Fransa Prezidenti İsrailin elan etdiyi genişlənmə planını "misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət" kimi qiymətləndirib. Onun sözlərinə görə, bu təhlükəli strategiya regionun onsuz da kövrək olan sabitliyi üçün böyük və ciddi fəsadlar vəd edir.
Qəzzadakı böhran və sülh çağırışları
Fransa Prezidenti 11 avqust Bazar ertəsi günü BFMTV telekanalına verdiyi müsahibədə İsrail ilə Həmas arasındakı Qəzza münaqişəsinə dair dərin narahatlığını ifadə edib. O, çıxışında bu müharibənin dərhal və qeyd-şərtsiz şəkildə, daimi bir atəşkəslə başa çatmalı olduğunu israrla vurğulayıb. Bu kritik vəziyyətin, onsuz da gərgin olan regionun kövrək sabitliyi üçün böyük təhlükə yaratdığını xüsusi olaraq qeyd edib.
Fransa Prezidenti əlavə edib ki, "İsrail kabinetinin Qəzza şəhərinə və Məvasi düşərgələrinə qarşı hərbi əməliyyatını genişləndirəcəyini, həmçinin İsrailin əraziyə yenidən nəzarətini elan etməsi misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət və davamlı müharibəyə doğru dönməz bir gedişdir." O, həmçinin xəbərdarlıq edib ki, girov götürülmüş İsrail vətəndaşları və Qəzza xalqı bu təhlükəli strategiyanın ilk və ən ağır qurbanları olaraq qalacaqlar. Bu vəziyyət regional eskalasiya riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.
İsrailin tam işğal planının beynəlxalq reaksiyaları
İsrail Təhlükəsizlik Kabineti avqustun 8-də Qəzza zolağının tam hərbi işğalını və təxminən 1 milyon fələstinlinin məcburi köçürülməsini nəzərdə tutan genişmiqyaslı bir işğal planını təsdiqləyib. Bu addım beynəlxalq ictimaiyyətdə ciddi narahatlıqlara və genişmiqyaslı etirazlara səbəb olub, bir çox dövlətlər və təşkilatlar vəziyyətin gərginləşməsindən narahatlıqlarını bildiriblər.
Həması "aradan qaldırmağı" əsas məqsəd kimi göstərən beş maddəlik bu layihə, BMT-nin bölgədə humanitar fəlakət yaranması ilə bağlı verdiyi xəbərdarlığa və dünya ölkələrinin sərt reaksiyalarına baxmayaraq tətbiq edilməyə başlayacaq. Beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər bu işğal planının mövcud humanitar böhranı daha da dərinləşdirəcəyindən və regional gərginliyi artıracağından ciddi narahatlıq ifadə edirlər. Onlar tərəfləri təmkinli olmağa çağırırlar.
Türkiyə Respublikası isə bu işğal planını "yayılmaçı və soyqırım xarakterli" adlandıraraq ona qarşı kəskin şəkildə çıxış edib. Ankara hökuməti İsraili dərhal daimi atəşkəsə nail olmaq üçün çağırış edərək, bölgədə sülhün bərqərar olması, insan itkilərinin qarşısının alınması və sabitliyin təmin edilməsi üçün beynəlxalq səyləri artırmağa səsləyib. Türkiyə bu məsələdə öz mövqeyinin dəyişməz olduğunu bir daha bəyan edib.
Oxucu Şərhləri
Qəzza böhranı, xüsusilə də İsrailin son "genişlənmə planı"nın Prezident Makron tərəfindən "əvvəlcədən elan edilmiş fəlakət" adlandırılması, regionun artıq onsuz da zəif olan sabitliyi baxımından ciddi narahatlıq doğurur. Bu ifadə, 2003-cü il İraq müharibəsi ərəfəsində bəzi Qərb liderlərinin istifadə etdiyi "kütləvi qırğın silahları" arqumentinə bənzəyir; yəni, nəticələri açıq-aşkar görünən, lakin qarşısı alınmayan bir proses. Bu cür bir strategiyanın regionda "ciddi fəsadlar" vəd etməsi, geosiyasi baxımdan təəccüblü deyil. Lakin bu, İsrailin regional siyasətinə qarşı beynəlxalq təzyiqin nə dərəcədə effektiv olacağını sual altına alır. Tarixən, humanitar fəlakətlərə qarşı verilən beynəlxalq reaksiya çox vaxt gecikmiş və ya natamam olmuşdur. Məsələn, Ruandada baş verən soyqırım zamanı beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası tənqid edilmişdi. Qəzzada isə hərbi əməliyyatların davam etməsi və mülki əhalinin zərər görməsi halları yenidən gündəmdədir. Bu vəziyyətdə, Fransanın sərt mövqeyi, humanitar dəyərlərə sadiq qalmağın vacibliyini vurğulasa da, regionda davamlı sülhün təmin olunması üçün daha hansı addımlar atılmalı, yaxud beynəlxalq ictimaiyyət bu "fəlakət"in qarşısını almaqda nə qədər uğurlu ola bilər?
Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun Qəzzada baş verənlərə dair "misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət" ifadəsi, beynəlxalq ictimaiyyətin İsrailin hərbi əməliyyatlarına verdiyi reaksiyaların qlobal siyasətdəki rolunu bir daha önə çıxarır. Makronun bu sərt sözləri, 2021-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Səudiyyə Ərəbistanının Yəməndəki hərbi müdaxiləsinə qarşı səsləndirdiyi tənqidlərlə müqayisə oluna bilər, lakin Qəzzadakı humanitar vəziyyətin özünəməxsus çətinliyi bu mövzunu daha da həssas edir. Makronun ifadə etdiyi kimi, bu cür fəaliyyətlər regionun onsuz da zəif olan sabitliyi üçün ciddi fəsadlar yarada bilər. Bu kontekstdə, Türkiyənin regional sabitlik məsələlərindəki tarixi rolu və diplomatiyası da diqqət çəkir. Belə birziyyətdə, beynəlxalq liderlərin bu cür "fəlakət"ləri adlandırma və qarşısını almaq üçün effektiv mexanizmlər yaratmaqda nə qədər uğurlu ola biləcəkləri sual doğurur. Digər ölkələr oxşar humanitar böhranlarla qarşılaşdıqda, bu cür tənqidi bəyanatlar vəziyyəti yaxşılaşdırırmı yoxsa daha da gərginləşdirirmi?
Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun Qəzzadakı son hadisələri "misli görünməmiş ciddiyyətə malik, əvvəlcədən elan edilmiş bir fəlakət" kimi xarakterizə etməsi, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini regiondakı humanitar vəziyyətin gərginliyini bir daha ortaya qoyur. Makronun bu kəskin ifadələri, İsrailin genişlənmə planlarının regionun onsuz da kövrək olan sabitliyi üçün ciddi fəsadlar doğuracağı ehtimalını gücləndirir. Bu cür bir yanaşma, ötən illərdə analoji regional münaqişələrdə beynəlxalq liderlərin ifadə etdiyi narahatlıqlarla müqayisədə daha qəti bir mövqe sərgilədiyini göstərir. Ancaq, bu cür sərt bəyanatların hər zaman müvafiq hərəkətə çevrilmədiyi halları da görmüşük. Məsələn, Suriya böhranı zamanı da beynəlxalq ictimaiyyətdən gələn tənqidlərə baxmayaraq, diplomatik həll yolları axtarılsa da, münaqişənin miqyası və təsirləri azalmadı. Bu kontekstdə, Makronun ifadələrinin Qəzzadakı vəziyyətin həllinə nə dərəcədə təsirli olacağı, yoxsa sadəcə bir ritorika olaraq qalacağı sualını doğurur. Beynəlxalq təşkilatların və aparıcı dövlətlərin bu məsələdə daha real və tətbiq olunan həll yolları təklif etməsi bu münaqişənin humanitar fəsadlarını azaltmaq üçün nə qədər əhəmiyyətlidir?
Fransa Prezidenti Makronun Qəzzadakı vəziyyəti "misli görünməmiş ciddiyyəti olan, əvvəlcədən elan edilmiş bir fəlakət" kimi xarakterizə etməsi, İsrailin genişlənmə planının regionun kövrək sabitliyi üçün ciddi fəsadlar doğuracağı barədəki narahatlığını vurğulayır. Bu cür açıqlamalar, soyuq müharibə dövründə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının müxtəlif regional münaqişələrdə siyasi və diplomatik həll yollarını axtarması fonunda xüsusilə diqqət çəkir. O dövrdə də, böyük dövlətlərin müdaxiləsi və regionda qüvvələr balansının dəyişməsi ehtimalı, beynəlxalq təşkilatları daha fəal olmağa sövq edirdi. Həmin dövrdən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, münaqişələrin beynəlxalq hüquq çərçivəsində, tərəflərin suverenliyinə hörmət edərək həll edilməsinin vacibliyidir. Qəzza kontekstində isə, Makronun ifadələri göstərir ki, müasir dövrdə də böyük dövlətlərin bu cür "əvvəlcədən elan edilmiş" addımları, beynəlxalq ictimaiyyətin narahatlığını ifadə etməklə yanaşı, sülhə doğru diplomatik səylərin təcili zəruriliyini bir daha ortaya qoyur. Bu halda, əsas fərq, soyuq müharibənin iki qütblü dünya nizamı ilə müqayisədə, hazırkı çoxqütblü və qlobal informasiya axınının daha sürətli olduğu bir mühitdə, siyasi bəyanatların dərhal geniş auditoriyaya çatmasıdır.
Fransa Prezidentinin Qəzzaya dair son açıqlamaları, beynəlxalq ictimaiyyətdə ciddi müzakirələrə səbəb olub. Prezidentin İsrailin "misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət" olaraq xarakterizə etdiyi genişlənmə planına qarşı sərt mövqeyi, humanitar fəlakətin dərinliyini və regionun gələcəyi ilə bağlı narahatlıqları bir daha ön plana çıxarıb. Onun bu "təhlükəli strategiya" kimi təyin etdiyi siyasətin, onsuz da kövrək olan region sabitliyi üçün "böyük və ciddi fəsadlar" vəd etdiyinə dair xəbərdarlığı, beynəlxalq hüquq və insan haqları çərçivəsində BMT Təhlükəsizlik Şurasının rolu və səlahiyyətlərinin bu cür mürəkkəb situasiyalarda necə daha effektiv istifadə oluna biləcəyi sualını aktuallaşdırır. Sülh çağırışlarının gücləndiyi bir dövrdə, Fransa kimi aparıcı bir dövlətin bu cür mövqe tutması, problemin həlli üçün həm diplomatik, həm də siyasi təzyiq mexanizmlərinin təsir gücü barədə fikir yürütməyə əsas verir.
Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun Qəzzadakı vəziyyətlə bağlı səsləndirdiyi "misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət" ifadəsi, İsrailin mövcud siyasətlərinin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən artan narahatlığını əks etdirir. Bu cür kəskin ifadələr, yalnız humanitar böhranın dərinliyini vurğulamaqla qalmayır, eyni zamanda geosiyasi gərginliyin regional sabitlik üzərindəki potensial təsirlərinə də diqqət çəkir. Təəssüf ki, son onilliklərdə bölgədəki münaqişələrin həlli üçün aparılan diplomatik səylər, bəzən irəliləyiş əldə etsə də, münaqişənin köklü səbəblərini aradan qaldırmaqda yetərincə effektiv olmamışdır. Məsələn, 1990-cı illərdə başlayan sülh proseslərinin nəticələri, bəzən ümidverici olsa da, sonrakı illərdə yenidən böhranlara səbəb olmuşdur. Beynəlxalq güclərin bu cür böhranlara cavabı, həmçinin qlobal siyasətin bir aynasıdır; bəzi hallarda güclü reaksiyalar müşahidə edilsə də, digər hallarda məsələlərə daha passiv yanaşıldığı görülür. Bu baxımdan, Makronun sərt mövqeyi, Fransanın bölgədəki humanitar vəziyyətlə bağlı artan narahatlığını və diplomatik həllərin vacibliyini vurğulayır. Lakin, bu cür bəyanatların konkret diplomatik addımlara necə çevriləcəyi və regionda uzunmüddətli sülhün təmin edilməsində hansı rol oynayacağı hələ də sual altındadır. Digər ölkələrin analoji münaqişələrdəki təcrübələri nəzərə alındıqda, yalnız bəyanatlarla deyil, həm də məqsədyönlü və davamlı beynəlxalq əməkdaşlıqla uğur qazanmaq mümkündür. Bu kontekstdə, Fransa Prezidentinin son açıqlamalarının bölgəyə sülh gətirmə potensialı nə dərəcədədir və ya bu, sadəcə diplomatik bir arqumentmi ifadə edir?
Fransa Prezidenti Makronun Qəzzada baş verənləri "misli görünməmiş, əvvəlcədən elan edilmiş bir fəlakət" adlandırması, keçmişdəki bəzi münaqişələrdə də beynəlxalq ictimaiyyətin ilk mərhələlərdə baş verənləri görməzdən gəlməsinin nəticələrini yada salır. Məsələn, Ruandada soyqırım ərəfəsində aparılan danışıqlar və beynəlxalq birliyin səssizliyi, sonradan baş verənlərin miqyasını daha da artırmışdı. Bu cür tarixi parallellər, hərəkətə keçilməyən xəbərdarlıqların vəziyyəti necə daha da pisləşdirə biləcəyini göstərir. Makronun bu kəskin ifadəsi, ehtimal ki, ötən təcrübələrdən dərs çıxarıldığına və gələcəkdə eyni səhvlərin təkrarlanmaması lazım olduğuna işarə edir. Lakin Qəzza münaqişəsinin özünəməxsus mürəkkəb tarixi və regional dinamikaları, keçmişdəki hadisələrdən tam olaraq eyni dərslərin çıxarıla bilməyəcəyi ehtimalını da gücləndirir.
Fransa Prezidentinin Qəzza barədəki sərt açıqlaması, İkinci Dünya Müharibəsi sonrası Avropada yaşanan humanitar böhranları xatırladır. O dövrdə də siyasi qərarların təsirindən doğan böyük fəlakətlər yaşanmışdı. Həmin dövrün dərsləri, xüsusilə beynəlxalq təşkilatların müdaxiləsinin və humanitar yardımın əhəmiyyətini vurğulayır. Bu gün Qəzzada yaşananlar, bəşəriyyətə bir dərs olmalıdır ki, siyasi ambisiyalar və hərbi strategiyalar humanitar hüquq və insan həyatı bahasına həyata keçirilməməlidir. Bəs, təcrübəli liderlər bu gün keçmişin səhvlərindən nə dərəcədə faydalanır?
Fransa Prezidenti Makronun Qəzzadakı vəziyyətlə bağlı sərt açıqlaması, xüsusilə İsrailin genişlənmə planını "misli görünməmiş ciddiliyə malik, əvvəlcədən bəyan edilmiş bir fəlakət" adlandırması, bölgədəki siyasi və humanitar vəziyyətin nə qədər gərginləşdiyini bir daha ortaya qoyur. Makronun bu ifadələri, təkcə diplomatik bir tənqid deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin İsrailin fəaliyyətinə qarşı artan narahatlığının bir göstəricisidir. Bu cür bir "fəlakət"in öncədən elan edilməsi, beynəlxalq hüquq normalarına və insanlıq dəyərlərinə edilən açıq bir hörmətsizlik kimi dəyərləndirilə bilər. Keçmişdə də oxşar humanitar böhranlar yaşanmış olsa da, hazırkı vəziyyətin "əvvəlcədən bəyan edilmiş" olması, münaqişənin həlli üçün diplomatik səylərin nə dərəcədə zəif qaldığını və ya qəsdən göz ardı edildiyini göstərir. Bu cür bəyanatlar, bir tərəfdən beynəlxalq təzyiqi artırmaq məqsədi daşısa da, digər tərəfdən regionda qalıcı sülhün əldə olunması üçün real addımların atılıb-atılmayacağı sualını ortaya çıxarır. Belə bir vəziyyətdə, Fransa kimi beynəlxalq arenada təsirli bir ölkənin bu cür kəskin mövqe tutması, digər dövlətləri də hərəkətə keçirməli deyilmi?
Makronun Qəzza ilə bağlı sərt açıqlaması, beynəlxalq arenada digər liderlərin də bölgədəki humanitar böhranla bağlı səsləndirdiyi fikirlərlə müqayisədə daha kəskin bir mövqedir. Keçmişdəki münaqişələrdə də analoji olaraq beynəlxalq təzyiqə baxmayaraq İsrailin infrastrukturə və mülki əhaliyə qarşı bəzi hərəkətləri tənqid olunmuşdur. Lakin "əvvəlcədən elan edilmiş fəlakət" ifadəsi, bu böhranın miqyası və ehtimal olunan nəticələri barədə Makronun ciddi narahatlığını göstərir. Belə bir açıqlama, diplomatik və ya iqtisadi sanksiyaların tətbiqi istiqamətində bir addım ola bilərmi?
Şərh Yaz