ABŞ-ın Türkiyənin Nadir Torpaq Elementlərinə Marağı
ABŞ prezidenti Donald Trampın 25 sentyabr tarixində Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla keçirəcəyi kritik görüşün təfərrüatları bəlli olub. ABŞ-ın diqqəti aviasiya, müdafiə, kosmos sənayesi və biomedikal kimi sahələrdə istifadə olunan nadir torpaq elementlərinin kəşf edildiyi Eskişehir Beylikova rayonuna yönəlib. Tramp-Ərdoğan görüşündə Türkiyənin nadir torpaq elementləri ən vacib ticarət mövzularından biri kimi önə çıxıb. Vaşinqton siyasi dairələrində "Trampın əsas niyyəti" olaraq xarakterizə edilən bu məsələ, ABŞ-ın Çindən asılı mineral təchizat zəncirlərindən xilas olma axtarışının mərkəzindədir.
Eskişehir Beylikova: Strateji İmkan
ABŞ-ın Ankaradakı keçmiş səfiri Tomas Barrack Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsində etdiyi çıxışda Türkiyənin hələ tam istismara verilməmiş nadir torpaq elementləri yataqlarını "strateji imkan" adlandırıb. Osmanlı köklərinə vurğu edən Barrack, Türkiyəni həm NATO-nun hərbi gücü, həm də kritik minerallarda potensial təchizat tərəfdaşı kimi göstərib. Xüsusilə Eskişehir Beylikova sahəsində aşkar edilmiş 694 milyon tonluq ehtiyat Vaşinqtonun diqqətini cəlb edib.
Afrika Strategiyası və Ticarət Hədəfləri
Barrack eyni iclasda Türkiyənin Afrikadakı yüksələn təsirini də vurğulayıb. Türk şirkətlərinin qitədə mədənçilikdən logistikaya qədər Çinlə rəqabət etməyə başladığını qeyd edən səfir, bu şəbəkənin ABŞ və NATO üçün "Çinə alternativ təchizat xətləri" qurulmasında əsas rol oynaya biləcəyini bildirib. Türkiyənin Beylikovadakı nadir torpaq elementləri və Afrikadakı mədənçilik təşəbbüsləri Trampın Türkiyə ilə 100 milyard dollarlıq ikitərəfli ticarət hədəfini reallaşdıracaq əsas amillər kimi də dəyərləndirilməyə başlayıb.
Qlobal Rəqabətdə Nadir Torpaq Elementləri
Vaşinqton, Çinin kritik minerallar sahəsindəki hökmranlığını sarsıdacaq hər bir fürsəti izləyir. Donald Tramp nadir torpaq elementləri üçün ilk olaraq Ukrayna ilə masaya oturub. Bu ölkə ilə dəyərli mineral sazişi imzalansa da, yataqların Rusiyanın işğalı altında qalması səbəbindən saziş həyata keçirilə bilməyib.
Sənaye istehsalına keçidlə illik 570 min ton istehsal hədəflənərkən, ildə təxminən 220 milyon dollar gəlir əldə edilməsi planlaşdırılır.
Ən Böyük İkinci Ehtiyata Sahibik
Eskişehir Beylikova, dünyada 800 milyon ton ehtiyata malik Çindən sonra, 694 milyon ton nadir torpaq elementi ehtiyatı ilə ikinci yerdə qərarlaşıb. Enerji və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə bağlı Eti Maden, 2023-cü ildə açılan Beylikova Florit, Barit və Nadir Torpaq Elementləri Müəssisəsində işlərini davam etdirir.
O dövrün Enerji Naziri Fatih Dönməz müəssisənin açılışında bildirib ki, “Çıxardığımız filizimizdə fluorit, barit, nadir torpaq elementləri — əsasən lantanın, seriumun, prazeodimiumun, samariumun, qadoliniumun, evropiumun, neodimiumun əlavə olaraq digər 17 nadir torpaq elementi müəyyən nisbətlərdə mövcuddur”.
Çin Hegemonluğunu Qırmaq İstəyirlər
Çin qlobal nadir torpaq elementi istehsalının 69%-ni təmin edir. Çin bu elementlərin təxminən 90%-ni emal etmək imkanına malikdir. Bu səbəbdən dünyanın böyük bir hissəsi təmiz enerji və yüksək texnologiya sektorlarında təchizat üçün Çindən asılıdır. Kritik əhəmiyyətə malik nadir torpaq elementləri ağıllı raketlərdən peyk rabitəsinə, yanacaq elementlərindən elektrik avtomobillərinə qədər bir çox strateji sahədə istifadə olunur. Qərb, Çinin bu sahədəki hökmranlığını sarsıtmaq üçün alternativlər axtarır.
Oxucu Şərhləri
Türkiyənin Afrikadakı mədənçilik fəaliyyətləri isə bu strategiyaya əlavə bir qat əlavə edir. Türkiyənin qitədə qurmaqda olduğu infrastruktur və ticarət şəbəkəsi, ABŞ üçün Çinə alternativ təchizat zəncirləri yaratmaq baxımından əhəmiyyətli bir rol oynaya bilər. Bu vəziyyət, qlobal miqyasda nadir torpaq elementləri bazarında rəqabəti daha da mürəkkəbləşdirir və Türkiyənin strateji mövqeyini gücləndirə bilər. Hər iki məsələ, yəni Beylikova ehtiyatları və Afrika strategiyası, qlobal təchizat zəncirlərinin yenidən formalaşmasında Türkiyənin rolunu artırmaq potensialına malikdir. Bu mövzularda daha ətraflı təhlillər aparmaq, şübhəsiz ki, faydalı olardı.
Şərh Yaz