Türkiyə siyasətində siyasi ittifaqların dinamikası
Türkiyə siyasətinin son illərində formalaşan əsas elementlərdən biri, hakim Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) ilə Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının (MHP) birgə yaratdığı "Cumhur İttifaqı" olmuşdur. Bu siyasi ittifaq iki fərqli ideoloji xəttə malik partiyanın ortaq maraqlar ətrafında birləşməsini təmsil edir. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan MHP sədri Dövlət Baxçəlini "sadiq dost" adlandıraraq, iki lider arasındakı güclü bağın altını cızmışdı. Bu münasibət, ittifaqın dayanıqlılığının əsas göstəricilərindən biri hesab olunur.
Dövlət Baxçəli, prezident idarəetmə sisteminin və Ərdoğan hakimiyyətinin ən qətiyyətli müdafiəçilərindən biri kimi çıxış edir. Onun bu mövqeyi, bir tərəfdən ittifaqın möhkəmlənməsinə xidmət edərkən, digər tərəfdən AKP daxilindəki bəzi narazı simaların kənarlaşdırılmasına səbəb olmuşdur. Hər iki partiyanın bir-birinə qarşılıqlı asılılığı, Türkiyənin siyasi mənzərəsindəki qeyri-müəyyənliklərdə belə ittifaqın davamlılığını təmin edən vacib amildir. Bu bağlılıq, xüsusən də yerli seçkilərdən sonra daha da aydın şəkildə ortaya çıxmışdır.
İttifaq daxilindəki gərginliklər və yeni partiyaların yaranması
Cumhur İttifaqının mövcudluğuna baxmayaraq, AKP daxilindəki bəzi sabiq siyasətçilərin tənqidi mövqeləri və yeni partiya qurmaq cəhdləri ittifaqın içindəki gərginliyi artırmışdır. Məsələn, AKP-nin qurucularından və keçmiş parlament spikeri Bülent Arınçın bəzi açıqlamaları Dövlət Baxçəlinin sərt reaksiyasına səbəb olmuş, bu isə partiyalararası incə tarazlığı bir daha gözlər önünə sərmişdir.
Sabiq prezident Abdullah Gül, keçmiş baş nazir Əhməd Davudoğlu və sabiq baş nazirin müavini Əli Babacan kimi nüfuzlu fiqurların AKP-dən ayrılaraq öz siyasi platformalarını yaratması, Türkiyə siyasətində yeni rəqabət mühiti yaratmışdır. Bu yeni partiyaların potensial təsiri, ittifaqın gələcək seçkilərdəki strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməsinə səbəb olur və hakim partiya üçün əlavə çətinliklər doğurur.
Yerli seçkilərin nəticələri və ittifaqın gələcəyi
Yerli idarəetmə orqanlarına keçirilən seçkilər, "Cumhur İttifaqı"nın birgə fəaliyyətinin nə qədər vacib olduğunu göstərmişdir. Bəzi böyük şəhərlərin itirilməsinə baxmayaraq, ittifaq hakimiyyətdə qalmaq üçün bu birliyin davamlılığını əsas prioritet olaraq görür. Prezident sistemi ilə idarə olunan ölkədə güclü bir siyasi ittifaqın mövcudluğu hökumətin sabitliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Gələcək seçkilər ərəfəsində, "Cumhur İttifaqı"nın daxili və xarici çağırışlarla necə mübarizə aparacağı Türkiyə siyasətinin gələcək istiqamətini müəyyən edəcəkdir. İttifaqın üzvləri arasındakı qarşılıqlı asılılıq, fərqli mövqelərə baxmayaraq, birgə fəaliyyətin davamlı olacağına işarə edir. Bu, ölkənin siyasi gedişatının mühüm aspektlərindən biri olaraq qalır.
Oxucu Şərhləri
Digər ölkələrdəki oxşar siyasi ittifaqları nəzərə alaraq, bu birləşmələrin uzunmüddətli davamlılığı və ya parçalanma səbəblərini müqayisəli şəkildə təhlil etmək faydalı olardı. Məsələn, İtaliyanın tarixi boyunca koalisiya hökumətlərinin formalaşma və dağılma dinamizmi ilə "Cumhur İttifaqı"nın müqayisəsi oxucuya daha aydın bir perspektiv verə bilər. Eyni zamanda, bu ittifaqın iqtisadi siyasətlərə, xüsusən də iqtisadi bərabərsizliyə olan təsiri daha ətraflı təhlil edilməlidir.
Prezident Ərdoğanın Dövlət Baxçəlini "sadiq dost" adlandırması güclü bir ritorikasıdır, lakin bu ittifaqın gerçək təbiətini nə dərəcədə əks etdirir? Bu ittifaqın ortaq maraqlarından əlavə, iki partiya arasında gizli güc mübarizəsi və ya gələcək siyasi manevrlər üçün strateji bir hərəkət olub-olmaması sualını oxuculara açıq qoymaq istərdim.
"Cumhur İttifaqı"nın gələcəyi üçün əsas fərqləndirici amil, uzunmüddətli sabitliyin təmin edilməsi üçün iki partiya arasında qurulmuş güc balansının və məqsədlərin uzunmüddətli dəyərlərinə necə uyğunlaşdırılmasıdır. DP-nin parçalanmasından fərqli olaraq, AKP və MHP arasında uzunmüddətli əməkdaşlığın davamlılığını təmin edən struktur mexanizmlərin mövcudluğu və ya olmaması əsas rol oynayır. Bu mənada, "Cumhur İttifaqı"nın müvəffəqiyyəti, qarşılıqlı hörmətə, açıq ünsiyyətə və hər iki partiya üçün faydalı olan aydın strateji hədəflərin mövcudluğundan çox asılı olacaqdır. Keçmişdəki təcrübələrdən alınan ən vacib dərs, belə bir ittifaqın yalnız ortaq maraqlar üzərində deyil, həmçinin güclü institusional mexanizmlər və qarşılıqlı etimad üzərində qurulmasının vacibliyidir.
Daha konstruktiv bir yanaşma olaraq, siyasi sistemin gücləndirilməsinə yönələn bir təklif irəli sürə bilərəm. Bu, güclü müxalifətin mövcudluğunu təmin edəcək, siyasi spektrin daha geniş təmsil olunmasını təmin edəcək, və əsasən, Cumhur İttifaqına alternativlər yaradacaq qanunvericilik islahatlarının həyata keçirilməsini əhatə edə bilər. Bu islahatlar, siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsindən tutmuş, seçki sisteminin yenidən nəzərdən keçirilməsinədək bir çox sahəni əhatə edə bilər. Belə bir yanaşma, siyasi sabitliyi qorumaqla yanaşı, uzunmüddətli demokratik inkişaf üçün daha sağlam bir zəmin yarada bilər. Bu yanaşma, Cumhur İttifaqının gətirdiyi potensial riskləri azaldacaq və Türkiyə siyasətində daha müstəqil və çevik bir sistemin qurulmasına kömək edəcəkdir.
Digər ölkələrlə müqayisə etsək, bənzər siyasi ittifaqlar Avropada da müşahidə olunur, lakin bu ittifaqların ideoloji fərqləri Türkiyədəki qədər kəskin olmaya bilər. Məsələn, Avropanın bir çox ölkəsində, orta yol hökumətləri çox partiyalı ittifaqlar əsasında formalaşır və bu ittifaqların davamlılığı, daha çox proqram uyğunluğu və parlament demokratiyasına bağlılıqla əlaqələndirilir. Türkiyədə isə, ittifaqın davamlılığı daha çox şəxsiyyət və pragmatizm əsasında görünür.
Ərdoğanın Baxçəlini "sadiq dost" adlandırması, siyasi əməkdaşlığın necə şəxsiyyətə bağlandığını göstərir. Bu, siyasi stabillik üçün risk yarada bilər, çünki ittifaqın davamlılığı liderlərin şəxsi münasibətlərindən çox asılı olur. Bu yanaşma, partiya sisteminin davamlılığı və demokratikləşmə prosesi baxımından hansı uzunmüddətli nəticələrə gətirib çıxaracaq?
Şərh Yaz