İran Prezidenti Pezeşkiyan Ermənistanın Baş naziri Paşinyanla telefon danışığı aparıb. Görüş İran Prezident Administrasiyasının rəsmi saytında yer alan məlumata görə baş tutub.
Ermənistan-Azərbaycan danışıqları və Regional Nəqliyyat Koridorları
Danışıq zamanı Paşinyan ABŞ-ın Vaşinqton şəhərində Ermənistan və Azərbaycan arasında aparılmış son müzakirələr barədə Pezeşkiyana məlumat verib. O, Ermənistan və Azərbaycan arasında əldə olunmuş sülhün bölgə üçün yaradacağı imkanları vurğulayıb. Paşinyan qeyd edib ki, regional nəqliyyat dəhlizləri ölkələrin ərazi bütövlüyü, suveren hüquqları və yurisdiksiyası çərçivəsində fəaliyyət göstərəcək.
İrandan ABŞ Müdaxiləsi ilə bağlı Xəbərdarlıq
İran Prezidenti Pezeşkiyan isə nəqliyyat dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsi prosesində heç bir hərbi və ya təhlükəsizlik qüvvəsinin iştirak etməməli olduğunu bildirib. O, ABŞ-ın iqtisadi sərmayə və sülh quruculuğu iddiaları altında bölgədə imperiya məqsədlərini güdə biləcəyinə diqqət çəkib. Pezeşkiyan, bu marşrutun həqiqətən də sülh və inkişaf yolu olacağına əmin olmaq lazım olduğunu vurğulayıb. O əlavə edib ki, bu, xaricilərin yayılmacı və hegemonluq axtarışlarına xidmət edən bir vasitəyə çevrilməməlidir. Bu, həmçinin beynəlxalq münasibətlər çərçivəsində təhlükəsizlik məsələlərinin vacibliyini göstərir.
43.5 Kilometrlik Koridor Planı və Zəngəzur Dəhlizi
Axios xəbər portalının məlumatına görə, ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş razılaşma təkcə sülhü təmin etmək deyil, həm də əhəmiyyətli iqtisadi elementləri özündə ehtiva edir. Xəbərə görə, Ermənistan ölkəsindən keçəcək 43.5 kilometrlik bir dəhlizə icazə verib. ABŞ tərəfindən hazırlanacaq bu dəhlizin "Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Yolu" adlandırılması nəzərdə tutulur.
Dəhliz, məlumata əsasən, insan və yük daşımalarının Türkiyə ilə Azərbaycan arasında, hətta oradan Mərkəzi Asiyaya qədər İran və ya Rusiyadan keçmədən həyata keçirilməsini təmin edəcək. Axios-a danışan ABŞ rəsmisi bildirib ki, bu məsələnin həlli ilə amerikalılar illik milyardlarla dollar dəyərində yeni ticarət əldə edəcəklər, Rusiya, İran və Çin isə öz təsir sahələri kimi gördükləri bir regionda nüfuzlarını itirəcəklər.
Xəbərdə, Ermənistanın "ABŞ ilə aparılan müzakirələr zamanı Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı uzun müddətdir davam edən əks mövqeyini dəyişdirdiyi" də qeyd edilib.
ABŞ-da imzalanan saziş və İranın narahatlığı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan, 8 avqust tarixində ABŞ prezidenti Donald Trampın ev sahibliyi ilə Ağ Evdə baş tutan üçtərəfli zirvə görüşündən sonra birgə bəyannamə imzalayıblar. İran Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən məsələ ilə bağlı verilən açıqlamada, birgə bəyannamə "bölgədə davamlı sülhün təmin olunması üçün əhəmiyyətli bir addım" kimi qiymətləndirilsə də, "sabitliyi poza biləcək xarici müdaxilə baxımından narahatlıq doğurucu" hesab edilib.
İranın Ali Rəhbəri Əli Xameneinin Beynəlxalq Əlaqələr üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti, 9 avqustda verdiyi açıqlamada, ölkəsinin sözügedən layihənin həyata keçirilməsinə icazə verməyəcəyini söyləmişdi. İran Prezidenti Pezeşkiyan isə dünən verdiyi açıqlamada, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı inkişafların şişirdildiyi kimi olmadığını və bütün tərəflərin İranın tələblərini nəzərə aldığını bildirib.
Oxucu Şərhləri
Bu kontekstdə, İranın Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı mövqeyinin, ABŞ-ın regiondakı mövcudluğu və İranın qonşu ölkələrlə olan münasibətləri fonunda gələcəkdə necə bir dinamika kəsb edəcəyini müşahidə etmək vacibdir.
Bugünkü vəziyyətin əsas fərqi ondan ibarətdir ki, hazırda regional əməkdaşlığa və nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına daha çox maraq göstərilir. Bu, bir tərəfdən, münaqişənin nisbətən həll olunması ilə, digər tərəfdən isə qlobal ticarət yollarının cənub-şimal istiqamətində yenidən konfiqurasiya olunması tendensiyası ilə əlaqəli ola bilər. Həmin dövrün dərsləri isə göstərir ki, bu cür layihələrin uğuru yalnız texniki və iqtisadi əsaslara deyil, həm də regionda siyasi sabitliyin və qarşılıqlı etimadın təmin olunmasına bağlıdır. Maraqlıdır ki, İranın bu prosesdəki mövqeyi də zamanla dəyişmişdir; əvvəllər daha çox öz regional maraqlarını önə çəkən Tehran, indi isə Xəzəryanı ölkələrlə və Cənubi Qafqazla inteqrasiya imkanlarını axtarır. Bu telefon danışığı, keçmişdəki uğursuz cəhdlərdən nəticə çıxarılaraq, regionda yeni bir dövrün başlanğıcını qoyarmı, bu sual cavabını hələ gözləyir.
Bu parallelin əsas dərsi ondan ibarətdir ki, regional nəqliyyat dəhlizləri və sabitlik məsələləri həmişə geosiyasi maraqların mərkəzində olmuşdur. O dövrdə İranın məqsədləri ilə hazırkı məqsədləri arasında oxşarlıqlar olsa da, hazırkı vəziyyət bir sıra əhəmiyyətli fərqlərə malikdir. Ən başlıca fərq, regional güclərin (Azərbaycan, Türkiyə) artan rolu və xüsusilə Türkiyə-Azərbaycan birliyinin güclənməsidir. Bu, İran üçün yeni bir strateji mənzərə yaradır. Həmçinin, hazırkı danışıqlar daha çox Avrasiya qitəsinin tranzit potensialının yenidən formalaşması, Qərb və Şərq arasında yeni bağlantıların yaradılması kontekstində aparılır. Bu, 1990-cı illərdəki daha çox ikiqütblü (İranın öz təsirini gücləndirməsi və Qərb təsirləri arasında) mənzərədən fərqlənir. Beləliklə, İranın mövqeyi həm tarixi təcrübələri, həm də dəyişən regional və qlobal dinamikaları nəzərə alaraq formalaşmalıdır. Hazırkı məqamda İran üçün ən mühüm sual ondan ibarətdir ki, regional nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı onun strateji maraqlarına xidmət edəcək, yoxsa regionda yeni güc mərkəzlərinin yaranmasına şərait yaradacaq?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: İranın bölgədəki rolu və Zəngəzur dəhlizinə münasibəti, təkcə Ermənistanla deyil, Azərbaycanla olan münasibətlərindən də asılıdır. İranın özünün də regional nəqliyyat dəhlizlərində maraqlı olduğunu nəzərə alsaq, Zəngəzur dəhlizinin inkişafı İranın tranzit ölkə olaraq mövqeyinə təsir edə bilər. Bu kontekstdə, Tehranın bu məsələyə yanaşması, regional maraqların tarazlanması baxımından necə bir strategiya izləyəcəyi daha dərin təhlil tələb edir. İranın İrana aid olan Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin inkişafına daha çox önəm verdiyi düşünülərsə, Zəngəzur dəhlizinin bu dəhlizə rəqib kimi yanaşılıb-yanaşılmadığı sualı yaranır. Bu danışıqların İranın özünün regional infrastruktur layihələrinə hansı təsiri ola bilər?
Şərh Yaz