Vergi yükü: Nazirin məlumatı şübhə doğurur

Maliyyə Nazirinin Vergi Güzəştləri ilə Bağlı Ziddiyyətli Açıqlamaları

Dekabrın 2-də parlamentdə büdcə müzakirələri zamanı maliyyə naziri Sahil Babayev qeyri-neft sektorunda çalışan muzdlu işçilər üçün vergi güzəştlərinin ləğvini əsaslandırarkən mübahisəli bəyanatlar səsləndirib. Xatırladaq ki, 2019-cu ilin yanvarından etibarən özəl sektorda çalışan şəxslərin aylıq 8000 manatadək gəlirləri gəlir vergisindən tamamilə azad edilib və bu 7 illik güzəşt dövrü 2025-ci ilin yanvarında başa çatır. Nazir öz çıxışında Azərbaycanın vergi gəlirlərinin ümumi daxili məhsulda (ÜDM) payının 15,9 faiz təşkil etdiyini və hətta 16 faizə belə çatmadığını qeyd edib. Onun sözlərinə görə, region ölkələrində, post-sovet məkanında və inkişaf etməkdə olan dövlətlərdə bu göstəricinin əsasən 19-23 faiz arasında dəyişdiyi müşahidə olunur.

Ekspertlər OECD Metodologiyasına İşarə Edir

Müstəqil ekspertlər isə Sahil Babayevin açıqlamalarının manipulyativ xarakter daşıdığını iddia edirlər. Onların fikrincə, nazir verdiyi rəqəmi hesablayarkən yalnız dövlət büdcəsinin 2024-cü il üzrə 20,2 milyard manatlıq vergi gəlirləri və 126,3 milyard manatlıq ÜDM göstəricisini əsas götürüb. Ekspertlər bu yanaşmanın İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) metodologiyasına zidd olduğunu vurğulayırlar. OECD-yə görə, iqtisadiyyatın vergi yükü hesablanarkən təkcə vergilər deyil, həm də gəlirdən tutulan bütün məcburi sosial ödənişlər – sosial, tibbi və işsizlik sığortası haqları da vergi yükünün tərkibinə daxil edilməlidir. Qurumun "Vergi siyasəti islahatları - 2024" hesabatında bu prinsip xüsusi olaraq qeyd olunur. Məqsəd odur ki, sosial sığorta haqları hüquqi baxımdan "vergi" adlandırılmasa da, iqtisadi məzmununa görə məcburi ödəniş hesab olunur və həm işçilərin, həm də biznesin sərəncamında qalan gəliri azaldır.

Faktiki Vergi Yükü və Sektorlararası Fərqlər

OECD metodologiyası ilə hesablama aparıldıqda 2024-cü ildə Azərbaycanın vergi yükünün nazirin dediyi 15,9 faiz deyil, 21,2 faiz təşkil etdiyi məlum olur. Belə ki, büdcənin 20,2 milyard manatlıq vergi gəlirlərinə əlavə olaraq, 6,7 milyard manat sosial, tibbi və işsizlik sığortası ödənişləri də mövcuddur. Bu halda icmal büdcənin ümumi fiskal gəlirləri 26,9 milyard manat təşkil edir və Azərbaycanın faktiki vergi yükü Sahil Babayevin istinad etdiyi post-sovet ölkələri ilə müqayisədə geri qalmır. Ekspertlər həmçinin nazirin çıxışında səsləndirdiyi daha bir iddiaya da etiraz edirlər. Sahil Babayev neft sektorunda daha yüksək, qeyri-neft sektorunda isə daha aşağı vergi rejiminin tətbiq edildiyini bildirmişdi. Lakin rəsmi statistik məlumatlar tamamilə əksini nümayiş etdirir. 2024-cü ildə dövlət büdcəsinin 20,2 milyard manatlıq vergi gəlirlərinin yalnız 3,6 milyard manatının neft-qaz sektorundan daxil olduğu qeyd olunur. Bu göstəriciyə həmin sektor üzrə sosial fondlara ödənilən təxminən 1,2 milyard manat sığorta haqları və SOCAR-ın gəlir vergisi də əlavə edildikdə, neft-qaz sektorunun ümumi fiskal ödənişləri cəmi 4,8 milyard manat təşkil edir. Beləliklə, icmal büdcənin qalan 22,1 milyard manatlıq vergi və sosial ödənişləri qeyri-neft sektorunun payına düşür. Rəsmi məlumatlara əsasən, 2024-cü ildə neft-qaz sektorunda yaradılan əlavə dəyər 39 milyard manat, qeyri-neft sektorunda isə 76 milyard manat olub. Bu göstəricilərlə hesablama aparıldıqda neft sektorunun vergi yükü 12,3 faiz, qeyri-neft sektorunun vergi yükü isə təxminən 28 faiz təşkil edir. Yəni qeyri-neft sektorunda vergi yükü neft sektorundan təxminən 2,5 dəfə yüksəkdir. Bütün bunlara baxmayaraq, maliyyə naziri öz çıxışında ictimaiyyətə bunun tam əksini iddia edir və vergi güzəştlərinin ləğvini əsaslandırmağa çalışır.

24 saat