Çin Neyrotexnologiyada ABŞ-a Çatır: Neuralinkə Rəqib Gəlir

Beyin Texnologiyasında Çinin Yüksəlişi: Neuralink-ə Rəqib Beynao-1 Çipi

Pekinin mərkəzindəki bir dövlət xəstəxanasında kompüter ekranında Çin heroqlifləri ilə "Yemək istəyirəm" cümləsi göründü. Bu sözlər, Lou Qeriq xəstəliyi kimi tanınan amyotrofik lateral skleroz (ALS) diaqnozlu, danışa bilməyən 67 yaşlı qadının fikirlərindən formalaşmışdı. Pekin Radio və Televiziya Stansiyasının mart ayında lentə aldığı bu nümayiş, ölçüsü sikkə boyda olan, Beinao-1 adlı simsiz beyin-kompüter interfeysi (BCI) çipi implantasiya edilmiş beş xəstə üzərində aparılan klinik sınağın bir hissəsi idi. Bu texnologiya, ənənəvi olaraq ABŞ-ın liderlik etdiyi bir sahə olsa da, ekspertlər Çinin sürətlə irəlilədiyini bildirirlər.

Çin Tədqiqatçılarının Perspektivləri və Beynəlxalq Müqayisələr

Çin Beyin Tədqiqatları İnstitutunun (ÇBTİ) direktoru və sınağın baş neyroelm adamı Luo Minmin bildirib ki, beyin-kompüter interfeysi (BCI) texnologiyasına "çox böyük" ehtiyac var və potensial xəstələrdən gələn sorğular onları "boğur". May ayında öz laboratoriyasında CNN-ə verdiyi nadir müsahibədə Luo, "Xəstələr bunun möhtəşəm hiss olduğunu, sanki əzələlərinə nəzarəti əldə etdiklərini və ya bərpa etdiklərini söylədilər" deyib. O, texnologiyanın xəstələrin beynindən gələn siqnalları mətn nitqinə və ya maşın hərəkətlərinə çevirməkdə "yüksək dəqiqlik" göstərdiyini vurğulayıb. Onun komandası gələn il 50-100 xəstəyə çip implantasiya edərək insan sınaqlarını sürətləndirməyi planlaşdırır. Luo, "Ümid edirik ki, bu prosesi sürətləndirə biləcəyik" deyib. "Əgər onun təhlükəsiz və effektiv olduğu sübut olunsa… o zaman bütün dünyada klinik olaraq istifadə edilə bilər." May ayına olan məlumata görə, Beinao-1 çipi implantasiya edilmiş beş xəstə var ki, bu da Elon Maskın Neuralink şirkətindəki xəstələrin sayı ilə eynidir. Digər ABŞ şirkəti Synchron isə 10 xəstə (altısı ABŞ-da, dördü Avstraliyada) üzərində sınaqlar aparıb. Corctaun Universitetindən neyroelm professoru Maksimilian Rizenhuber, Beinao sınaqlarında iştirak etməsə də, CNN-ə bildirib ki, ABŞ-dan daha gec başlamasına baxmayaraq, Çin irəliləyişlər əldə edir. O, "Çin, təkcə irəliləməyi deyil, həm də rəqabətə davamlı olmağı, hətta bəzi sahələrdə sahəni idarə etməyi dəfələrlə göstərib" deyib. "Hər iki ölkədə çoxlu tədqiqat fəaliyyətləri var, çünki onlar beyin texnologiyasının potensialını anlayıblar."

Qlobal Rəqabət və İnkişaf Perspektivləri

Precedence Research adlı market araşdırma firmasının məlumatına görə, keçən il beyin texnologiyası bazarı təxminən 2.6 milyard dollar dəyərində idi və 2034-cü ilə qədər 12.4 milyard dollara yüksəlməsi gözlənilir. Lakin həm Çin, həm də ABŞ üçün bu texnologiya puldan daha çox şey deməkdir. Çin lideri Si Cinpin uzun müddətdir ki, ölkəsini elm və iqtisadi qüdrətə çevirməyi hədəfləyir. Mart ayında o, dövlət mediasında texnologiya sənayesinin qlobal rəqabətin "ön cəbhəsi" və "əsas döyüş meydanı"na çevrildiyini yazmışdı. Onun ambisiyaları ABŞ-da narahatlıq doğurub və xüsusilə yarımkeçirici sənayesində davam edən texnologiya müharibəsinə səbəb olub. ÇBTİ 2018-ci ildə, Elon Maskın Neuralink-i San Fransisko yaxınlığında təsis etməsindən iki il sonra, Pekin bələdiyyə hökuməti və bir neçə yerli universitet tərəfindən birgə qurulub. 2023-cü ildə ÇBTİ Beinao-1 kimi beyin texnologiyası məhsullarına fokuslanmaq üçün NeuCyber NeuroTech adlı özəl bir şirkət yaratdı. Həm də startapın baş alimi olan Luo, may ayında CNN-ə instituta nadir giriş imkanı verdi. O, illərdir ki, 60 yaşlarında olan ALS xəstəsinin özünü ifadə edə bilmədiyini söylədi. Pensilvaniya Universitetindən neyroelm üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi almış və ABŞ-da demək olar ki, on il keçirmiş alim deyib: "O, oyaq idi, nə istədiyini bilirdi, lakin danışa bilmirdi. İmplantasiyadan sonra o, indi sistem vasitəsilə sadə cümlələri olduqca dəqiq danışa bilir."

İnvaziv və Yarı-İnvaziv Texnologiyaların Fərqləri

Bütün beyin-kompüter interfeysi (BCI) tədqiqatçıları risk və effektivlik arasındakı balansı həll etməlidirlər. Rizenhuber bildirib ki, əksər Amerika firmaları daha yaxşı siqnal əldə etmək üçün çipləri beyin və onurğa beynini əhatə edən və qoruyan xarici toxuma qatı olan dura materin içinə yerləşdirmək üçün daha invaziv üsuldan istifadə edirlər. Lakin bu üsullar daha riskli əməliyyatlar tələb edir. "NeuCyber-in dura vasitəsilə də spesifik sözlərin deşifrə edilməsinə imkan verən qədər məlumat əldə edə bilməsi maraqlıdır," o qeyd edib. Mart ayında başlayan ALS xəstəsi üzərindəki test, Beinao-1 çipinin insanlarda üçüncü sınağı idi. Bu sınaqlar, tərtibatçıların press-relizdə "insan beyninə simsiz beyin-kompüter interfeysi (BCI) yarı-invaziv implantasiyasının dünyada ilk partiyası" kimi təsvir etdiyi şeyləri təşkil edirdi. May ayına qədər daha iki sınaq keçirilmiş, cəmi beşə çatmışdır. Yüksələn geosiyasi gərginlik fonunda ABŞ və Çin texnologiya nailiyyətləri arasında müqayisələr adi haldır. Beyin-kompüter interfeysi (BCI) texnologiyası ilk dəfə 1970-ci illərdə ABŞ-da yaranıb. Onilliklər sonra, Obama Administrasiyası 2013-cü ildə "Beyin Təşəbbüsü"nü başlatdı və Milli Sağlamlıq İnstitutunun məlumatına görə, o vaxtdan bəri mindən çox neyroelm texnologiyası layihəsinə 3 milyard dollardan çox vəsait yatırıb. Nyu Yorkda yerləşən Synchron şirkəti 2021-ci ilin iyulunda insan sınaqlarına başlayan ilk firma oldu. Üç il sonra, UC Davis Health-də hazırlanmış yeni bir BCI sistemi, ALS xəstəsinin beyin siqnallarını nitqə çevirərək 97% dəqiqliyə nail oldu ki, bu da universitetin verdiyi açıqlamaya görə, öz növünün ən dəqiq sistemi idi. Eyni ildə Maskın şirkəti ilk insan sınağını tamamladı, bu da iştirakçının beyin implantı ilə kompüter siçanını idarə etməsinə imkan verdi. Çin beyin texnologiyasına yalnız 1990-cı illərdə başlasa da, sürətlə inkişaf edir. Elm və Texnologiya Nazirliyinin məlumatına görə, 2014-cü ildə Çin alimləri ABŞ və Avropadakı oxşar səylərə uyğun gələn milli beyin texnologiyası layihəsi ideyasını irəli sürdülər. İki il sonra, beyin texnologiyası ölkənin milli prioritetləri və hədəflərini əks etdirən beşillik planda da yer aldı. 2021-2023-cü illərdə Çinin aparıcı neyroelm tədqiqat bölmələrindən birində keçmiş tədqiqat köməkçisi olan Lili Lin deyib: "Beyin elmi Çində yenidir. Beləliklə, bir qədər gec başlasa da, inkişaf sürəti digər ölkələrdən daha sürətli olub. Ölkə bir çox elmi-tədqiqat müəssisələrinə böyük maliyyə vəsaitləri ayırıb və bu maliyyə hər il artır." Keçən il hökumət bu sahədə tədqiqatlar üçün ilk etik qaydaları dərc etdi. Yerli səviyyədə, Pekin, Şanxay və digər böyük şəhərlərin bələdiyyə hökumətləri də beyin texnologiyası şirkətlərinə tədqiqat və klinik sınaqlardan kommersiyalaşdırmaya qədər dəstək göstəriblər.

Gələcək Perspektivlər: ABŞ və Çinin Əməkdaşlıq Potensialı

Rizenhuber və Corctaun Universitetindən olan digər tədqiqatçılar 2024-cü ildə Çinin beyin-kompüter interfeysi (BCI) inkişafı haqqında araşdırma dərc edərək, Çin tədqiqatçılarının səylərinin ABŞ və Birləşmiş Krallıqdakı "mürəkkəblik baxımından müqayisə oluna bilən" olduğunu bildirdilər. Hesabatda deyilir: "Biz Çinin qeyri-invaziv BCI tədqiqatının digər elmi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin tədqiqatları ilə müqayisə oluna bilən olduğunu və daha yüksək dəqiqlik, sürət və geniş istifadə üçün maneələri aradan qaldırmaq üzərində işlədiyini aşkar etdik. Çinin invaziv BCI tədqiqatı, tarixən qeyri-invaziv səylərindən geri qalsa da, sürət yığıb və qlobal mürəkkəblik standartlarına yaxınlaşır." Hər iki ölkədə çalışmış Luo, ABŞ-ın həm invaziv, həm də qeyri-invaziv beyin texnologiyasında "öncül" olduğunu deyir. Lakin, Beinao-1 və Neuralink-i müqayisə etmək "alma və portağalı" müqayisə etmək kimidir, deyə əlavə edib. İki sistem təkcə implantasiya yerinə görə deyil, həm də qeydə alınan beyin siqnallarının növünə, eləcə də məlumat ötürmə metoduna görə fərqlənir. Çin çipi hər neyron üçün daha aşağı dəqiqliklə, daha geniş beyin sahələrini qeyd edir. "Ümumilikdə, düşünmürəm ki, bu iki məhsul rəqabətli və ya eksklüziv bir münasibətdədir," Luo əlavə edib. "Qərar hələ verilməyib və hansı yolun xəstələrə daha yaxşı fayda verəcəyini hələ bilmirik."

24 saat