Kəşmir sularında su samurları göründü: Sakinlər həm sevinir, həm də ehtiyatlıdır

Hugam, Hindistanın idarə etdiyi Kəşmir – 17 yaşlı Nasir Amin Bhat hələ ayaq biləyinə qədər suya girmişdi ki, məktəb dostu və qonşusu Adil Əhməd may ayında, sərin bir yay axşamı çay sahilindən qışqırdı: “Geri dön! Suda nəsə var.” Lidder çayının Cəlum çayına tökülən qolu boyunca, Hindistanın idarə etdiyi Kəşmirin Anantnaq rayonunda yerləşən Hugam kəndində bir Avrasiya susamuru (Lutra lutra) buzlu sulara atılaraq var gücü ilə cərəyanın əksinə üzməyə başladı. “Onun nə olduğunu heç bilmirdim,” – lisey şagirdi Bhat Əl-Cəzirəyə bildirib, – “amma smartfonumu götürüb kameranı açdım.” Keyfiyyətsiz, doqquz saniyəlik video, Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə İttifaqının (IUCN) Qırmızı Siyahısında “nəslinin kəsilmə təhlükəsi altında” kimi təsnif edilən xəzli canlının sudan necə çıxdığını və çay sahilinə tullandığını göstərir. Bir neçə yöndəmsiz addımdan sonra, yay aylarında Himalay dağlarında 3,660 metr (12,000 fut) hündürlüyə çata bilən yarımsulu heyvan, qalın bir kol qrupunun arxasında yox olaraq videoya heç bir hadisəsiz son qoyur. Uzun müddətdir nəsli kəsilmiş hesab edilən Avrasiya susamurları Kəşmirdə yenidən peyda olmaqda, 2023-cü ildən bəri Hindistanın vəhşi təbiət zabitləri tərəfindən iki yerdə üç fərdin görüldüyü bildirilir. Təsadüfi görünüşlər ekoloqları və vəhşi təbiətin mühafizəçilərini həyəcanlandırıb, son illərdə iqlim dəyişikliyi ilə sarsılan Himalay bölgəsinin kövrək şirin su ekosistemləri üçün daha yaxşı bir gələcək ümidini artırıb.

Mühit yaxşılaşıb

Hindistanlı vəhşi təbiət bioloqu Nisarg Prakash hesab edir ki, Kəşmirdə susamuru görünüşü yüksək keyfiyyətli su mühitlərinin göstəricisidir. “Susamurlarının yenidən peyda olması brakonyerliyin azaldığını və ya yaşayış mühitinin yaxşılaşdığını, bəzi hallarda hər ikisinin birlikdə baş verdiyini göstərə bilər,” – Hindistanın cənub hissələrində susamurları üzərində işləyən Prakash Əl-Cəzirəyə bildirib. Hindistanın Vəhşi Təbiətin Mühafizəsi Aktı ilə qorunan susamurları bir zamanlar Şimali Hindistanın, o cümlədən Himalay dağətəyi ərazilərin, Qanq düzənliklərinin və şimal-şərq hissələrinin müxtəlif yerlərində geniş yayılmışdı. Keçən ilin noyabrında IUCN tərəfindən aparılan peer-reviewed bir araşdırmada qeyd edilib ki, Avrasiya susamuru, yerli əhali arasında “voddur” kimi tanınır, Lidder və Cəlum vadilərinin su hövzələrində, o cümlədən Asiyanın ən böyük şirin su göllərindən biri olan Vular gölündə rast gəlinir. Lakin illər keçdikcə, onların populyasiyası “yaşayış mühitinin itirilməsi, çirklənmə və insan fəaliyyətləri səbəbindən parça-parça və fraqmentli hala gəldi,” – Sher-e-Kashmir Kənd Təsərrüfatı Elmləri və Texnologiyaları Universitetinin (SKUAST-K) aparıcı vəhşi təbiət alimi Xurşid Əhməd deyir. Əhməd bildirib ki, insan fəaliyyətlərindən qaynaqlanan yaşayış mühitindəki dəyişikliklər və çay sahilləri boyunca ideal yaşayış yerlərinin zəbt edilməsi səbəbindən Avrasiya susamurları geri çəkilərək insanlar üçün ən az əlçatan ərazilərə çəkilmişdi. “Onlar nəslinin kəsilməmiş olsa da, görülmə halları son dərəcə nadir olmuş və heç vaxt sənədləşdirilməmişdi,” – SKUAST-K-da Vəhşi Təbiət Elmləri Bölməsinin rəhbəri Əhməd deyib. İki ildən az əvvəl, Əhmədin rəhbərlik etdiyi bir araşdırma qrupu, Himalayda Hindistan və Pakistan arasındakı de-fakto sərhəd olan Nəzarət Xətti boyunca Kishanganga çayı ilə iki hissəyə bölünən gür yaşıl çəmənliklər və uca zirvələrin vadisi olan Qurez-də misk maralı üzərində aparılan bir araşdırma zamanı susamurlarına təsadüfən rast gəldi. 2023-cü il avqustun 6-da gecə yarısından sonra, Haaqadakı Daimi Arbitraj Məhkəməsində Pakistanla uzun sürən hüquqi mübarizədən sonra Hindistan tərəfindən tikilən 330 MVt-lıq Kishanganga Su Elektrik Stansiyasının yaxınlığında, vadidə 2,600 metr (8,530 fut) hündürlükdə çay yatağında iki fərd susamuru görüntülənib. Bu görünüşdən sonra araşdırma qrupu Hindistanın Kəşmir tərəfində susamurlarının varlığını sənədləşdirməyə yönəldi. “Təəssüf ki, balıqçılıq və digər yerli, hərbi fəaliyyətlərdən qaynaqlanan ağır narahatlıqlar səbəbindən daha heç bir susamuruna rast gəlinmədi,” – IUCN araşdırmasında qeyd edilib. Əhməd bildirib ki, Bhatın videosu susamurlarının Kəşmirdə ikinci foto sübutudur.

Ora getməyə çox qorxurdum

Lakin 300-ə yaxın ailədən ibarət Hugam kəndində sakinlər həm həyəcanlı, həm də narahatdırlar. Hər səhər dan yeri ağaranda, evdar qadın Münira Banu, Srinagarın əsas şəhərindən təxminən 58 km (36 mil) cənubda yerləşən Hugamda, evinin qarşısındakı qolu əhatə edən söyüd ağaclarında qəzəblə qarqara edən qarğaların səsinə oyanır. Banu, susamuru aşkar edildikdən sonra illərdir etdiyi kimi, artıq çay sahilində paltar yumur və qab təmizləmir. “Qolda sualtı mağaralar var və o, onlardan birində gizlənir. Səhər çıxanda qarğalar onu görür və qışqırmağa başlayırlar. Mən ora getməyə çox qorxuram,” – o deyib. Videonu çəkən yeniyetmə Bhat bildirib ki, o, tez-tez qolun buzlu sularında çimir və bəzən balıq da tuturdu. “İndi ora getməyi ağlıma belə gətirə bilmirəm,” – o deyib. Keyfiyyətsiz video, qolda timsahların olması barədə şayiələrə səbəb oldu və Hindistanın vəhşi təbiət rəsmilərini kamera tələsi qurmağa vadar etdi. Bu tələ, Bhatın videosunda da görünən canlının timsah deyil, bir Avrasiya susamuru olduğunu təsdiqlədi. Bəzi vəhşi təbiət rəsmiləri kənd ağsaqqallarının iştirakı ilə çayda çimərək suyun tamamilə təhlükəsiz olduğunu nümayiş etdirdilər. Susamurları insanlara heç bir təhlükə yaratmasa da, xüsusilə insanlara yaxın olduqda gözlənilməz ola bilərlər. Lakin elm adamları deyir ki, bu heyvanlar insanların varlığına öyrəşə bilərlər. Vəhşi təbiət bioloqu Prakash bildirib ki, qorxmaq əvəzinə, susamurları ilə bağlı maraq onları balıq tutarkən və ya üzərkən seyr etməkdən zövq alınası bir mənzərəyə çevirə bilər. “Susamurları əsasən dan yeri ağaranda, qaranlıq düşəndə və gecə saatlarında aktiv olurlar, baxmayaraq ki, bəzən gündüz də görünə bilərlər. Avrasiya susamurları əsasən balıq, ilanbalığı və bəzən də su quşları ilə qidalanırlar,” – o deyib. Kəşmirli fermer Vasim Əhməd 1990-cı illərin əvvəllərində, Cəlum çayının böyük bir qolu olan Doodhganga çayının sahillərində yerləşən məktəbdən qayıdarkən bir yay gününü xatırlayır. Hazırda 40-lı yaşlarında olan Əhməd döngəni dönərkən, sevincək yeriyən böyük bir insan dəstəsi gördü. Bir nəfər ölü bir susamuru tutmuşdu, digəri isə itini ipdən tutmuşdu. Srinagarın Bağ-e-Mehtab bölgəsi, əvvəllər pişik, susamuru və digər heyvanların dərilərini sataraq dolanan brakonyer icmasına ev sahibliyi edirdi. İndi Hindistanda daha sərt heyvan rifahı qanunları qüvvədə olduğu üçün icma köhnə peşəsini tərk edib. “Ağsaqqallarımız bizə xəbərdarlıq edirdi ki, susamurları uşaqların dərisini soyur və onları çiy yeyir,” – o zaman doqquzuncu sinifdə olan Əhməd deyib. “Ancaq böyüdükcə, susamurları tərəfindən zərər görmüş tək bir insana belə rast gəlmədim. Bu, əslində uşaqları çaydan uzaq tutmaq üçün bir taktika idi.” Əhməd, vəhşi təbiət alimi, susamurlarının Kəşmirdə yenidən peyda olmasının müsbət bir əlamət olduğunu bildirib. “İndi yeni yaşayış mühitinin nəzarətsiz çirklənmədən, zibil yığılmasından, artan karbon emissiyalarından və yaşayış mühitinin deqradasiyasından qorunmasına diqqət etməliyik. Bu problemlərin həlli onların mühafizəsi və rifahı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir,” – o, Əl-Cəzirəyə bildirib.

24 saat