NASA-da Kütləvi İşçi İxtisarları Başlayır
ABŞ Milli Havaçılıq və Kosmos Agentliyi (NASA) öz personalının təxminən 20 faizini, yəni təqribən 3 min 870 əməkdaşını işdən çıxarmağa hazırlaşır. Qurum tərəfindən cümə günü yayımlanan elektron poçt açıqlamasına əsasən, bu ayrılıqlardan sonra agentlikdə təxminən 14 min nəfər fəaliyyət göstərəcək.
İxtisarların Səbəbləri və Mexanizmləri
Xəbər şöbəsinin rəhbəri Cheryl Warnerin açıqlamasına görə, bu işçi ixtisarları əsasən keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası dövründə təklif olunan "Təxirə Salınmış Təqaüd Seçimi Proqramı" (Deferred Retirement Option - DRP) çərçivəsində həyata keçirilir. Warner bildirib ki, proqramın ilk mərhələsində 870 nəfər, son müraciət tarixi olan cümə gününə qədər istefa ərizəsi verib; ikinci mərhələdə isə əlavə 3 min nəfərin müraciəti qəbul edilib.
Adıçəkilən proqramla yanaşı, Könüllü Erkən Təqaüd Səlahiyyəti və Könüllü Ayrılma Təşviq Proqramları çərçivəsində baş verən təbii azalma nəticəsində işdən ayrılan 500 əməkdaş da ümumi rəqəmə daxil edilib. Beləliklə, NASA ümumilikdə 3 min 870 nəfərlik ciddi bir işçi qüvvəsi itkisi ilə üz-üzə qalıb.
Reaksiya və Gələcək Narahatlıqlar
Agentliyin rəhbərliyi bu transformasiya prosesinin məqsədini “daha nizamlı və daha səmərəli bir təşkilat” yaratmaq kimi izah edib. Qurum, Ay və Mars da daxil olmaqla, "Qızıl dövr kəşfləri və innovasiyaları"nı davam etdirməyə çalışarkən, təhlükəsizliyi özünün əsas prioriteti olaraq saxladığını vurğulayıb. Kosmos kəşfiyyatı sahəsində fəaliyyətini davam etdirəcəyi bildirilir.
Lakin, bu miqyaslı işçi ixtisarları qurum daxilində ciddi narahatlıqları da gündəmə gətirib. Bazar ertəsi, aralarında alimlər, keçmiş və hazırkı əməkdaşların olduğu 362 nəfər, birgə bəyannamə yayımlayaraq agentliyi büdcə kəsilmələri, ləğv edilmiş ödənişlər və astronavtların təhlükəsizliyini təhdid edə biləcək "korporativ səssizlik mədəniyyəti"nə görə sərt tənqid edib.
“Voyager Bəyannaməsi” adlanan bu məktub, keçmiş ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyasının 2026-cı il federal büdcəsində agentliyin elm büdcəsini demək olar ki, yarıya endirməsini və ümumi maliyyələşdirməni 24 faiz azaltmasını da hədəf alıb. Bu, dövlət qurumlarında aparılan oxşar ixtisarları və islahatları pisləyən son bəyannamələrdən biri olub.
Agentliyin personal sayının 2026-cı ilə qədər daha da azala biləcəyi proqnozlaşdırılır ki, bu da kosmos agentliyinin gələcəyi ilə bağlı mühüm suallar doğurur.
Oxucu Şərhləri
Bu işçi ixtisarlarını əvvəlki illərlə müqayisə etmək və digər ölkələrin kosmik proqramlarının işçi qüvvəsinin mövcud vəziyyətinə nəzər salmaq vacibdir. Məsələn, Sovet dövründə kosmik yarışın zirvəsində NASA-nın vəziyyəti ilə müqayisəli şəkildə Sovet kosmik proqramı işçi qüvvəsinin miqyasını və təşkili necə idi? Bu müqayisələr, NASA-dakı mövcud vəziyyətin nisbi əhəmiyyətini müəyyən etməyə kömək edə bilər.
Eyni zamanda, bu ixtisarlar Trump administrasiyasının büdcə qərarları ilə necə bağlıdır və bu qərarlar uzunmüddətli perspektivdə ABŞ-ın kosmik araşdırmalarındakı rəqabət qabiliyyətinə necə təsir edəcəkdir? Həmçinin, bu ixtisarların NASA-nın əsas məqsədləri ilə necə uyğunlaşdığını və agentliyin gələcək strateji istiqamətlərinə təsirini dəyərləndirmək vacibdir.
Sonda, oxuculara belə bir sual ünvanlayıram: Bu işçi ixtisarlarının arxasındakı həqiqi səbəbləri anlamaq üçün hökumətin, NASA-nın və kosmik sənayesinin nümayəndələrindən ibarət daha şəffaf və ətraflı bir araşdırma aparılmalı deyilmi?
Daha konstruktiv bir yanaşma olaraq, işçi ixtisarlarının təsirlərini azaltmaq üçün NASA-nın əməkdaşlarının ixtisaslarını artırmağa və özəl sektorla əməkdaşlığı genişləndirməyə yönəlmiş bir proqram hazırlanması təklif oluna bilər. Bu proqram çərçivəsində, işdən çıxarılan əməkdaşlara yeni bacarıqlar əldə etmək üçün təlim kursları təklif edilə bilər və özəl sektor şirkətləri ilə əlaqələr yaradılaraq onlara yeni iş imkanları təmin edilə bilər. Bundan əlavə, agentliyin büdcəsinin səmərəliliyinin artırılması üçün müstəqil audit aparılması və prioritetlərin yenidən qiymətləndirilməsi də faydalı ola bilər. Bu, həm iş yerlərinin qorunmasına, həm də NASA-nın uzunmüddətli davamlılığına töhfə verə bilər.
Alternativ bir yanaşma olaraq, NASA-nın büdcəsinin yenidən strukturlaşdırılması və effektivliyin artırılması üzrə təşəbbüslərə daha çox diqqət yetirilə bilərdi. Məsələn, büdcənin daha səmərəli bölüşdürülməsi, artıq effektivliyi sübut etməyən proqramların ləğv edilməsi və yeni texnologiyalara və daha səmərəli iş üsullarına investisiyalar işçi ixtisarlarına ehtiyacı azalda bilərdi. Eyni zamanda, işçilər üçün yeni bacarıq təlimləri proqramları və karyera dəyişikliyi dəstəyi təklif olunaraq, ixtisar olunan işçilər üçün yeni imkanlar yaradıla bilərdi. Bu cür bir yanaşma, daha az sosial-iqtisadi zərərə səbəb olaraq, uzunmüddətli perspektivdə daha dayanıqlı həll yolu təqdim edə bilər. Məlumatın tam şəkildə açıqlanması və bu həll yollarının müzakirəsi daha obyektiv və əsaslı qərarların qəbul edilməsinə kömək edə bilər.
Bu məsələni tarixi kontekstdə dəyərləndirmək faydalı olardı. Əvvəlki prezidentlik dövründə NASA-nın büdcəsi və işçi sayında hansı dəyişikliklər olub? Bu dəyişikliklər hansı iqtisadi və siyasi amillərlə izah olunurdu? Digər kosmik agentliklərin (məsələn, ESA, Roscosmos) işçi heyətinin sayı və büdcə planlaması ilə müqayisə aparmaq, NASA-dakı bu ixtisarların miqyasını daha dəqiq qiymətləndirməyə imkan verər.
Həmçinin, bu ixtisarların NASA-nın uzunmüddətli elmi hədəflərinə necə təsir edəcəyi sualı açıq qalır. Bu ixtisarlar agentliyin kosmik araşdırmalar, texnologiya inkişafı və ya insan fəzasına səyahət kimi prioritet sahələrində uğurlarını məhdudlaşdıra bilərmi?
Oxucuları düşündürəcək bir sual: NASA-dakı bu ixtisarları yalnız administrasiyanın siyasi qərarı kimi dəyərləndirmək nə dərəcədə düzgündür, yoxsa bu hadisənin arxasında daha mürəkkəb iqtisadi, siyasi və elmi amillər gizlənir?
Şərh Yaz