ABŞ prezidenti Donald Trampın başlatdığı ticarət müharibəsində ən böyük iqtisadi hədəflər olan Avropa İttifaqı və Çin arasında əməkdaşlığın güclənəcəyi gözlənilirdi. Bəzi analitiklər hər iki tərəfin ümumi mövqe tuta biləcəyini düşünürdülər.
Lakin cümə axşamı Pekində keçirilən zirvə görüşü, əksinə, iki iqtisadi nəhəng arasındakı gərginliyi və etimadsızlığı nümayiş etdirərək, mövcud fikir ayrılıqlarını daha da dərinləşdirdi.
Avropa İttifaqı Şurasının sədri Antoniu Koşta və Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen Pekində Çin lideri Si Cinpinlə görüşərək, baş nazir Li Çianqla zirvə danışıqları apardılar.
Bu görüş hər iki tərəfin ABŞ-a ixrac etdiyi mallara tətbiq edilən yüksək tariflər fonunda baş tutdu. ABŞ-la ticarət əlaqələrindəki qeyri-müəyyənliklər Pekini Avropa bloku və digər böyük iqtisadiyyatlarla əlaqələri gücləndirməyə vadar edirdi.
Lakin tərəflər arasındakı narazılıqlar siyahısı bu məqsədin reallaşmasına mane oldu.
Zirvə görüşü ərəfəsində Avropa İttifaqı narahatlıqlarını açıq şəkildə ifadə etdi. Rəsmilər son həftələrdə Avropa bazarlarını “sel kimi bürüyən” ucuz Çin malları, Pekinin nadir torpaq elementləri tədarük zəncirini məhdudlaşdırması və Ukraynada müharibə aparan Rusiyaya davamlı dəstəyi ilə bağlı köklü narahatlıqlarını bir daha vurğuladılar.
Pekin isə bu narahatlıqlara kəskin reaksiya verdi. 27 üzvlü blokun ötən il bu ölkənin elektrik avtomobillərinə tarifləri artırmasına qarşı, Pekin cavab tədbiri olaraq bir sıra öz ticarət araşdırmalarına başladı.
Gərginliklərin dərinləşməsi
Avropa İttifaqı keçən ay müəyyən dəyərdən yuxarı tibbi cihazlar üçün dövlət tenderlərində Çin şirkətlərinin iştirakını qadağan etdiyini elan etdikdən sonra, Pekin Avropada istehsal olunan cihazların dövlət satınalmalarına öz məhdudiyyətlərini tətbiq etməklə cavab verdi.
Bazar ertəsi Çin Ticarət Nazirliyi Avropa İttifaqının Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə bağlı son sanksiyalar siyahısına iki bank və bir sıra digər şirkətləri daxil etməsini pislədi. Nazirlik bu addımın Çin-AB iqtisadi və ticarət əlaqələrinə “ciddi mənfi təsir” göstərəcəyini iddia etdi.
Bütün bunlar, guya əlaqələrin 50 illiyini qeyd etmək üçün nəzərdə tutulan, lakin artıq iki gündən bir günə endirilmiş mübahisəli bir zirvə görüşünə zəmin yaratdı.
Almaniyadakı MERICS analitik mərkəzinin Xarici Əlaqələr qrupunun rəhbəri Abiqael Vasselyer bu həftə mətbuata verdiyi açıqlamada “Biz çox çətin bir an gözləməliyik, razılaşma anı deyil” dedi.
O, bunun bəzi cəhətdən Çin və ABŞ arasındakı gərginliyə bənzədiyini də əlavə etdi: “Pekin Avropa üzərində təsir rıçaqları yaradıb, Avropa ilə qarşılıqlı eskalasiyaya gedib və bütün məsələləri bir-birinə bağlayıb. Demək olar ki, bu, Trampın Avropaya qarşı istifadə etdiyi strategiyaya bənzəyir.”
Trampın kölgəsi və iqtisadi dinamika
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticarət müharibəsi – və onun hər iki böyük iqtisadiyyatla apardığı danışıqlar – zirvə görüşü üzərində uzun kölgə salır.
Bu ilin əvvəlində Pekinin ABŞ-ın tarif təhdidləri qarşısında ortaq çətinliklərin ölkə və Avropanı yaxınlaşdıracağına ümid etdiyinə dair əlamətlər var idi. Bu ayın əvvəlində isə Pekin, blokun ötən il öz elektrik avtomobillərinə tətbiq etdiyi 45%-ə qədər tariflərə cavab olaraq geniş şəkildə qəbul edilən antidempinq araşdırmasından sonra Avropanın böyük konyak istehsalçılarına möhlət verdi.
Lakin son həftələrdə G7 liderlərinə və Avropa qanunvericilərinə ayrı-ayrılıqda müraciət edən fon der Leyen, blokun Pekinlə bağlı dərin narahatlıqlarının həll olunmadığını açıqladı.
O, iyun ayında Kanadada toplaşan G7 liderlərinə deyib: “Pekin (nadir torpaq elementləri üzərindəki) bu kvazi-inhisarı təkcə danışıq vasitəsi kimi deyil, həm də əsas sənaye sahələrində rəqibləri zəiflətmək üçün silah kimi istifadə edir.”
Pekin, elektrik avtomobili batareyalarından tutmuş mobil telefonlara və qırıcı təyyarələrə qədər hər şeydə əsas rol oynayan bu kritik mineralların tədarük zəncirlərinə geniş nəzarət edir və ABŞ ilə olan ticarət müharibəsi zamanı bəzi belə minerallara ixrac nəzarəti tətbiq etdikdən sonra qlobal istehsalda çətinliklər yaratdı. Ölkə, iyun ayında ABŞ ilə bağladığı atəşkəs zamanı bu nəzarətləri yüngülləşdirməyə razılıq verdi.
Fon der Leyen həmçinin, Pekinin “öz bazarının mənimsəyə bilmədiyi sübvansiyalı artıq istehsalı ilə qlobal bazarları bürüməsinə” təzyiq göstərmək üçün G7-nin vahid addım atmağa çağırdı.
Fon der Leyen uzun müddətdir Pekinə qarşı sərt mövqe tutsa da, ölkədəki səslər onu ticarət gərginliyini azaltmaq üçün ABŞ-a yaltaqlanmaqda görürlər – və potensial ABŞ-Avropa İttifaqı ticarət müharibəsi sazişinin onların iqtisadiyyatını hədəf ala biləcəyinə dair əlamətləri diqqətlə izləyirlər.
Lakin Pekin liderləri bu həftəki zirvə görüşünə, ABŞ-la danışıqlar baxımından Avropa İttifaqına nisbətən daha güclü mövqedə olduqlarını düşünərək qatılırlar.
Pekin ABŞ ilə sərt davranmaq qərarını – qarşılıqlı vergiləri artıraraq və sonra nadir torpaq elementləri təsirini göstərərək – uğurlu hesab edir. Bu, ABŞ-ı iki dəfə danışıqlar masasına gətirdi və ticarət müharibəsi çərçivəsində razılaşmaya səbəb oldu.
Ölkənin Rusiyadan neft alması və Vaşinqtonun Çin mallarına tətbiq etdiyi yüksək tariflər kimi gərginliklər davam etsə də, Pekin artıq qələbələr əldə edib. Bunlardan biri də aprel ayında ABŞ-ın ixrac qadağasını geri götürərək, Nvidia-nın H20 süni intellekt çiplərinin ölkəyə satışının bərpasıdır.
Bu arada, Avropa İttifaqı ağır tariflərdən qaçmaq üçün avqustun 1-nə qədər ABŞ ilə razılaşma əldə etməyə çalışır – və Çinli həmkarlarına nisbətən daha çox risk altında olduğunu görür.
Alman Marşal Fondunun Berlin ofisində baş elmi işçi Noah Barkin deyib: “Ən pis ssenari odur ki, Tramp Pekinlə bir növ Faustvari sövdələşməyə çalışarkən, Avropa özünü ABŞ və Çinlə iki cəbhəli ticarət müharibəsində tapsın.”
Gələcək perspektivlər
Bu zəminlə, hər iki tərəfdən müşahidəçilər hər hansı konkret nəticə əldə etmə şansının az olduğunu qeyd edir, bunun əvəzinə dialoqun özlüyündə bir irəliləyiş ola biləcəyini vurğulayırlar.
Avropa İttifaqı Çinlə əlaqələri kəsmək istəmədiyini, əksinə, keçən il 300 milyard avrodan çox kəsir müşahidə olunan iqtisadi əlaqələrini “yenidən tarazlaşdırmaq” niyyətində olduğunu açıq şəkildə bildirdi. Həmçinin, təchizat zəncirlərindəki riskləri azaltmağı və iqlim dəyişikliyi kimi qlobal məsələlərdə Pekinlə əməkdaşlıq etməyi hədəfləyir – bu, bu həftə razılığa gəlinə biləcək potensial sahədir.
Lakin ekspertlər, Brüsselin əsas narahatlıqlarının Pekinə təsir etməməsinin Avropa üçün əsas maneə olduğunu bildirirlər.
Barkin qeyd edib: “Uzun illərdir ki, Avropa İttifaqı-Çin zirvə görüşündən real nəticələr əldə etməmişik və bu da fərqli olmayacaq. Bu, Pekinin Avropa İttifaqının iki ən böyük narahatlığını – Avropa sənayesinə artan təhlükə yaradan qeyri-balanslı iqtisadi əlaqələri və ölkənin Rusiyaya davamlı dəstəyini – həll etməkdən imtina etməsinin əksidir.”
Pekin Avropanın sənaye artıq istehsalının ixrac selinə səbəb olması ilə bağlı narahatlıqlarını əsassız hesab edir. Bir dövlət media orqanı bu yaxınlarda bildirdi ki, “ticarət müharibəsini yenidən tarazlaşdırmaq” əvəzinə, Avropa “öz mentalitetini yenidən tənzimləməlidir.”
Bunun əvəzinə, Pekinin Avropada ölkə istehsalı olan elektrik avtomobillərinin tariflər əvəzinə minimum qiymətlərinin müəyyən edilməsinə, həmçinin Avropa texnologiyalarına və bazarlarına sərbəst çıxışa nail olmağa çalışacağı gözlənilir. Rusiya Kiyevə hücumlarını gücləndirsə belə, Pekinin yaxın tərəfdaşı Moskva ilə bağlı mövqeyində dəyişiklik əlaməti göstərəcəyi ehtimalı azdır.
Çinin xarici işlər naziri Vanq Yi bu ayın əvvəlində Avropa İttifaqının yüksək səviyyəli diplomatına bildirib ki, Pekin Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibədə məğlub olmasını qəbul edə bilməz, çünki bu, ABŞ-ın bütün diqqətini ölkəyə yönəltməsinə imkan verə bilər.
Pekin uzun müddət müharibədə bitərəf olduğunu iddia edib və Rusiya ilə “normal ticarətini” müdafiə edərkən, onun neftini almağa və Qərb liderlərinin Rusiyanın müdafiə sənayesini gücləndirdiyini dediyi malları göndərməyə davam edir.
Lakin Pekindəki müşahidəçilər, iki tərəfin cümə axşamı danışıqlar masasına əyləşərkən əməkdaşlıq üçün hələ də yer olduğuna inanırlar.
Pekindəki Renmin Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun direktoru Vanq Yiweyə görə, “İqlim dəyişikliyindən süni intellektə və qlobal münaqişələrə qədər çətinlikləri həll etmək üçün Avropa İttifaqına Çin, bu ölkəyə isə Avropa bloku lazımdır.”
O, Avropa İttifaqının ABŞ-la gərginliklərdə Pekin üçün bir əks qüvvə və qloballaşmanın təşviqində tərəfdaş ola biləcəyi fikrinə işarə edərək əlavə etdi: “Əgər Çin və Avropa bloku qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq axtararsa, sözdə yeni Soyuq Müharibə qalib gələ bilməz.”
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz