İordan Qərb Sahilindəki Sebastiyada İsrail əsgərlərinin hücumları gündəlik hal alıb

İyulun 2-də Khaled Azem Əl Cəzirəyə verdiyi müsahibədə bildirib ki, işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilindəki şimal hissədə yerləşən nəzarət-buraxılış məntəqəsində avtomobilindən düşürülüb. İsrail əsgərləri onu döyüb, alçaldıb və telefonla videoya çəkərək “Mən İsraili sevirəm” deməyə məcbur ediblər, daha sonra həmin videonu onun sosial media hesabında paylaşıblar. 25 yaşlı Azem və qaynı Nablusdan şimal-qərbdə yerləşən Sebastiya kəndindəki Azem evindən yenicə çıxaraq tikinti sahəsinə işləməyə gedirlərmiş. Məhz o zaman onlar kənd sakinlərinin fikrincə, Fələstinliləri öz torpaqlarından qovmaq üçün İsrailin planlarının bir hissəsi olan artan hücumların qurbanı olublar. İsrail 2023-cü ildən bəri Dəmir Dövrünə aid əhəmiyyətli arxeoloji sahəsi olan Sebastiyaya göz dikib, ərazini milli park və turizm mərkəzinə çevirmək istəyir.

Ailənin körpəsi

İyulun sonlarında isti bir günortadan sonra Azem anası və nənəsi ilə ön eyvanda oturub. Utancaqca gülümsəyir və bir anlığa hər iki qadını qucaqlayır. O, ailənin körpəsi, dörd bacı-qardaşın ən kiçiyi olmaqla yanaşı, hər ikisi də azca maili fındıq gözlərə sahibdir. Onlar həm də İsrailin şəhərlərində və ətrafında artan hərbi mövcudluğuna görə eyni narahatlıqları paylaşırlar. Azem Əl Cəzirəyə bildirib: “Mən əvvəllər ailəmlə tez-tez çölə çıxırdım. Amma indi işğalçı qüvvələr səbəbindən demək olar ki, heç çıxmıram”. Ailə bu sarı suvaqlı evdə 40 ildir, yəni Azem doğulandan daha uzun müddətdir ki, yaşayır. Zorakılıq artmazdan əvvəl, onun günləri sakit və dinc idi. O, Təl-Əvivdə bənna işləyirdi və axşamlar dostları ilə görüşmək üçün şəhərə çıxmağı xoşlayırdı. Bəzən qədim Roma sütunları və daş amfiteatrın yanından keçərək, Sebastiya ətrafındakı quru təpələrə baxan xarabalıqlara tək gedir, dinc tənhalıqdan və gözəl mənzərədən həzz alırdı. Bu sülh indi yox olub. Əvvəlcə iş yerlərini itirdilər. İsrail 2023-cü il oktyabrın 7-dən sonra fələstinlilər üçün demək olar ki, bütün sərhəd icazələrini ləğv etdi və fələstinli işçiləri tikinti sənayesindən uzaqlaşdırdı. İşsizlik 30 faizdən çox artaraq, Azemi və iki qardaşını müntəzəm işsiz qoydu və ailə indi yalnız taksi sürücüsü olan Azemin atası Vailin gəlirinə güvənir. Sonra 2023-cü ilin sonlarından etibarən İsrail hərbi müdaxilələri artdı, əsgərlər indi demək olar ki, hər gecə kəndə hücum edirlər. Yanvarın 19-da bir axşam, İsrail ordusunun snayperi Sebastiyanın uşaq bağçasının yaxınlığında 14 yaşlı uşaq, Əhməd Rəşid Ruşdi Cəzarı güllələyərək öldürdü. İndi Azemin ailəsi də daxil olmaqla, bir çox ailə, xüsusilə axşamlar, evlərindən çölə çıxmır.

‘Sebastiya üçün bir mesaj’

Azem qaynı ilə birlikdə sübh tezdən tikinti işinə gedərkən yaşadığı hücumu xatırlayır. Üç İsrail əsgəri onun avtomobilini qonşu Deir Şərəf şəhərindəki nəzarət-buraxılış məntəqəsində saxlayıb. İsrail əsgərləri onların adlarını və şəxsiyyət vəsiqələrini tələb edib, nə etdiklərini və haradan gəldiklərini soruşaraq onları sorğu-sual etməyə başlayıblar. Azem onlara Sebastiyadan olduğunu deyəndə, əsgərlər onu maşından düşməyə məcbur edib və ayaqlarını altından vuraraq dizləri üstə yıxıblar. Azem bildirir ki, əsgərlər onu silahlı döyüşçü kimi göstərməyə çalışaraq, “Niyə bizə Molotov kokteylləri ilə hücum edirsiniz?” kimi suallar qışqırıblar. Azem üçün bu suallar mənasız idi, çünki o, heç vaxt zorakılıqda iştirak etmədiyini deyir. O, onlara çox şey etmədiyini, yalnız bəzən iş axtardığını söylədi. Azem yalnız işə getdiyini təkrarladı və onlara heç nə bilmədiyini söylədi. O bildirir ki, əsgərlər onu üzü üstə yerə yıxıb, onlardan biri onun başına basıb və “Sən İranı sevirsənmi?” deyə soruşub. Azem “xeyr” cavabını verib, siyasətlə maraqlanmadığını və İranı dəstəkləmədiyini bildirib. Növbəti 40 dəqiqə ərzində, qaynı maşında oturmuşkən, əsgərlər Azemi yerdə yatarkən silahları ilə təpikləyib və döyüblər. Bir əsgər onun qaçmaması üçün ayaqları üzərində oturub. Sonra onun telefonunu tələb ediblər. Əsgərlər Azemə ibrani dilində “Mən İsraili sevirəm” və “Onların məndən istədikləri hər şeyi edəcəyəm” sözlərini təkrar etməyi əmr edən bir video çəkiblər. Azemdə hələ də əsgərlərin telefonunda çəkdiyi video var. Silahın lüləsinin üstündən çəkilmiş videoda Azemin narahat üzü obyektivə çevrilib, qarnı üstə yatarkən ibrani sözlərini təkrar edir. Əsgərlər videonu Azemin Facebook hesabına yükləyiblər. Onlar telefonu geri verməzdən əvvəl Azemin bəzi dostlarının və ailəsinin videonu görməsini təmin etmək üçün 15-20 dəqiqə gözləyiblər. Azem hekayəni danışarkən səsi güclü və aydındır, lakin narahatlıqla ayaqlarını döşəməyə vurur. Əsgərlər nəhayət onu buraxanda, qaynı geri qayıdıb evə getməli olub. İşləyə bilməyəcək qədər yaralı olan Azem günün qalan hissəsini yatmağa və sağalmağa çalışmaqla keçirib. Video tərəfindən alçaldılan və yenidən hücuma məruz qalmaqdan qorxan Azem artıq evdən çıxmır. Dostları zəng edib onu bayıra dəvət edəndə, o, rədd edir. “Mən həddindən artıq utanıram,” Azem deyir. “Video bizə, Fələstin xalqına lağ edir.” Videonu tez bir zamanda silsə də, Sebastiya Bələdiyyə sədri Məhəmməd Azem (əlaqəsi yoxdur) də daxil olmaqla başqaları onu görüb, əsgərlərin pis rəftarının dəlili kimi bir nüsxəsini saxlayıb. “Yenidən evdən çıxsam… Növbəti dəfə mənə nə edə biləcəklərini düşünmək istəmirəm,” Azem deyir. Azemin anası Maha sözə başlayır: “İsrail əsgəri onun Sebastiyadan olduğunu biləndə, bu videonu bütün Sebastiyaya bir mesaj göndərmək üçün çəkmək istədilər, demək istədilər: ‘Mən buradayam və kəndinizi mən idarə edirəm, burada nə istəyirəmsə onu edirəm.’” “Əgər o, [əmr etdiklərini] deməsəydi, ona daha pis zərər verə bilər, ya da öldürə bilərdilər,” o əlavə edir.

Qəsdən alçaltma

İsrail fələstinliləri, xüsusilə Qəzzada saxlanılan mülki şəxsləri qəsdən və sistematik şəkildə alçaltmaqda ittiham olunur. Orada insan haqları təşkilatları əsgərlərin kişiləri soyunmağa və videoya çəkilməyə məcbur etdiyini bildirirlər. İsrail həmçinin məhbusları alçaltmaq üçün cinsi təcavüz, zorlama və zorlama təhdidindən istifadə etməkdə ittiham olunur. İordan çayının qərb sahilində, Hebron yaxınlığında əsgərlər fələstinli uşağın kitabına Davud Ulduzu çəkib və işğal olunmuş Şərqi Qüdsdə bir kişinin üzərinə simvolu damğalamışdılar. “İsrail fələstinli fərdləri və icmaları psixoloji cəhətdən təsir etmək və sarsıtmaq üçün sistematik alçaltma strategiyası tətbiq edir,” deyə İsveç qeyri-kommersiya təşkilatı Euro-Med Human Rights Monitor-un sədri Ramy Abdu yazır və bu cür alçaltma hərəkətlərini İkinci Dünya Müharibəsinin Kristal Gecəsində şahid olunanlarla müqayisə edir. İsrailin Sebastiyaya göz dikməsi, onun işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilində ən qədim davamlı məskunlaşma yerlərindən biri hesab edilən mühüm arxeoloji sahə olması ilə əlaqədardır. Bu, Assuriya, Babil, Fars və Roma hökmranlığı dövründə mühüm mərkəz olmuşdur. İsrail siyasətçiləri bunun Bibliya dövrü İsrail Krallığının tarixi paytaxtı olduğunu, xristianlar və müsəlmanlar isə Vəftizçi Yəhyanın dəfn yeri olduğuna inanırlar. 2012-ci ildə Fələstin Sebastiyanın Birləşmiş Millətlər Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) Dünya İrs Sahəsi olması üçün müraciət edib, bu müraciət hələ də baxışdadır. Şəhər mülki Fələstin nəzarətində qalır, lakin akropol 1995-ci ildə Oslo Razılaşmalarının imzalanmasından bəri İsrail nəzarətindədir. Artan şəkildə, xüsusilə 2019-cu ildən bəri, yəhudi məskunlaşanlar “Sebastiya qədim sahəsinin akropolu… ilə kənd arasında ayrılıq yaratmağa cəhd ediblər,” deyə Emek Şaveh adlı İsrail arxeoloji QHT-sinin hesabatında qeyd edilir. 2023-cü ilin may ayında İsrail hökuməti Sebastiyanı turizm mərkəzinə və milli parka çevirmək üçün 8 milyon dollarlıq nəhəng bir planı təsdiqlədi. Keçən yay İsrail ordusu arxeoloji sahənin zirvəsində 1.3 dunum (1,300 kvadrat metr) ərazini ələ keçirmək əmri verdi. O vaxtdan bəri İsrail Sebastiya ətrafında daha çox nəzarət-buraxılış məntəqəsi qurdu. Bu ilin may ayında isə burada qazıntılara başlayaraq, qədim əsərlərlə dolu torpaq kisələrini yaxınlıqdakı qanunsuz yaşayış məntəqəsi olan Şavey Şomrona daşıdı. Emek Şaveh Sebastiyadan əsərlərin və materialların götürülməsini beynəlxalq hüquqa zidd hesab edir. Keçən ay, UNESCO Dünya İrs Mərkəzinə ünvanlanmış bir sənəd yayımlayaraq bildirdi: “İsrailin akropolu mənimsəməyə və onu şəhərdən ayırmağa cəhdi sahənin tarixi bütövlüyünü pozur… və şəhər sakinlərinin mədəni hüquqlarını təxrib edir.” Emek Şavehin etirazlarına cavab olaraq, İsrail ordusu keçən il Sebastiya arxeoloji sahəsinin zirvəsində hərbi obyektin qurulmasının aşağıdakı Fələstin şəhərində tez-tez hərbi müdaxilələri əhatə edəcəyini təsdiqlədi. 2025-ci ilin may ayında BMT-nin hesabatında qeyd edildi ki, İsrail Sebastiyadan keçən bir hasar və yan yol inşa etməyi planlaşdırır. Hesabatda bildirildi ki, bu, “yalnız Fələstinliləri sahədən ayırmayacaq, həm də sahəni yalnız yəhudi tarixinə fokuslanaraq inkişaf etdirəcək”. İyun ayında İsrailin Mülki İdarəsi də ordusu üçün yaxınlıqdakı tarixi Massudieh Osmanlı dəmir yolu stansiyasında “müdafiə məntəqəsi” qurmaq üçün icazə verdi.

Yerli sakinlər ən pisindən qorxur

Fələstinli sakinlər və liderlər İsrailin planlarının Sebastiyanın ilhaqına aparacağından narahatdırlar. Onlar bunu Tulkarem və Cenin kimi yerlərdə baş verənlərə bənzədir, bu il on minlərlə Fələstinli İsrailin hərbi reydləri nəticəsində köçkün düşüb. Sebastiya Bələdiyyə sədri Azem Əl Cəzirəyə bildirib ki, İsrailin hərbi müdaxilələri son həftələrdə daha da artıb. Əsgərlər əvvəllər kəndə həftədə bir dəfə gəlirdilərsə, son üç ayda demək olar ki, hər gecə gəlib, kənd sakinlərinin hərəkət azadlığını iflic ediblər. “Onlar hətta elektrik enerjisinə də hücum edirlər,” deyir. “Bələdiyyə işçiləri küçədə işləyərkən onlara hücum edirlər.” Bələdiyyə sədri deyir ki, Sebastiyada Fələstin müqavimət döyüşçülərinin heç bir mövcudluğu yoxdur və yerli sakinlər özlərini müdafiə etmək üçün silahsızdırlar. İsrail məskunlaşanların qrupları da İsrail əsgərlərinin mühafizəsi altında mütəmadi olaraq Sebastiya arxeoloji sahəsinə baş çəkirlər. Bu, fələstinli sakinlərə qarşı məskunlaşanların zorakılıq hallarının tez-tez baş verməsinə səbəb olur. Bələdiyyə sədri Azem iyun ayında əsgərlərin bir Sebastiya evinə basqın edib bir ailəni döydüyünü və bir qızın xəstəxanaya göndərildiyini qeyd etdi. “Onlar kiçik qızları olan bir ailənin evinə hücum etdilər,” Azem dedi. “Qızları itələyib hücum edəndə, Qırmızı Aypara gəlib onları xəstəxanaya apardı,” çünki yerli sakinlər İsrailin hərbi zorakılıq qorxusundan öz maşınlarını xəstəxanaya nəqliyyat üçün istifadə edə bilmirlər. İsrail səlahiyyətliləri hücumlarla bağlı Əl Cəzirənin şərh tələbinə cavab verməyib. Bu müdaxilələr və kəndin nəzərdə tutulan ikiyə bölünməsi İsrailin Haaqa Konvensiyasının Birinci Protokoluna imza atmasına baxmayaraq baş verir. Bu protokol işğalçı dövlətin işğal olunmuş ərazidə mədəni mülkiyyəti saxlamağını qadağan edir. Mayın 13-də UNESCO Fələstinin Sebastiyanın Dünya İrs Sahəsi olması üçün müraciətinin ilkin qiymətləndirilməsini hazırlamaq üçün vəsait ayırdı. Bu, kəndlilərə ilhaqdan bəzi məhdud müdafiə ümidi verir. Lakin Bələdiyyə sədri Azem UNESCO-nun yavaş hərəkət etməsinin qismən ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyasını təşvişə salmaq istəməməsi ilə bağlı olduğuna inanır, çünki Tramp administrasiyası “anti-İsrail əhval-ruhiyyəsi” səbəbindən UNESCO-da iştirakı nəzərdən keçirib. Bu vaxt, Azemin və ailəsinin eyvanında, anası qeyd edir ki, 2023-cü il oktyabrın 7-dən əvvəl vəziyyət pis olsa da, “indi 10 dəfə pisdir”. O deyir ki, kəndi artıq qaranlıqdan sonra tədbirlər keçirmir – hətta axşam keçən toyların zorakılıq gətirəcəyindən narahatdırlar. “Bizə hücum etmək üçün heç bir səbəb yoxdur, lakin onlar bizim xoşbəxt olmağımızı istəmirlər,” Maha deyir. “Əgər burada toy və ya qeyd edə biləcəyimiz bir şey olduğunu eşitsələr, gecə kəndə gəlib xoşbəxtliyimizi ləğv edirlər.”

24 saat