ABŞ Qəzza Strategiyasını Yenidən Qiymətləndirir: Əsir Mübadiləsi Müzakirələri Gərginləşir
Axios xəbər platformasının yüksək səviyyəli iki rəsmisinə istinadən verdiyi məlumata görə, ABŞ Dövlət katibi Marko Rubio sözügedən Qəzza strategiyası dəyişikliyinin siqnalını verib. Dövlət katibi Rubio cümə günü bəzi əsir ailələri ilə görüşdə "Qəzzada strategiyamızı ciddi şəkildə yenidən düşünməliyik" ifadəsini işlədib və ABŞ prezidenti Donald Trampa bu mövzuda yeni seçimlər təqdim edəcəklərini bildirib.
Rubio həmçinin, Co Bayden dövründə bəzi əsirlərin azad edilməsi qarşılığında qısamüddətli atəşkəs nəzərdə tutan razılaşma yanaşmasını heç vaxt bəyənmədiklərini vurğulayaraq, daha davamlı bir həll tapmaq lazım olduğunu deyib. Bu, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki Qəzza strategiyasına yeni baxışın əlaməti kimi qiymətləndirilir.
ABŞ Prezidenti Donald Trampın Atəşkəsə dair Mövqeyi
ABŞ prezidenti Donald Tramp dünənki açıqlamasında, Qəzzada atəşkəs prosesinin "Həmasın danışıqlardan çəkilməsi" səbəbindən tamamlanmadığını iddia etmişdi. Tramp bir çox əsiri xilas etdiklərini, lakin Həmasın qalan 20-yə yaxın əsiri azad etməmək üçün razılaşma əldə etmək istəmədiyini müdafiə edərək demişdi: "İndi son girovlar qalıb və onlar son girovları xilas etdikdən sonra nə olacağını bilirdilər. Buna görə də razılaşma bağlamaq istəmirlər. Bunu gördüm, buna görə də çəkildilər."
Tramp həmçinin, adını çəkmədən İsrailin "döyüşərək Qəzzanı təmizləmək məcburiyyətində qalacağını" qiymətləndirmişdi. ABŞ prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq üzrə Xüsusi Təmsilçisi Stiv Vitkoff iyulun 24-də Dohadakı atəşkəs danışıqları komandasını geri çağırdıqlarını bəyan etmişdi.
Qəzzada Atəşkəs Müzakirələri: Detallar və Nəticələr
ABŞ prezidenti Donald Tramp İsrailin Qəzza zolağında 60 günlük atəşkəsin təmin edilməsi üçün lazımi şərtləri qəbul etdiyini açıqlamış və təklif atəşkəs danışıqlarında vasitəçilik edən Qətər və Misir tərəfindən Həmasa təqdim edilmişdi.
Həmas Qəzzada İsrail ilə atəşkəs və əsir mübadiləsi razılaşmasına dair təklifə "müsbət cavabını" vasitəçilərə çatdırdığını və atəşkəsin tətbiqi üçün danışıqlara hazır olduğunu bildirmişdi. Təl-Əviv rəhbərliyi Qəzzada atəşkəs üçün Həmasın Qətər təklifində etdiyi dəyişikliyin qəbuledilməz olduğunu iddia etsə də, İsrail nümayəndə heyəti danışıqlar üçün Dohaya getmişdi.
Tərəflər 60 günlük müvəqqəti atəşkəs, Qəzzadakı 10 əsirin azad edilməsi və 18 israilli əsirin cəsədinin təhvil verilməsi, həmçinin davamlı atəşkəs üçün danışıqların aparılması ilə bağlı Dohada görüşləri davam etdirərkən, ixtilafların böyük ölçüdə həll olunduğu, lakin İsrailin Qəzza zolağının ətrafındakı işğalı davam etdirmək israrlılığının aradan qaldırıla bilmədiyi qeyd edilmişdi.
İsrail Qəzza zolağının cənubundakı Rəfah şəhərində atəşkəs əldə edilsə belə, işğalını davam etdirməyi və fələstinliləri başqa ölkələrə sürgün etmək məqsədilə bir "toplama düşərgəsi" qurmağı planlaşdırdığını açıqlamışdı. Bu, ABŞ-ın Qəzza strategiyasının gələcəyi üçün vacib bir məqamdır.
Həmasın Əsir Mübadiləsi Müzakirələrindəki Tələbləri
Əsir mübadiləsi müzakirələrində Həmasın 10 sağ israilli əsir qarşılığında ömürlük həbs cəzası almış 200 fələstinli və 2023-cü il oktyabrın 7-dən sonra Qəzza zolağından saxlanılan 2 min fələstinli əsirin azad edilməsini tələb etdiyi iddia edildi. ABŞ-da nəşr olunan Axios xəbər saytında, Həmasın atəşkəs təklifinə verdiyi cavabda İsrailin əlində saxladığı daha çox fələstinli əsiri azad etməsini tələb etdiyi irəli sürüldü.
Axiosa danışan və danışıqlar haqqında məlumatlı bir səlahiyyətliyə görə, yüksək səviyyəli israilli rəsmilər ABŞ prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq üzrə Xüsusi Təmsilçisi Stiv Vitkoffa Həmasın sözügedən tələbinin "qəbuledilməz" olduğunu bildirmişdilər.
İsrail əsir mübadiləsi və Qəzza zolağında müvəqqəti atəşkəsə nail olmaq üçün Həmas ilə aparılan dolayı danışıqları idarə edən müzakirə heyətini "məsləhətləşmələr aparmaq üçün" geri çağırmışdı. Həmas İsrail ilə əsir mübadiləsi və Qəzzada atəşkəs üçün vasitəçilərin təqdim etdiyi layihəyə dair cavabını çatdırdığını bildirmişdi.
İsrail Baş Nazirliyinin Ofisi bu səhər verdiyi yazılı açıqlamada, vasitəçilər vasitəsilə Həmasın cavabının Təl-Əvivə çatdığını və dəyərləndirildiyini açıqlamışdı. İsrail ilə Həmas arasında əsir mübadiləsi məqsədilə aparılan dolayı danışıqlarda vasitəçilik edən Fələstin əsilli amerikalı iş adamı Bişara Bahbah, Həmasın mümkün razılaşma üçün təqdim etdiyi cavabın müsbət və real olduğunu ifadə edərək, atəşkəsə nail olmaq üçün Təl-Əvivin "ciddi və sürətli" danışıqlara girməli olduğunu bildirmişdi.
Oxucu Şərhləri
Başqa bir nöqtə isə, məqalənin yalnız ABŞ rəsmilərinin fikirlərinə əsaslanmasıdır. Fələstinlilərin, İsrailin və beynəlxalq təşkilatların mövqeləri haqqında məlumat olmaması təhlilin obyektivliyinə şübhə yaradır. Daha balanslı bir yanaşma üçün bu tərəflərin də fikirləri nəzərə alınmalıdır.
Konstruktiv bir təklif olaraq, ABŞ-ın rolunu vasitəçi roluna yönəltməsini təklif edərdim. Yəni, tərəflər arasındakı müzakirələri asanlaşdırmaq, danışıqlar üçün əlverişli şərait yaratmaq və qarşılıqlı anlaşmaya nail olmaq üçün çalışmalıdır. Bu, həm əsir mübadiləsi, həm də daha geniş bir sülh prosesi üçün daha davamlı bir həll yoluna aparacaqdır. Bu yanaşma, birtərəfli qərarların potensial risklərindən uzaqlaşaraq, daha balanslı və uzunmüddətli bir həll yolu axtarmağı təmin edər.
2011-ci ildəki hadisələrdən əldə edilən dərs, hər hansı bir yeni strategiyanın hərtərəfli planlaşdırma və tərəflərin, xüsusən də Fələstin tərəfinin dəstəyini tələb etməsidir. Əgər bu dəfə yeni strategiyanın hazırlanması prosesi şəffaf və hərtərəfli olmasa, əvvəlki səylərdəki kimi, hətta daha ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Beləliklə, məqalədə təsvir olunan "yeni strategiya"nın detalları və tərəflərin iştirakı barədə daha çox məlumat əldə etmək vacibdir.
Məsələn, Qəzzanın iqtisadi vəziyyətinin pisləşməsi, gənclər arasında işsizlik və ümidsizlik kimi halları artırır ki, bu da radikallaşmanın və qarşıdurmanın riskini daha da artırır. ABŞ-ın potensial yeni strategiyasının bu cür uzunmüddətli problemlərə necə yanaşacağı – və ya bu problemləri həll etməyə nə dərəcədə cəhd edəcəyi – strategiyasının uğurunda əsas rol oynayacaqdır.
Beləliklə, bu məsələnin təkcə siyasi baxımdan deyil, həm də uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələrinin nəzərə alınmaqla həll edilməsi vacibdir. Suallardan biri budur: Qəzzanın iqtisadi inkişafını təmin etmək, regional sabitliyi artırmaq və uzunmüddətli həll yolu tapmaq üçün potensial yeni strategiya nə qədər davamlı və ədalətlidir?
ABŞ-ın "yeni strategiyası"nın konkret tərkibi açıqlanmadığından, onun əsl effektivliyi barədə dəqiq bir qiymət vermək çətindir. Əsir mübadiləsi məsələsi həssasdır və hər hansı bir hərəkətin nəticələri qeyri-müəyyən qalır. Əgər yeni strategiya yalnız qısamüddətli siyasi hədəflərə yönəlsə, bu, əhalinin uzunmüddətli rifahına mənfi təsir göstərə bilər.
Bu mövzuda düşünməyə dəyər bir sual budur: Qəzzadakı davamlı iqtisadi və sosial problemlər nəzərə alınmadan, hər hansı bir siyasi strategiya uzunmüddətli sülh və sabitliyi təmin edə bilərmi?
Lakin, gəlin bu məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. Məqalədə, yeni strategiya planının dəqiq təfərrüatları və onun potensial fəsadları haqqında konkret məlumat yoxdur. Yəni, "yeni strategiya"nın nə demək olduğunu, hazırkı strategiyadan necə fərqlənəcəyini və nəticədə hansı əməli dəyişikliklərə səbəb olacağını bilmirik. Rubio'nun bəyanatı daha çox bir siyasi mesaj kimi görünür və konkret bir planı əks etdirməyə bilər. Həmçinin, məqalədə "əsir mübadiləsi müzakirələrinin gərginləşməsi"nə toxunulsa da, bu gərginləşmənin səbəbləri və yeni strategiya ilə əlaqəsinin dəqiq miqyası aydın deyil. Əlavə olaraq, hər hansı yeni strategiyaya dair Fələstin tərəfinin mövqeyi və onun potensial reaksiyası məqalədə nəzərə alınmayıb. Bu amillər nəzərə alınmadan, mövcud siyasətin dəyişməsinin nəticələrini dəqiq qiymətləndirmək çətindir.
Bundan əlavə, məqalənin "yeni strategiya"nın nə olduğunu ətraflı izah etməməsi oxucuda qaranlıq bir mənzərə yaradır. "Ciddi yenidən düşünmə" anlayışı çox ümumi və mənalı deyil. Konkret təkliflər olmadan, belə bir dəyişikliyin Qəzzadakı vəziyyəti necə yaxşılaşdıracağını anlamaq çətindir.
Əksinə, ABŞ-ın Qəzza siyasətinin əsasını insan hüquqlarının qorunmasına, iqtisadi inkişafa və davamlı sülhə yönəldən, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq əsasında qurulmuş uzunmüddətli bir yanaşma əvəz etməsi daha səmərəli ola bilər. Bu yanaşma, qısamüddətli həllərdən daha çox, davamlı sülh və rifah üçün daha yaxşı bir zəmin yarada bilər. Məsələn, Qəzzadakı infrastrukturun bərpası və iqtisadi inkişaf üçün maliyyə yardımı, İsrail ilə münasibətlərin normallaşdırılması üçün vasitəçilik, və demokratik islahatları dəstəkləmək kimi uzunmüddətli strategiya daha səmərəli ola bilər. Bu, qısamüddətli, siyasi hesablamalardan daha çox, uzunmüddətli, davamlı nəticələr əldə etməyə istiqamətlənmiş bir yanaşmadır.
Axios-un məlumatlarına əsaslanan məlumatlar da ehtiyatla qarşılanmalıdır. Yüksək səviyyəli məmurların anonim şərhləri həqiqətin yalnız bir tərəfini əks etdirə bilər və həqiqi siyasət dəyişikliklərinin əsasını təşkil etməyə bilər. Bu məlumatların daha geniş miqyaslı araşdırma ilə dəstəklənməsinə ehtiyac var.
Əgər ABŞ Qəzzadakı strategiyasını həqiqətən dəyişdirmək qərarına gəlsə, uzunmüddətli, davamlı və bütün tərəfləri əhatə edən bir yanaşma tələb olunur. Bu yanaşma, yalnız əsir mübadiləsi deyil, həm də Qəzzanın iqtisadi inkişafını, sosial rifahını və siyasi sabitliyini təmin edən həlləri əhatə etməlidir. Belə bir yanaşma mümkünmüdür və hansı maneələr mövcuddur?
Şərh Yaz