdid edir.
Müharibənin Eşiyindən Dönüş
Şaraa "müharibədən qorxmuruq, lakin xalqımızı düşünməliyik" deyə bildirdi. O, İsrailin "rejim dəyişikliyindən bəri ölkəni bölmək istədiyini" qeyd edərək, hava zərbələrini qınadı.
Şaraa, xüsusilə "Türkiyə, ABŞ və Ərəb ölkələrinin" Tel-Əviv ilə mümkün bir müharibənin qarşısını aldığını vurğuladı.
Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan da Qüdsün hücumlarını "İsrailin pozmadığı insan haqqı yoxdur" sözləri ilə şərh etdi.
ABŞ dövlət katibi Rubio isə İsrail hücumlarının "bir yanlış anlaşılma nəticəsində" baş verdiyini söylədi. Rubio, "bu ölkədəki vəziyyətə son qoyacaq addımlar atdıqlarını" bildirdi.
İndi Nə Olacaq?
Şaraa hökuməti Tel-Əviv ilə müharibə etmək istəmədiyini açıq şəkildə ifadə etdi. Şaraa, "Ölkənin təhlükəsizliyini qorumaq üçün toqquşmaların içinə çəkilməməyi üstün tutduq" dedi.
Lakin İsrail tam olaraq təmin olunmayıb. Quru əməliyyatına hazır olduqlarını bildirən Tel-Əvivin Müdafiə Naziri, işğal etdikləri bölgələrə əlavə əsgərlər göndərdiklərini ifadə etdi.
Tel-Əvivin ölkənin cənubunu öz nəzarəti altında saxlamaq istədiyi bildirilir. Buna qarşılıq Türkiyə və Şaraa hökuməti də Suriya sərhədlərini qorumaq istədiyi kimi, ölkədəki yeganə silahlı qüvvənin Suriya Ordusu olmasını tələb edir.
Qüdsün Dürzi milisləri dəstəkləməsi bu istəyin qarşısını alır. Bu ölkədə silahlı təşkilat olaraq fəaliyyət göstərən Dürzi milislərin çətir quruluşu Süveyda Hərbi Şurası, Suriyanın şərqindəki Demokratik Qüvvələr və qərbindəki Əsəd yanlısı Sahil Qalxanı Briqadası kimi silahlı təşkilatlara siyasi dəstək verir. Məqalə sələfi qruplardan bəhs etməsə də, regionda aktivdirlər və kontekstə uyğundur. Sələfi qruplar Dürzilər və digər qüvvələr arasında xaosda rol oynaya bilər.
Dürzilərin silahı yerə qoymaması və İsrailin bölgədə ağalığı təmin etməsi halında Suriya və Türkiyə üçün mümkün bir toqquşma qapıda olacaq.
Oxucu Şərhləri
Bu hadisələrin regional və qlobal təsirlərinin müqayisəli təhlili maraqlı olardı. Məsələn, oxşar miqyaslı əvvəlki regional qarşıdurmalar (məsələn, 2006-cı il Lübnan müharibəsi və ya 2014-cü il Qəzza müharibəsi) ilə müqayisə aparmaq hadisələrin uzunmüddətli təsirlərini daha yaxşı anlamağa kömək edərdi. Eyni zamanda, İsrailin bu hərəkətlərinin regional tərəfdaşları və qlobal güclərlə münasibətlərinə uzunmüddətli təsirini nəzərə almaq vacibdir. Regionda artan enerji qiymətləri və ehtiyatların idarə olunması ilə bağlı qarşıdurmaların iqtisadi aspektlərinə də toxunmaq faydalı olardı.
Bütün bunları nəzərə alaraq, bu qarşıdurmaların həlli üçün beynəlxalq cəmiyyətin və regional güclərin uzunmüddətli strategiyası nə olmalıdır?'. Bu şərഹിə 'disagreeing' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('Suriye-İsrail gərginliyi') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.
Cavab:
Sizin şərhinizdə qaldırdığınız məsələlər əsaslı olsa da, məqalənin məğzini bir qədər fərqli şərh etdiyini düşünürəm. Məqalə əsasən Suriya ordusu və Dürzi milislər arasında baş vermiş toqquşmalardan və İsrailin bu hadisələrə müdaxiləsindən bəhs edir. Sizin qeyd etdiyiniz 900-ə yaxın itki, İsrailin hərbi addımları və Türkiyə-ABŞ vasitəçiliyi məsələləri məqalənin əsas vurğusu deyil, daha çox hadisələrin bir hissəsidir. Məqalənin əsas diqqət mərkəzi Trampın "yeni Orta Şərq" planının İsrailin mövqeyi səbəbindən pozulmasıdır. İsrailin "təcavüzkar mövqeyi"nin bu planı təhdid etdiyi vurğulanır. Sizin diqqət çəkdiyiniz rəqəmlərin mənbəyi və müqayisəli təhlil məsələləri vacib olsa da, məqalənin kontekstində bu, daha çox İsrailin regional siyasətlərinin nəticəsi kimi qələmə verilir. Məqalənin əsas arqumenti odur ki, İsrailin mövcud hərəkətləri Trampın planını geriyə salır və bu, onunla regiondakı digər güclər arasındakı gərginliyi artırır.
Türkiyə və ABŞ kimi ölkələrin vasitəçilik səylərinin münaqişənin daha böyük bir toqquşmaya çevrilməsinin qarşısını almaqda daha effektiv olacağı ehtimalı da məntiqlidir. Lakin, İsrailin Müdafiə Nazirliyi və Prezident Sarayı kimi strateji hədəflərə zərbələr endirməsi, gərginliyi daha da artırır və müqayisədə qeyd etdiyiniz fərqi daha da böyük edir. Bu, münaqişənin xarakterini dəyişə biləcək kritik bir məqamdır.
1967-ci il hadisələrindən çıxarılan "tez həll edilməyən regional münaqişələr daha böyük müharibələrə səbəb olur" dərsini unutmamalıyıq. Bu dərs, hazırkı vəziyyətin həlli üçün həlledici rol oynaya bilər. Bu münaqişənin həm diplomatik, həm də strateji baxımdan diqqətlə idarə olunması gələcəkdə daha böyük fəlakətlərin qarşısını ala bilər.
Suriya ordusu və Dürzi milislər arasındakı toqquşmalar və İsrailin hava zərbələri ilə bağlı məlumatlar, Suriya-İsrail gərginliyinin artdığını göstərir. Bu cür hadisələr regionda davamlı bir sabitlik üçün narahatlıq doğurur.
Trampın "yeni Orta Şərq" planının İsrailin mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil etməsi və bu cür gərginliklərin planın həyata keçirilməsinə necə təsir edə biləcəyi də maraqlı bir məqamdır. Məqalədə qeyd olunan Türkiyə və ABŞ-ın vasitəçilik səyləri və digər ölkələrin reaksiyaları, regionda diplomatik fəaliyyətin intensivliyini göstərir. Bu cür proseslərin nəticələrini izləmək mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bu hadisələrin regional və qlobal təsirlərinin müqayisəli təhlili maraqlı olardı. Məsələn, oxşar miqyaslı əvvəlki regional qarşıdurmalar (məsələn, 2006-cı il Lübnan müharibəsi və ya 2014-cü il Qəzza müharibəsi) ilə müqayisə aparmaq hadisələrin uzunmüddətli təsirlərini daha yaxşı anlamağa kömək edərdi. Eyni zamanda, İsrailin bu hərəkətlərinin regional tərəfdaşları və qlobal güclərlə münasibətlərinə uzunmüddətli təsirini nəzərə almaq vacibdir. Regionda artan enerji qiymətləri və ehtiyatların idarə olunması ilə bağlı qarşıdurmaların iqtisadi aspektlərinə də toxunmaq faydalı olardı.
Bütün bunları nəzərə alaraq, bu qarşıdurmaların həlli üçün beynəlxalq cəmiyyətin və regional güclərin uzunmüddətli strategiyası nə olmalıdır?
Bununla belə, gəlin məsələnin bir başqa tərəfini də nəzərə alaq. Məqalədə İsrailin hərəkətlərinin əsas səbəbi kimi yalnız regionda gərginliyin artması göstərilir. Ancaq İsrail hökumətinin bu hərəkətləri Suriyadakı müəyyən hərbi qüvvələrin mövqelərinin öz milli təhlükəsizliyinə ciddi təhdid olduğunu düşünməsi də mümkündür. Bu baxımdan, İsrailin hərəkətləri qabaqlayıcı müdafiə strategiyasının bir hissəsi kimi də qiymətləndirilə bilər. Əgər bu təhdidlər barədə daha çox məlumat açıqlanarsa, hazırkı təhlil daha balanslı olacaqdır. Həmçinin, Türkiyə və ABŞ-ın vasitəçilik səylərinin uzunmüddətli effektivliyi və gələcək qarşıdurmaları necə qarşısını alacağı haqqında suallarımız var.
Şərh Yaz