Musk-ın "Amerika Partiyası" Təşəbbüsü və ABŞ Siyasəti
Elon Muskın "Amerika Partiyası" adlandırdığı siyasi təşəbbüsü, ABŞ-ın köklü iki partiyalı sistemi ilə bağlı davam edən mübahisələri yenidən gündəmə gətirib. Muskın maliyyə gücü, X platformasındakı geniş təsiri və ictimai dəstəyi, bu cəhdin siyasi arenada necə bir iz buraxacağı sual doğurur.
Musk X platformasındakı paylaşımında ABŞ-ın mövcud siyasi quruluşunu sərt şəkildə tənqid edərək yeni bir siyasi partiya qurduğunu bəyan edib. O, ölkəni israfçılıq və korrupsiya ilə iflasa sürükləyən təkpartiyalı bir sistemdə yaşadıqlarını, bunun demokratiya olmadığını vurğulayıb. Eyni paylaşımda Musk, xalqın yeni bir siyasi partiya tələbinə cavab verdiyini bildirərək, "2-yə 1 nisbətində yeni bir siyasi partiya istəyirsiniz və mən bunu sizə verəcəyəm!" deyərək "Amerika Partiyası"nın təsisini rəsmiləşdirib.
ABŞ-da İki Partiyalı Sistemin Yaranması
ABŞ-ın iki partiyalı sistemi 18-ci əsrin sonlarında yaranıb. Konstitusiya qəbul edildikdən sonra Federalistlər güclü mərkəzi hökuməti müdafiə edərkən, Demokratik-Respublikaçılar ştat hüquqlarına və federal hökumətin məhdud səlahiyyətlərinə üstünlük veriblər. Bu iki qrup müasir mənada ilk siyasi partiyalar hesab olunur.
1828-ci ildə Endryu Ceksonun rəhbərliyi altında Demokrat Partiyası rəsmi olaraq yaradıldı. Cekson populist siyasəti ilə geniş kütlələrin dəstəyini qazandı və partiya işçi sinfi ilə fermerlərə xitab etdi.
Köləliyə qarşı hərəkatların güclənməsi ilə 1854-cü ildə Respublikaçı Partiyası təsis edildi. Abraham Linkolnun 1860-cı ildə prezident seçilməsi ilə partiya şimal ştatlarında güc qazandı. Bu dövrdə Demokratlar cənubi köləçi ştatları təmsil edərkən, Respublikaçılar köləlik əleyhdarlığını və sənayeləşməni müdafiə edirdilər.
19-cu əsrin ortalarından etibarən Demokrat və Respublikaçı partiyalar ABŞ siyasətinə hökmranlıq etməyə başladılar. Seçki sistemi (majoritar "birinci olan qalib gəlir" modeli) və ştatlara əsaslanan seçki qaydaları, üçüncü partiyaların milli miqyasda uğur qazanma şansını azaltdı.
Sistemin Dəyişməsi Cəhdləri
Amerika Birləşmiş Ştatlarındakı iki partiyalı sistem uzun müddətdir həm Demokrat, həm də Respublikaçı seçicilər tərəfindən tənqid olunur. Lakin 20-ci əsrdə üçüncü bir partiyanın ortaya çıxmasına yönəlmiş cəhdlər məhdud uğurlar əldə edə bilib.
Milyarder Ross Pero 1992-ci ildə müstəqil namizəd kimi prezidentliyə namizədliyini irəli sürmüş və səslərin demək olar ki, beşdə birini almışdı, lakin heç bir ştatda qələbə qazana bilməmiş və seçimi Bill Klinton qazanmışdı.
- Kampaniya maliyyələşdirilməsi və siyasətşünaslıq üzrə mütəxəssislər, yeni bir partiya qurmağın həm maddi, həm də hüquqi cəhətdən çətin olduğunu və seçicilərlə namizədlərin bu cür birləşmələrə qatılmaqda tərəddüdləri olduğunu bildirirlər.
ABŞ prezidenti Donald Tramp da, bir zamanlar aparıcı müşaviri olan Muska qarşı öz təhdidlərini səsləndirib. Prezident bu həftənin əvvəlində verdiyi açıqlamada, hökumətin Muskın şirkətləri ilə bağladığı böyük müqavilələri yenidən nəzərdən keçirə biləcəyini deyib və milyarderin əvvəllər rəhbərlik etdiyi "Dövlət Effektivliyi Departamenti"nin böyük bir təhlükəyə çevrildiyini və "geri dönüb Elonu yeyə biləcəyini" qeyd edib.
Xalq Dəstəyi Və Kritik Baxışlar
Musk daha əvvəl keçirdiyi anketlərdə, ABŞ-lıların təxminən 65-80%-nin yeni bir siyasi partiyanı dəstəklədiyini bildirmişdi. Bu anketlər, Muskın partiya qurma fikrinin əsasını təşkil edir. Xüsusilə 4 İyul Müstəqillik Günündə keçirilən bir ankettə, iştirakçıların 62%-i "Amerika Partiyası"nın yaradılmasını dəstəkləmişdi.
ABŞ siyasəti, 1828-ci ildə qurulan Demokrat Partiyası və 1854-cü ildə qurulan Respublikaçı Partiyası tərəfindən idarə olunan iki partiyalı sistem üzərində qurulub. Lakin son illərdə, seçicilərin 40%-dən çoxunun özünü "müstəqil" kimi qeyd etməsi, bu sistemə olan inamın azaldığını göstərir. Musk bu durumu, "ABŞ-da ortadakı 80%-i təmsil edəcək yeni bir siyasi partiyaya ehtiyac var. İnsanların tam olaraq 80%-i eyni fikirdədir. Bu qismətdir" deyərək ümumiləşdirmişdi.
Siyasi analitiklər, iki partiyalı sistemin seçicilərin müxtəlifliyini təmsil etməkdə yetərsiz qaldığını və üçüncü partiyaların uğur qazanma şansının sistemin quruluşu səbəbindən məhdud olduğunu qeyd edirlər. X platformasında bir istifadəçi, "ABŞ-da sistem, üçüncü bir partiyanın müvəffəqiyyətli olmasını qeyri-mümkün etmək üzərinə qurulub. ELON MUSK üçün belə!" şərhini verərək bu çətinliyə diqqət çəkib. Buna baxmayaraq, Muskın maliyyə gücü və ictimai təsiri, yeni partiyasının effektiv ola biləcəyi istiqamətində ümidlər yaradır.
ABŞ prezidenti Donald Trampla Gərginlik
Muskın partiya qurma fikri, ABŞ prezidenti Donald Trampla yaşadığı fikir ayrılıqlarından sonra sürətləndi. Xüsusilə Konqresdə qəbul edilən və Trampın "Böyük Gözəl Qanun Layihəsi" adlandırdığı vergi endirimi tənzimləməsi, Muskın sərt tənqidlərinə hədəf oldu. Musk, bu layihənin federal xərcləri "ağlasığmaz" səviyyədə artıracağını və büdcə kəsirini 2.5 trilyon dollar böyüdəcəyini müdafiə etmişdi.
ABŞ prezidenti Tramp isə Muskın tənqidlərinə, "Elon ilə çox yaxşı münasibətimiz vardı, lakin artıq bu münasibətin yaxşı gedib-getmədiyini bilmirəm. Elondan dolayı böyük məyusluq yaşadım, halbuki ona çox yardım etdim" deyərək cavab verdi. Musk, bu sözlərə qarşılıq, "Mən olmasaydım Tramp seçimi uduzardı" iddiasında bulunaraq müzakirəni qızışdırdı.
"Amerika Partiyası"nın Hədəfləri
Musk, yeni partiyasının Senatda 2-3 kürsü və Nümayəndələr Palatasında 8-10 sandalye qazanaraq qanunvericilik proseslərində həlledici rol oynamağı hədəflədiyini bildirib. Quantus Insights tərəfindən aparılan bir ankettə, ABŞ-lıların 40%-i Muskın quracağı bir üçüncü partiyanı dəstəkləyəcəyini ifadə edərkən, xüsusilə Respublikaçı kişilər bu fikrə ən çox maraq göstərən qrup oldu.
Musk, partiyasının nə sağ, nə də sol ideologiyalara bağlı olacağını, bunun yerinə "ılımlı və müstəqil" seçiciləri təmsil edəcəyini müdafiə edir. Bu demokratiyada yeni bir səhifə aça bilər. Lakin partiyanın proqramı, siyasəti və seçkilərdə namizəd irəli sürüb-sürməyəcəyi hələ aydınlaşmayıb.