Yunan təyyarəsi Çin raketi ilə vuruldu

Məqalədə təsvir olunan Rafale təyyarəsinin Çin raketi tərəfindən vurulması faktı, qlobal silahlanma kontekstində maraqlı bir müqayisə üçün zəmin yaradır. Bu cür hadisələr, müasir hərbi texnologiyaların inkişafı və müxtəlif güc mərkəzlərinin strateji üstünlük qazanma cəhdləri baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Tarixdə oxşar nümunələr axtardıqda, Sovet İttifaqı ilə ABŞ arasında soyuq müharibə dövründə baş vermiş bəzi hadisələr yadıma düşür. Məsələn, 1980-ci illərdə ABŞ-ın F-111 qırıcı-bombardmançı təyyarələrinin Liviyada kiçik bir dövlətin hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən vurulması (Operation El Dorado Canyon) kimi hadisələr, müasir silahların effektivliyi və hərbi doktrinaların dəyişən şəraitə uyğunlaşdırılması məsələsini ön plana çıxarırdı. Lakin o dövrdə F-111 əsasən yerüstü hədəflərə qarşı istifadə edilirdi və nisbətən köhnəlmiş idi. Rafale isə 4.5 nəsil döyüş təyyarəsi olaraq, müasir döyüş şəraitləri üçün nəzərdə tutulub və daha çox üstün hava üstünlüyü qazanmaq məqsədi daşıyır.

Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, Çinin sürətlə inkişaf edən hərbi texnologiyası və öz daxili istehsalına əsaslanan müdafiə sistemləri ilə bağlıdır. PL-15E raketi kimi müasir Çin silahlarının ortaya çıxması, qlobal güc balansında yeni dinamikalar yaradır. Hindistanın bu təyyarənin ehtiyat hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşması fonunda baş verən bu hadisə, Hindistanın öz hərbi sənayesini gücləndirmə strategiyası və strateji tərəfdaşlıqlar baxımından da əlavə bir təhlil tələb edir.

Bu müqayisədən çıxarılan dərs ondan ibarətdir ki, hərbi üstünlük heç vaxt qəti deyil. Texnologiyanın sürətlə inkişaf etdiyi və yeni güc mərkəzlərinin meydana çıxdığı bir dövrdə, ən qabaqcıl sistemlərin belə gözlənilməyən texniki və ya taktiki zəiflikləri ola bilər. Həmçinin, tərəflərin öz daxili istehsal gücünü artırması və xarici asılılığı azaltması, qlobal təhlükəsizlik mənzərəsində əsaslı dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Fransanın nüfuzuna zərbə vurması ehtimalı, bu hadisənin yalnız hərbi deyil, həm də siyasi və iqtisadi nəticələrə malik olduğunu göstərir.

Məqalədə Rafale təyyarəsinin Çin raketi ilə vurulması faktı təqdim olunur, bu da həm Fransanın, həm də Hindistanın müdafiə sahəsindəki maraqlarına ciddi bir zərbə kimi görünür. Xüsusilə, Hindistanın təyyarənin ehtiyat hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşdığı bir dövrdə belə bir hadisənin baş verməsi, Hindistanın bu texnologiyaya olan etimadını sarsıta bilər. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: müəllifin qeyd etdiyi PL-15E raketi ilə bağlı məlumatın mənbəyi və bu məlumatın təyyarənin vurulması ilə birbaşa əlaqəli olub-olmadığı aydınlaşdırılmalıdır. Müasir döyüş təyyarələrinin və raketlərin qarşılıqlı effektivliyi müxtəlif amillərdən asılıdır və tək bir hadisənin nəticəsi olaraq bütün bir təyyarə modelinin və ya ölkənin hərbi texnologiyasının uğursuzluğunu müəyyən etmək tələsik bir qənaət ola bilər. Hava hücumundan müdafiə sistemlərinin inteqrasiyası, pilotun bacarığı və döyüş sahəsindəki digər şərtlər də nəticəyə təsir edə bilər. Bu məlumatın daha dəqiq araşdırılması və fərqli mütəxəssis mənbələrindən təsdiqlənməsi, hadisənin tam mənzərəsini anlamaq üçün vacibdir.

Bu <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> başlığı və məqalənin çıxarışı, təyyarə texnologiyası sahəsində baş verən sürətli dəyişiklikləri və bununla əlaqədar geopolitik gərginlikləri vurğulayır. Xüsusilə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin (bu halda Çin) qabaqcıl hərbi texnologiyalar sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlər, əvvəllər dominant olan oyunçular üçün ciddi rəqabət mənzərəsi yaradır. Fransanın "Rafale" kimi inkişaf etmiş təyyarəsinin Çin istehsalı bir raketlə vurulması, texnoloji qüdrətin qlobal paylanmasında baş verən daha geniş bir tendensiyanın əlamətidir. Bu, qlobal müdafiə sənayesində "yeni normallıq" yaranmasına səbəb ola bilər ki, burada inkişaf etməkdə olan ölkələr də müdafiə sahəsində özlərinə məxsus güclü mövqe tuturlar.

Belə bir vəziyyət, qlobal güc balansının dəyişməsinə və müdafiə xərclərinin yenidən bölüşdürülməsinə yol aça bilər. Hindistanın Fransadan təyyarə ehtiyat hissələri almağa çalışması, eyni zamanda Çinlə olan münasibətləri baxımından da maraqlı bir məqamdır. Bu hadisə, ölkələri strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirməyə və qlobal təhlükəsizlik mənzərəsində yeni uyğunlaşmalar etməyə məcbur edə bilər.

Gələcəkdə belə texnoloji "atlamalar" nə qədər tez-tez baş verəcək və bu, beynəlxalq müdafiə satınalma siyasətlərini necə dəyişəcək?

Bu məqalədə "Rafale döyüş təyyarəsi, adı hələ yeni-yeni eşidilən Çin istehsalı PL-15E havadan-havaya raketi ilə vurulub" iddiası diqqətimi çəkdi. Belə bir hadisənin baş verməsi iddia olunur, lakin bu, olduqca ciddi bir iddiadır və adətən hərbi döyüşlərdə belə nəticələr geniş şəkildə təsdiqlənir. Məqalədə bu barədə daha ətraflı məlumat, o cümlədən hadisənin baş verdiyi vaxt və yer, hansı mənbələrdən əldə edildiyi və ya rəsmi təsdiqinin olub-olmadığı qeyd edilməyib. Hindistanın istehsal razılaşması ilə bağlı məlumat isə bu hadisə ilə necə əlaqələndirilir? Bu məqamın aydınlaşdırılması məqaləyə daha çox dəqiqlik qazandırardı.

Məqalədə qeyd olunan hadisə, əslində, müasir hərbi texnologiyaların müqayisəli inkişafı və bu sahədə qlobal rəqabətin yeni mərhələsi haqqında daha geniş bir təsəvvür yaradır. Fransanın Rafale təyyarəsi, uzun illərdir ki, Avropa və digər regionlarda öz keyfiyyəti və texnoloji üstünlüyü ilə tanınır. Onunla müqayisədə Çinin PL-15E raketi kimi yeni texnologiyaların meydana çıxması, Pekinin hərbi sənayesindəki sürətli inkişafının bir göstəricisidir. Hindistanın da bu sahədə Fransayla əməkdaşlıq etməsi, regionda baş verən geosiyasi dəyişikliklər və yeni müttəfiqliklərin formalaşması fonunda diqqətəlayiqdir.

Bu hadisəni bir neçə il əvvəl Rusiya Su-57 təyyarəsinin sınaqları zamanı yaşanan bənzər texniki problemlərlə müqayisə etmək olar. O dövrdə də qabaqcıl texnologiya hesab olunan bu təyyarənin sınaqlarda uğursuz olması, hərbi texnika istehsalında heç bir ölkənin tam təhlükəsizliyinin olmadığını göstərmişdi. Bu cür uğursuzluqlar, təkcə bir ölkənin deyil, eyni zamanda onunla əməkdaşlıq edən ölkələrin də nüfuzuna təsir edə bilər. Burada Makronun və Dassault şirkətinin nüfuzunun zədələnməsi məsələsi, beynəlxalq silah bazarında mövqeyinə necə təsir edəcək? Digər tərəfdən, Çinin bu texnologiya ilə öz hərbi gücünü göstərməsi, qlobal güc balansını necə dəyişəcək? Bu uğursuzluğun arxasında təkcə texniki bir problemmi, yoxsa qlobal rəqabətin bir hissəsi olan kiber hücum və ya sabotaj ehtimalı varmı?

Məqalədə qeyd olunan hadisənin, əgər həqiqəti əks etdirirsə, Rafale təyyarələrinin qabaqcıl texnologiya və etibarlılığı barədə böyük suallar doğurduğu açıqdır. Lakin, hər bir texnologiyanın zəif nöqtələri ola bilər və düşmən tərəfin də öz nailiyyətləri mövcuddur. Bu cür "vurulma" ehtimalını minimuma endirmək üçün Fransanın təkcə öz təyyarələrinin texniki imkanlarını deyil, eyni zamanda döyüş strategiyalarını və pilotların təlim səviyyəsini də daim təkmilləşdirməsi vacibdir. Bu hadisəni təkcə bir texniki səhv kimi qəbul etmək əvəzinə, gələcəkdə oxşar vəziyyətlərin qarşısını almaq üçün daha geniş bir təhlilə başlamaq daha məqsədəuyğun olardı. Məsələn, müdafiə sistemlərinin inteqrasiyası, düşmən texnologiyalarının analizi və müxtəlif ssenarilər üzrə təlimlərin artırılması kimi məsələlər necə qiymətləndirilir?

Məqalədə qeyd olunan hadisənin təhlili maraqlıdır, lakin bu vəziyyətin təkcə texnoloji deyil, həm də geosiyasi və strateji nəticələri barədə düşünmək vacibdir. Xüsusilə, Çin istehsalı bir raketin Fransanın "Rafale" kimi qabaqcıl bir təyyarəsini vurması, hərbi texnologiya sahəsində güc nisbətlərinin necə dəyişə biləcəyi barədə dərin suallar doğurur. Bu cür hadisələr, Müdafiə Sənayesi Assosiasiyası kimi təşkilatların yalnız mövcud texnologiyaları deyil, həm də gələcək inkişafları və potensial təhdidləri nəzərə alaraq qlobal silahlanma tendensiyalarını daha diqqətlə təhlil etmələrini zəruri edir. Belə bir "vurulma" ssenarisi, yalnız bir təyyarənin deyil, həm də bu texnologiyanı alan ölkənin hərbi doktrinasının etibarlılığını da sual altına ala bilər. Bu baxımdan, yalnız texniki səbəblərə fokuslanmaqla yanaşı, hadisənin daha geniş strateji mənzərəsini anlamağa çalışmaq, müdafiə strategiyalarının yenidən qiymətləndirilməsi üçün əsas təşkil etməlidir.

Bu məqalə Rafale təyyarəsinin Çin istehsalı PL-15E raketi tərəfindən vurulması iddiasını ortaya qoyur. Tarixən, yüksək texnologiyalı silah sistemlərinin tətbiqi sahəsində belə "ilk" və ya "şok" hadisələr diqqət çəkmişdir. Məsələn, Soyuq müharibə dövründə Sovet İttifaqının daha təkmil texnologiya ilə təchiz edilmiş Amerikan F-111 qırıcı-bombardmançı təyyarələrini iddia edilən şəkildə sıradan çıxarması barədə <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbərlər</a> yayılmışdı. Bu cür iddialar, hər iki tərəfin müdafiə sistemlərinin real effektivliyini, habelə qarşı tərəfin qabaqcıl texnologiya baxımından nə dərəcədə irəlidə olduğunu göstərmə potensialına malikdir.

Bu vəziyyətin keçmişdəki oxşar hallardan fərqi, müasir döyüşlərdə informasiya mübadiləsinin sürəti və yayılma dairəsi ilə bağlıdır. Hindistanın Rafale-nin ehtiyat hissələrinin istehsalında rol alması, geopolitik müttəfiqliklərin və silah texnologiyalarının qlobal yayılmasının yeni bir mərhələsini göstərir. Bu cür hadisə, Fransanın müdafiə sənayesinin nüfuzuna təsir etdiyi qədər, həm də texnologiya transferi və beynəlxalq əməkdaşlıq məsələlərini də gündəmə gətirir. Keçmiş təcrübələr göstərir ki, bu cür iddiaların həqiqiliyini müstəqil şəkildə təsdiqləmək çətin ola bilər və strateji təbliğatın bir hissəsi ola bilər. Maraqlıdır ki, bu iddia böyük güclər arasındakı texnoloji rəqabətin hansı mərhələyə çatdığını göstərir.

Məqalədəki bu hissə, Rafale təyyarəsinin Çin raketi tərəfindən vurulduğu iddia edilən hadisənin geosiyasi və iqtisadi nəticələrinə toxunur. Fransanın hərbi texnologiya ixracında mühüm yer tutan Rafale-nin belə bir hadisə ilə gündəmə gəlməsi, həm ölkənin özünün, həm də bu təyyarələri alan Yunanıstan kimi ölkələrin təhlükəsizlik strategiyaları baxımından düşündürücüdür. Xüsusilə, Hindistanın da bu təyyarənin bəzi komponentlərinin istehsalına maraq göstərdiyi bir dövrdə, belə bir "uğursuzluq" idxalçı ölkələrin etibarlılıq məsələlərinə şübhə ilə yanaşmasına səbəb ola bilər.

Bu vəziyyəti digər ölkələrin hərbi texnologiya sahəsindəki əlaqələri ilə müqayisə etdikdə, müdafiə sənayesindəki rəqabətin nə qədər kəskin olduğunu görürük. Vaxtilə ABŞ-ın F-35 təyyarəsi ilə bağlı müxtəlif texniki problemlər və bu problemin Türkiyənin F-35 proqramından çıxarılmasına gətirib çıxarması kimi nümunələr, hərbi texnologiya sahəsindəki hər bir uğursuzluğun ciddi siyasi və iqtisadi nəticələrə yol aça bildiyini göstərir. Rafale təyyarəsinin bir Çin raketi ilə vurulması ehtimalı, bu nümunələrlə müqayisədə, qlobal hərbi güc balansının dəyişməsi və yeni texnoloji qüvvələrin ortaya çıxması baxımından daha fərqli bir məqama işarə edir.

Bu hadisə, yalnız bir təyyarənin performansı ilə deyil, eyni zamanda ümumi təhlükəsizlik arxitekturasının və müdafiə texnologiyalarındakı inkişafın nəticələri ilə də əlaqədardır. Belə bir ehtimalın mövcudluğu, gələcəkdə böyük hərbi güclərin silahlanma yarışında hansı istiqamətlərə üz tutacağını və yeni texnoloji qüvvələrin qlobal təhlükəsizlikdə necə bir rol oynayacağını müəyyən etməkdə əhəmiyyətlidir. Belə bir vəziyyətdə, yaranan "məşəqqət" və onun dağıdıcı təsirləri qarşısında, Yunanıstanın və digər ölkələrin öz müdafiə strategiyalarını yenidən dəyərləndirməsi zərurəti yarana bilər.

Bu hadisənin əslində baş verib-verməməsindən və ya baş veribsə, onun təsirlərindən asılı olmayaraq, belə məlumatların yayılması müasir informasiya müharibəsi kontekstində hansı rolları oynayır və bu cür "uğursuzluqlar" hərbi texnologiya bazarında hansı dəyişikliklərə səbəb ola bilər?

Bu məqaləni oxuduqdan sonra, xüsusilə "Rafale döyüş təyyarəsi... Çin istehsalı PL-15E havadan-havaya raketi ilə vurulub" cümləsi, mənə 1960-cı illərdə baş vermiş Birləşmiş Ştatlar və Sovet İttifaqı arasındakı texnoloji yarışları xatırlatdı. O dövrdə Amerikanın hərbi texnologiyası, xüsusilə aviasiya sahəsində üstün hesab olunurdu. Lakin Sovet İttifaqının MiQ təyyarələri və onların istifadə etdiyi yeni tipli raketlər tez-tez analitiklərin və hərbçilərin diqqətini çəkirdi. Məsələn, bəzi döyüş təyyarələri pilotsuz təlimlərdə düşmən rolunu oynayan Sovet təyyarələri tərəfindən aşkar edilmiş və təqib edilmişdir. Bu, Amerikanın texnoloji təhlükəsizlik yanaşmalarına şübhə yaradırdı.

Bu müqayisəyə əsasən, indiki vəziyyətdə Fransanın "Rafale" təyyarəsinin Çin raketi ilə vurulması, Qərb hərbi aviasiyasının texnoloji üstünlüyünə dair uzun müddət mövcud olan inamın sarsılması ehtimalını ortaya qoyur. Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan dərslərdən biri, heç bir hərbi texnologiyanın toxunulmaz olmadığı və rəqiblərin sürətlə inkişaf edə biləcəyi idi. Bu məqalədəki iddia doğrudursa, o zaman Hindistanın təyyarənin ehtiyat hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşdığı bir vaxtda belə bir hadisə, fransızların qabaqcıl texnologiya təminatçıları kimi etibarlılığını və bu təyyarələrin real döyüş şəraitindəki effektivliyini yenidən dəyərləndirmək zərurətini yaradır.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatın doğruluğu və məqalədəki digər detallar haqqında əlavə mənbələrdən də məlumat almaq vacibdir. Hərbi texnologiya sahəsindəki uğursuzluqlar və ya uğurlar tez-tez siyasi və ya mətbuat manipulyasiyalarının hədəfi ola bilər. Bu cür hadisələr, yalnız müdafiə texnologiyalarının deyil, həmçinin siyasi mənsubiyyətə görə formalaşan hərbi ittifaqların da etibarlılığını sınaya bilər.

Məqalədə qaldırılan məsələ, yəni müasir döyüş təyyarələrinin və onlara inteqrasiya olunmuş texnologiyaların təkmilləşməsinin sürəti ilə bağlı narahatlığı başa düşmək mümkündür. Lakin, bu spesifik hadisənin Rafale təyyarəsinin ümumi effektivliyi və ya Fransanın müdafiə sənayesinin nüfuzu haqqında yekun nəticə çıxarmaq üçün kifayət qədər əsas təşkil edib-etmədiyi barədə bəzi suallar yaranır. Texnologiya yarışında, istər məhsul, istərsə də istismar mərhələsində yeni və ya təkmilləşdirilmiş silahlara qarşı müdafiə sistemlərinin adaptasiyası və ya yenidən qiymətləndirilməsi mütəmadi prosesdir. Bu cür hadisələrin təhlili zamanı, qeyd olunan situasiyanın tək bir təcrübə nəticəsi olub-olmadığı, yoxsa daha geniş bir təhlükəsizlik paradiqmasını əks etdirib-etdirmədiyi də nəzərə alınmalıdır. Bu kontekstdə, gələcəkdə belə ssenarilərə qarşı hazırlıq səviyyəsini artırmaq üçün döyüş təyyarələrinin müdafiə sistemlərinin əməliyyat şəraitindən asılı olaraq real-vaxtda optimallaşdırılması və ya qabaqcadan simulyasiya edilən ssenarilər üzrə təlimlərin gücləndirilməsi kimi yanaşmalar düşünüldümü?

Məqalədə təsvir olunan hadisə, xüsusilə də Qərb istehsalı bir döyüş təyyarəsinin "nisbətən yeni" bir düşmən tərəfindən vurulması, soyuq müharibə dövründə baş vermiş bəzi hadisələri xatırladır. Məsələn, 1970-ci illərdə Sovet İttifaqı tərəfindən istehsal olunan MiG-25 təyyarələrinin ilk dəfə İsrail hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən aşkar edilməsi və sonradan aşkar edilən texniki üstünlükləri, o dövrdəki Qərb texnologiyası üçün gözlənilməz bir şok effekti yaratmışdı. MiG-25, sürəti və yüksəklik qabiliyyəti ilə əvvəlcədən bilinirdi, lakin onun istifadə etdiyi radarlar və idarəetmə sistemləri, bəzi hallarda Qərbin o zamankı analoji sistemlərini üstələmişdi.

Bu müqayisəyə əsaslanaraq, hazırkı vəziyyətin bir neçə fərqli cəhəti var. Birincisi, soyuq müharibə dövründəki texnoloji yarışda Qərb və Şərq blokları arasında daha kəskin bir texnoloji fərq və gizlilik var idi. Bu gün isə texnologiya daha çox yayılıb və Çin kimi ölkələr müasir döyüş texnikaları istehsalında sürətlə irəliləyirlər. İkincisi, PL-15E raketi, məqalədə qeyd edildiyi kimi, nisbətən yeni olsa da, onun qabaqcıl xüsusiyyətləri barədə artıq informasiya mövcuddur. Bu, o deməkdir ki, texnologiya ötürücülüyü və tərəqqisi daha mürəkkəb bir prosesdir.

Bu cür hadisələrdən çıxarılacaq ən əhəmiyyətli dərs, heç bir texnologiyanın "vurulmaz" olmadığıdır. Hətta ən müasir və nüfuzlu sistemlər də, inkişaf etməkdə olan rəqiblər tərəfindən öyrənilə və ya üstələnilə bilər. Rafale-nin nüfuzunun zədələnməsi barədə edilən qeyd, göstərir ki, belə bir hadisə yalnız hərbi deyil, eyni zamanda siyasi və iqtisadi nəticələr də doğura bilər. Hindistanın bu təyyarənin ehtiyat hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşması, hadisənin diplomatik və iqtisadi təsirlərini daha da qabartmaqdadır. Bu, həm də texnoloji tərəfdaşlıqların, hərbi sistemlərin təhlükəsizliyini və etibarlılığını təmin etmək üçün daim yenilənməli olduğunu vurğulayır.

Məqalədə təsvir edilən hadisə, təyyarə-raket qarşıdurmalarının tarixinə nəzər saldıqda maraqlı bir paralel təşkil edir. Bu, xüsusilə silah sistemlərinin qabaqcıl texnologiyalarla təchiz olunduğu dövrlərdə belə, müharibənin gözlənilməzliyini və texnologiyanın inkişafının sürətini xatırladır.

Məsələn, soyuq müharibə dövründə Sovet İttifaqı tərəfindən hazırlanmış MiG-25 "Foxbat" təyyarəsinin qabaqcıl olduğu düşünülürdü. Lakin, F-15 "Eagle" kimi qərb təyyarələri ilə qarşılaşmalarında və ya texniki problemlər nəticəsində bir neçə "Foxbat" təyyarəsi itirildi. Bu vəziyyət, ən qabaqcıl texnologiyaların belə, həmişə idarəetmə, pilot peşəkarlığı və ya təsadüfi amillər səbəbindən məğlubiyyətlə üzləşə biləcəyini göstərirdi. Həmin dövrdə, bu cür hadisələr hər iki tərəfdə də narahatlığa səbəb olur, lakin eyni zamanda mövcud texnologiyaların gücünü yenidən qiymətləndirməyə vadar edirdi.

Hazırkı Rafale-Çin raketi qarşılaşması Hindistanın Fransa ilə əməkdaşlığı fonunda baş verməsi baxımından xüsusi bir haldır. Keçmişdə, belə uğursuzluqlar texnologiya tərəfdaşlığının dəyərini sual altına ala bilərdi. Lakin, bu günün geosiyasi və texnoloji mühiti daha mürəkkəbdir. Hindistanın bu hadisədən çıxara biləcəyi dərslər, təkcə Rafale təyyarəsinin deyil, həm də PL-15E raketi kimi yeni sistemlərin effektivliyini və məhdudiyyətlərini anlamaqla bağlı ola bilər. Eyni zamanda, bu hadisə, Fransa kimi ölkələrin silah satışı zamanı müştərilərinə təqdim etdiyi texnologiyanın təhlükəsizliyini və etibarlılığını bir daha düşünməsinə səbəb ola bilər. Ötən əsrdəki müqayisə, "ən qabaqcıl" anlayışının həmişə nisbi olduğunu göstərir, lakin bugünkü vəziyyət, tərəfdaşlıqlar və geosiyasi maraqlar kontekstində daha incə bir analiz tələb edir.

Bu məqalədə təsvir olunan hadisə, texnoloji qüdrətin və strateji tarazlığın dinamik xarakterini xatırladır. 1980-ci illərdə Sovet İttifaqının Su-27 kimi qabaqcıl təyyarələrini təqdim etməsi və Qərbin buna cavab olaraq öz texnologiyasını təkmilləşdirməyə məcbur qalması ilə paralellər görmək mümkündür. O dövrdə, bir tərəfin üstün texnologiyası digər tərəfi sürətli inkişafa sövq edirdi.

Burada diqqət çəkən məqam, nisbətən yeni və az tanınan bir texnologiyanın (Çin raketi PL-15E) daha tanınmış bir sistemə (Fransız Rafale təyyarəsi) qarşı effektli olmasıdır. Bu, hərbi texnologiyada "qeyri-simmetrik" müharibənin yeni bir forması ola bilər. Əvvəlki dövrlərdə texnoloji üstünlük çox vaxt aydın və mütləq idi. Lakin indi, nisbətən zəif görünən oyunçuların belə qabaqcıl və təsirli vasitələrə sahib ola bilməsi, müasir müdafiə strategiyalarının yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir.

Bu hadisədən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, texnoloji "gəzintinin" daima təhlükəsiz olmadığını göstərməsidir. Hətta ən təkmil sistemlər belə, sürpriz və yaxşı planlaşdırılmış hücumlara qarşı həssas ola bilər. Hindistanın bu təyyarənin ehtiyat hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşması isə, bu kimi texnologiyalara çıxışın qlobal səviyyədə necə yayılmaqda olduğunu və bunun strateji müttəfiqliklərin dəyişməsinə necə təsir etdiyini göstərir. Bu, yalnız iki ölkənin deyil, eyni zamanda regional güc balansını da narahat edə biləcək bir inkişafdır.

Bu məqalədə təqdim olunan məlumat, müasir müdafiə texnologiyalarının sürətli inkişafı fonunda dövlətlərin hərbi texnika seçimində nə qədər həssas olmalı olduqlarını bir daha göstərir. Fransanın Rafale təyyarəsi, nüfuzlu bir model olmasına baxmayaraq, Çinin nisbətən yeni bir texnologiyası tərəfindən sıradan çıxarılıbsa, bu, beynəlxalq silah bazarındakı güc balansının dəyişilməsinə işarə edə bilər. Xüsusilə, Hindistan kimi böyük bir ölkənin müdafiə sahəsində Fransa ilə əməkdaşlıq etdiyi bir vaxtda belə bir hadisənin baş verməsi, Hindistanın gələcək silah seçim strategiyasını da təsir edə bilər. Bu məqam, qlobal müdafiə sənayesində Rusiya və Çin kimi ölkələrin artan təsirini və Qərb istehsalı texnologiyaların bu təsirlə mübarizə aparma ehtiyacını da önə çəkir. Gələcəkdə, böyük güclərin müdafiə texnologiyası idxalında Rusiya və Çinə daha çox meyl etməsi tendensiyası güclənəcəkmi?

Məqalədə qeyd olunan "Rafale təyyarəsinin Çin istehsalı PL-15E raketi ilə vurulması" iddiası ilə bağlı bəzi məqamları dəqiqləşdirmək istərdim. PL-15E raketi haqqında məlumatlar məhduddur və onun hansısa bir NATO ölkəsinə aid olan, xüsusilə də Fransanın Rafale təyyarəsinə qarşı istifadə edildiyi barədə ətraflı və təsdiqlənmiş məlumatlar mövcud deyil. Müəllifin bu iddia üçün istifadə etdiyi mənbəni və ya bu hadisənin baş verdiyini təsdiq edən digər dəlilləri bilmək maraqlı olardı. Bu cür hadisələr, əgər baş veribsə, böyük hərbi texnologiya müqayisələri və beynəlxalq münasibətlər baxımından əhəmiyyət kəsb edir.

Məqalədə qeyd olunan hadisə, müasir hərbi texnologiyaların qlobal miqyasda yayılması və ölkələr arasında texnoloji rəqabətin güclənməsi fonunda xüsusi bir diqqət çəkir. Fransanın "Rafale" kimi böyük bir hərbi layihəsinin, inkişaf mərhələsində olan bir ölkənin texnologiyası ilə müqayisədə "uğursuzluğa" uğraması, bu sahədə bir dövrün sonu və ya yeni bir dövrün başlanğıcı kimi dəyərləndirilə bilər. Tarixən böyük hərbi güclər öz texnoloji üstünlükləri ilə seçiliblər. Lakin son illərdə Rusiya, Çin kimi ölkələrin hərbi texnologiyada əldə etdiyi nailiyyətlər, bu monoqopoliyanı pozmağa başlayıb. Hindistanın "Rafale" təyyarələrinin bəzi hissələrini istehsal etmək üçün Fransa ilə razılaşması isə, həm Hindistanın hərbi sənayesindəki yüksəlişini, həm də Qərbin bu sənayəyə inteqrasiya olunma cəhdlərini göstərir. Belə bir hadisənin, Makron administrasiyası və Dassault şirkətinin nüfuzuna təsir etməsi qaçılmazdır.

Maraqlıdır ki, 1990-cı illərdə Rusiya qırıcılarının NATO standartlarına cavab verməyən komponentlərlə təchiz edilməsi və bu səbəbdən təyyarələrin uçuş keyfiyyətinin aşağı olması ilə bağlı bəzi narahatlıqlar mövcud idi. İndi isə, Çin istehsalı bir raketin, Qərb texnologiyası sayılan bir təyyarəni vurması, texnoloji qüdrətin xəritəsinin necə dəyişdiyini göstərir. Bu, idxal olunan silah sistemlərinin qeyri-sabitliyini də bir daha ortaya qoyur. Belə bir ssenari, silah satışı edən ölkələrin tədarük etdiyi sistemlərin effektivliyi və etibarlılığı barədə daha ciddi suallar doğurur.

Bu hadisə, yalnız bir ölkənin hərbi gücü deyil, eyni zamanda beynəlxalq silah ticarətinin dinamikasını və ölkələrin öz müdafiə sənayelərini inkişaf etdirmək istiqamətində atdıqları addımları da əks etdirir. İndiki dövrdə, tək bir texnoloji üstünlüklə bazarda hökm sürmək mümkündürmü, yoxsa müxtəlif ölkələrin texnologiyaları arasındakı rəqabət və əməkdaşlıq daha dominant bir tendensiya halına gələcək?

Məqalədəki "Rafale döyüş təyyarəsinin Çin istehsalı PL-15E raketi ilə vurulduğu" iddiası maraqlıdır. Lakin bu hadisənin baş verdiyinə dair konkret bir sübut, mənbə və ya təfərrüatlı açıqlama təqdim edilməmişdir. Belə bir əhəmiyyətli hadisənin, xüsusilə də döyüş təyyarəsinin vurulması kimi bir məqamın, tərəfsiz və etibarlı mənbələr tərəfindən dəstəklənməsi vacibdir. Bu cür məlumatların hansı mənbədən alındığını və ya hadisənin təfərrüatları barədə daha ətraflı məlumatı bölüşə bilərsinizmi? Bu, oxucuların məlumatın doğruluğunu dəyərləndirməsinə kömək edəcəkdir.