Süveyda vilayəti “fəlakət zonası” elan edildi
İsraillə sıx əməkdaşlıqda olan Dürzi Şeyxi Hikmət əl-Hicri Suriyanın cənubundakı Süveyda vilayətini “fəlakət zonası” elan edib. Şeyx Hicri əlavə edib ki, bölgədəki humanitar vəziyyətin ağırlaşması səbəbindən kürd qardaşlarımıza çatan bir dəhliz açılmalıdır. Bu, zərərsiz görünən bir təklif olsa da, Türkiyənin Suriyada ən çox istəmədiyi ssenarini yenidən gündəmə gətirdi.
Türkiyənin rədd etdiyi plan: Davud Dəhlizi
Əl-Hicrinin rəsmilərdən kürd qüvvələrinin nəzarətindəki bölgələrə gedən yolların açılmasını tələb etməsi, Cənubi Suriyadan YPG-yə bağlı Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) yerləşdiyi şərq Suriyaya birləşən “Davud Dəhlizi” ilə bağlı şayiələri yenidən canlandırdı. Bu dəhliz vasitəsilə İsrail həm Süveydadakı Dürzilərə, həm də SDQ-yə yardım və əsgər göndərə biləcək. Həmçinin, bu marşrut İsrailin əsas düşməni olan İranla bir quru əlaqəsi yaradacaq. Bu vəziyyət, İsrailin SDQ-ni, tıpkı Dürzi milislərinin çatı təşkilatı olan Süveyda Hərbi Şurasını (ŞHŞ) dəstəklədiyi kimi, himayə etməsi mənasına gələ bilər.
Türkiyə unitar Suriyanı qorumaq üçün belə bir planı qətiyyən istəmədiyini açıq şəkildə bildirmişdi. Rəsmi Ankaranın mövqeyinə görə, belə bir layihə, İsrail və Türkiyəni birbaşa qarşı-qarşıya gətirəcəkdir.
Süveydada artan gərginlik və ölümlər
Əl-Hicri İordaniya Kralı II Abdullaha müraciət edərək, “Mövcud humanitar şərait nəzərə alınaraq, Süveyda ilə İordaniya arasında bir sərhəd keçidinin açılması barədə göstəriş verilməsini xahiş edirəm” dedi.
Şeyx əl-Hicri son toqquşmaları “vəhşi bir cinayət” adlandırdı və “Süveyda torpağında axıdılan təmiz qan hədər getməyəcək, bu qan izzətə və müqavimətə işıq olacaq” ifadələrini işlətdi. Bu əsnada, sosial mediada Dürzilərin Süveyda şəhərində yaşayan Bədəvi xalqını şəhərdən qovduğu və bir hissəsini edam etdiyi görüntülər yayıldı.
Oxucu Şərhləri
Mənə elə gəlir ki, problemi həll etmək üçün yalnız Türkiyənin narahatlıqlarını nəzərə almaq yetərli deyil. Daha geniş və çoxtərəfli bir yanaşma lazımdır. Məsələn, BMT-nin nəzarəti altında, Türkiyənin təhlükəsizlik narahatlıqlarını nəzərə alan, lakin humanitar yardımların təhlükəsiz və səmərəli şəkildə çatdırılmasını təmin edən bir dəhliz mexanizmi yaradıla bilər. Bu mexanizmə müstəqil beynəlxalq müşahidəçilərin daxil edilməsi şeffaflığı artırar və etimadı gücləndirər. Bu yolla həm Türkiyənin milli təhlükəsizlik maraqları qorunmuş, həm də Suriyanın cənubundakı əhalinin humanitar ehtiyacları ödənilmiş olar. Bu, qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığa əsaslanan daha dayanıqlı bir həll yolu ola bilər.
Eləcə də, kürdlərlə əməkdaşlığı vurğulayan bu təklif, uzun müddətli olaraq Türkiyənin milli təhlükəsizlik narahatlıqları ilə sıx əlaqəlidir. Məsələnin iqtisadi və sosial aspekti, Suriyadakı qaçqınlar axınının Türkiyəyə qoyduğu böyük yük və regional iqtisadiyyata olan təsirinin daha geniş təhlilini tələb edir. Bu təsir yalnız insan hüquqları və humanitar yardım məsələlərindən daha çox, Türkiyənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasına ciddi təzyiq göstərə bilər.
Beləliklə, əsas sual budur: Suriyadakı davamlı qeyri-sabitlik və humanitar böhranın uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri nəzərə alınmaqla, Türkiyənin Suriyada uzunmüddətli sülh və sabitliyə nail olmaq üçün daha səmərəli bir regional strateji necə formalaşdıra bilər?
Ancaq bu iki hal arasında əsas fərq odur ki, Kipr hadisəsi Türkiyənin hərbi müdaxiləsini nəticələndirirkən, Süveyda vilayəti ilə bağlı vəziyyətdə hərbi əməliyyatın ehtimalı daha az görünür. Bu fərqin səbəbi bir sıra amillərdən irəli gələ bilər: beynəlxalq ictimaiyyətin daha aktiv reaksiyası, regional güc tarazlığındakı dəyişikliklər və ya Türkiyənin Suriyadakı mövqeyinin daha mürəkkəb olması.
Keçmişdəki Kipr hadisəsindən əsas dərs, regional münaqişələrdə daxili və xarici qüvvələrin qarşılıqlı əlaqəsinin nə qədər mürəkkəb və proqnozlaşdırıla bilməz olmasıdır. Süveyda ilə bağlı vəziyyət isə göstərir ki, humanitar böhranların siyasi manipulyasiya alətinə çevrilməsi və regional tarazlığın pozulmasına səbəb olması riski həmişə mövcuddur. Məqalədə göstərilən "kürd qardaşlarımıza çatan bir dəhliz" təklifinin nə dərəcədə səmimi və ya strateji bir addım olduğu daha dərin təhlillərə ehtiyac duyur. Bu təklif nə dərəcədə reallaşa bilər və Türkiyənin regional maraqlarını necə təsir edəcəyi açıqlanmalıdır.
Lakin bu iki hadisə arasında əhəmiyyətli fərqlər də var. 1990-cı illərdə PKK daha çox regional bir təşkilat idi, halbuki hazırda YPG/PYD kimi qurumların, həmçinin regional və beynəlxalq aktörlərlə mürəkkəb əlaqələri mövcuddur. Bu, Türkiyənin qarşılaşdığı geosiyasi təzyiqləri daha da artırır və yalnız humanitar məsələləri deyil, həmçinin regional hakimiyyət tarazlığını və müttəfiqləri ilə əlaqələrini də nəzərə almasını tələb edir.
Beləliklə, 1990-cı illərin təcrübəsindən çıxarıla bilən əsas dərs Türkiyənin humanitar müdaxilələrin geosiyasi nəticələrini diqqətlə qiymətləndirməsinin zəruriliyidir. Bu dəfə, yalnız humanitar ehtiyacları deyil, eyni zamanda bu cür müdaxilələrin regional güc dinamikasına necə təsir edə biləcəyini nəzərə almaq daha da önəmlidir. Məqalədə göstərilən "fəlakət zonası"nın elan edilməsi və kürdlərə dəhliz açılması təklifini yalnız humanitar kontekstində qiymətləndirmək kifayət deyil; bunun arxasında gizlənən regional güc oyunları da diqqətlə araşdırılmalıdır.
Şərh Yaz