Qəzza Böhranı: Avropa İttifaqı Hərəkətə Keçməkdə Çətinlik Çəkir
Avropa İttifaqı liderləri Brüsseldə keçirilən görüşdə Qəzzadakı "fəlakətli humanitar vəziyyəti" qınasalar da, İsrailə müharibəni dayandırması üçün təzyiq etmək yolları barədə razılığa gələ bilməyiblər.
Cümə axşamı baş tutan zirvə görüşündə blokun diplomatik xidmətinin ötən həftə dərc etdiyi hesabat qeyd edilib. Hesabatda İsrailin Avropa İttifaqı-İsrail Assosiasiya Sazişi çərçivəsində insan hüquqları öhdəliklərini pozduğu ehtimal olunur. Lakin blok bu qiymətləndirməyə əsasən hərəkətə keçməkdən və ya 25 illik razılaşmanı ləğv etməkdən çəkinib.
Avropa İttifaqı bəyanatında "Qəzzada dərhal atəşkəsə və bütün girovların qeyd-şərtsiz azad edilməsinə, bu da hərbi əməliyyatların daimi sonuna gətirib çıxaracaq" çağırış edib.
İsrailin Qəzzada insanları acından ölməyə məcbur etməsi ilə bağlı artan ittihamlar – hüquq müdafiəçiləri və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ekspertləri tərəfindən dəstəklənən iddialar fonunda – Avropa İttifaqı may ayında İsraillə assosiasiya sazişinə yenidən baxılmasını əmr edib. Ötən həftə üzv dövlətlərə göndərilən qiymətləndirmə məhdud şəkildə yayılıb.
Lakin səlahiyyətli diplomatlara istinad edən bir neçə media orqanı hesabatın İsrailin Qəzzaya tətbiq etdiyi blokadanı, mülki vətəndaşların qətlini, xəstəxanalara hücumları və Fələstinlilərin ərazidən kütləvi köçkünlüyünü, eləcə də işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki qanunsuz məskunlaşmaların genişləndirilməsini vurğuladığını bildiriblər.
İsrailin hərəkətlərini tənqid edən İrlandiya və İspaniya ilə İsraili dəstəkləyən Almaniya və Macarıstan arasında dərinləşən uçurum fonunda, cümə axşamı zirvənin yekun qərarında Qəzzada "mülki itkilərin qəbuledilməz sayı və aclıq səviyyəsi" pislənilən yumşaq bir bəyanat yer alıb.
Hesabatın "sonrakı müzakirələri" gələn aya təxirə salınıb.
Müşahidəçilər bu "yumşaq bəyanatın" Avropa İttifaqının bəzi əsas oyunçuları arasında İsrailə münasibətdə irəliyə necə getmək lazım olduğu barədə böyük fikir ayrılıqları səbəbindən mümkün olduğunu bildiriblər. Almaniyanın İsrailə siyasi və hərbi dəstəyini davam etdirməkdə "qətiyyətli" olduğu qeyd edilib.
Bu cılız bəyanat İspaniya və İrlandiyanın 2000-ci ildə imzalanmış və iki qurum arasında ticarət əlaqələrini dəstəkləyən bu sazişin dayandırılması üçün təzyiqlərinə baxmayaraq verildi.
İrlandiyanın Baş Naziri Maykl Martin toplantıdan əvvəl deyib: "Müharibə dayanmalıdır. Avropa xalqı Avropanın İsrailə Qəzzadakı bu müharibəni, uşaqların və günahsız mülki vətəndaşların davamlı qətlini dayandırması üçün təzyiq edə bilməməsini dərk etməkdə çətinlik çəkir."
Təkcə cümə axşamı İsrailin hücumları nəticəsində 62 nəfər, o cümlədən köməkçi İsrail qoşunlarının və təhlükəsizlik podratçılarının himayəsində fəaliyyət göstərən, ABŞ dəstəkli qeyri-şəffaf Qəzza Humanitar Fondu (QHF) tərəfindən idarə olunan yardım sahəsinin yaxınlığında olanlar öldürülüb.
Qəzza Hökumət Media Ofisi cümə axşamı bildirib ki, QHF bir ay əvvəl fəaliyyətə başlayandan bəri onun əraziləri yaxınlığında ən azı 549 Fələstinli öldürülüb. Anklavın Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, müharibədə ümumilikdə 56,156 nəfər həlak olub.
Avropa İttifaqı liderləri İsraili Qəzzaya humanitar yardımın dərhal, maneəsiz girişi və davamlı paylanmasına imkan vermək üçün blokadanı qaldırmağa çağırıblar.
Onlar həmçinin İordan çayının qərb sahilindəki vəziyyətin gərginləşməsini qınayaraq, "məskunlaşanların zorakılığının artmasını" və "qanunsuz məskunlaşmaların genişlənməsini" qeyd ediblər.
Avropa İttifaqı İsrailin ən böyük ticarət tərəfdaşı olaraq qalır.
İran Məsələsində Avropa İttifaqının mövqeyi
İsrail və İran arasında baş vermiş 12 günlük müharibə ilə bağlı nəticələr deeskalasiya üçün əvvəlki çağırışları təkrarlayıb və İranın "Yayılmama Müqaviləsi çərçivəsində qanuni nüvə təhlükəsizlik öhdəliklərinə əməl etməsi" lazım olduğu qeyd edilib.
İran nüvə silahı axtardığını inkar etsə də, İsrailin nüvə arsenalına sahib olduğuna geniş şəkildə inanılır.
İran qanunvericiləri artıq Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nüvə nəzarətçisi olan Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) ilə əməkdaşlığı dayandırmaq üçün səs veriblər; bu qərar cümə axşamı ölkənin Keşikçi Şurası tərəfindən təsdiqlənib.
Müşahidəçilər bildiriblər ki, İranla bağlı bəyanatın ifadə tərzi, ABŞ-ın nüvə obyektlərini bombalaması və bazar ertəsi atəşkəs elan etməsi ilə müharibədə ABŞ-ın irəli atılması fonunda Avropa İttifaqının "tamamilə kənarda qaldığını" göstərir.
Müdafiə Potensialının Zəifləməsi və NATO
Yaxın Şərqdən başqa, Avropa İttifaqı liderləri cümə axşamı keçirilən görüşdə Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiya paketini də müzakirə ediblər. Rusiya artıq dördüncü ildir ki, Ukraynada müharibəni davam etdirir.
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski video bağlantı ilə liderlərə müraciət edərək, ölkəsinin Avropa İttifaqına üzvlük yolunda möhkəm addım atdığına dair "aydın siyasi mesaj" verilməsi üçün təzyiq edib.
Bu yığıncaq çərşənbə günü Haaqada baş tutan NATO zirvəsindən sonra reallaşıb. Zirvədə liderlər 2035-ci ilə qədər müdafiəyə illik Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 5 faizini ayırmağı hədəfləyən hərbi xərclərin artırılması barədə razılığa gəliblər.
Brüsseldə yerləşən Rusiya, Avropa və Asiya Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Tereza Fallon bildirib ki, Rusiyanın Ukraynada davam edən hücumu ilə "onların son 30 ildə zəifləyən müdafiə bazasına daha çox sərmayə qoyması gözlənilir."
ABŞ prezidenti Donald Trampın "yükü Avropaya yükləyərək ABŞ-ın daha çox Çinə diqqət yetirməsini" istədiyi qeyd olunur.
O əlavə edib: "Burada bir NATO paradoksu var, çünki Avropalılar çox xərcləsələr, ABŞ-ın 'Əla, indi özünüz idarə edin, biz Asiyaya diqqət yetirəcəyik' deyəcəyindən qorxurlar."