Misirlilər Tanzaniyada Yeni Vətən Tapdı: Cənub Miqrasiyası

Əhməd Ginah 2017-ci ildə Misirin şimal deltasındakı kəndini Tanzaniyanın paytaxtı üçün tərk edəndə, az qala yalnız bir xəyalı vardı. Dörd il sonra o, şirkətinə məhz bu xəyalın adını verdi. Dar-əs-Salamda Misirlilərin Bələdiyyə Sədri kimi tanınan Ginah “Əl-Cəzirə”yə verdiyi müsahibədə bildirib ki, “28 yaşında Tanzaniyaya gələndə heç kim cənuba yollanmağımın səbəbini təsəvvür edə bilmirdi”. O əlavə edib ki, evdəki dostlarımın və ailəmin fikrincə, Afrikanın cənubundakı ölkələr aclıq, yoxsulluq və xəstəlik stereotipləri ilə ləkələnmişdi. Amma Ginah gəldikdə, burada fürsətlər – və yeni bir şey qurmaq şansı tapdı. O, özəl şirkəti olan “Dream Trading”i 2021-ci ildə cəmi 3000 ABŞ dolları yığımla qurdu. Bu, alüminium məişət mallarının idxalı və ixracı sahəsində böyüyən bazara daxil olmaq üçün bir fürsət idi. İllər keçdikcə, o, polad biznesinə də genişləndi. 36 yaşlı Ginah, işdən əlavə, cənuba doğru miqrasiya edən digər Şimali Afrikalı miqrantlar üçün bir növ xeyirxah himayədar rolunu oynayır. Ginahın standart bir gündəlik iş rejimi var. Hər səhər onun sürücüsü Hamed onu “Dream Trading”ə məxsus məişət malları anbarlarına aparır. Bir müddət sonra isə Dar-əs-Salamın Kariakoo məhəlləsindəki ən məşhur ticarət mərkəzi olan Siti Malla yola salır. Ginah oradakı Somali kafesinin daimi müştərisidir. O, təxminən günorta vaxtına qədər digər misirlilər və tanzaniyalılarla görüşür, tez-tez mandazi (dərin qızardılmış xəmir qızartması) və ya chipsi mayai (kartof qızartması, pomidor sousu və tərəvəzlərlə hazırlanan omlet) ilə səhər yeməyi yeyir. Tanzaniyaya köçən misirlilərin adətən orada qohumu və ya dostu olur. Lakin belə əlaqəsi olmayanlara Ginah qalmağa yer tapmaqda kömək edir, bəzən onlara “Dream”də iş təklif edir və işçi olduqları halda kirayə haqlarını ödəməyə dəstək olur. O, həmçinin onları Tanzaniyanın iş sistemi ilə tanış edir və potensial işləyə biləcəkləri şəhərlər haqqında məlumat verir. Ginah deyir ki, “ən vacib xidmətim isə etibarlı, zəmanətli tərcüməçi təmin etməkdir”. O əlavə edir ki, Tanzaniyanın şəhər mərkəzlərində insanlar ingiliscə danışsa da, kənd sakinləri yalnız svahili dilini bilir. Bu, yanlış anlaşılmalara və yeni gələnlərin “fırıldaqçılığa və fırıldağa” məruz qalmasına səbəb ola bilər, ona görə də o, kömək əlini uzadır. Ancaq Ginah yalnız özünə kömək etmək istəyənlərə dəstək olur. “Mən işləməyə gələnlərə kömək edirəm, arxasını kiməsə söykəyib tərcüməçiyə və ya başqalarına arxalananlara yox” deyən Ginah bildirir ki, “belə hallarda insana məsləhət görürəm ki, bu ölkə çox şey təklif edir, amma tənbəllərə və asılı olanlara heç nə vermir.” Ginah səkkiz ildə çox şey qazanıb. Bu gün onun şirkəti məhsullarını bütün Afrikaya yayır. O, doğma kəndindən onlarla gəncə Tanzaniyada məskunlaşmaqda kömək edib. Misirin ölkədəki səfiri Şərif İsmailin 2023-cü ildə verdiyi məlumata görə, Tanzaniyada təxminən 70 min ərəb, o cümlədən 1200 misirli miqrant yaşayır.

Cənub-cənub miqrasiyası

Avropa Şimali Afrikadan gələn miqrantlara qarşı sərhədlərini möhkəmləndirərkən, çətin iqtisadiyyatla üzləşən ambisiyalı gənc misirlilər Qərbə miqrasiyaya alternativlər axtarırlar. Bu cənub-cənub miqrasiyası son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə sürətlənib. Rəsmi statistikaya görə, 2017-ci ildə Ərəb olmayan Afrika ölkələrindəki misirlilərin sayı 46 mindən 2021-ci ilə qədər 54 minə yüksəlib. Bu tendensiya, bir çox misirlinin Aralıq dənizini keçmək üçün hələ də etdiyi təhlükəli səyahətlərlə kəskin ziddiyyət təşkil edir. Qarışıq Miqrasiya Mərkəzinin hesabatına görə, 2023-cü ildə Mərkəzi Aralıq dənizi marşrutu ilə İtaliyaya gələn bütün miqrantların 7 faizdən çoxunu misirlilər təşkil edərək, onları ən çox rast gəlinən beşinci milliyyət edib. Avropa İttifaqı bu yaxınlarda Misirlə 7.4 milyard avroluq (8.7 milyard dollar) yeni bir razılaşma əldə edib. Bu sazişin bir hissəsi Avropaya qeyri-qanuni miqrasiyanı azaltmaq üçün sərhəd nəzarətini gücləndirməyi hədəfləyir. Qahirə Amerika Universitetinin demoqrafı və miqrasiya araşdırmaları üzrə eksperti Ayman Zöhri bildirib ki, Misirin gənclərinin miqrasiya tendensiyalarında nəzərəçarpacaq dəyişikliklər müşahidə olunur. Zöhri “Əl-Cəzirə”yə deyib: “Ənənəvi istiqamətlər Körfəz və Avropa olsa da, cənuba, xüsusilə də bəzi Afrika ölkələrinə doğru yeni bir tendensiya var.” Bu, gənclərin inkişaf etməkdə olan və perspektivli bazarlarda investisiya imkanları axtardığı “iqtisadi miqrasiya”dır. Bu tendensiya, Misir hökumətinin bir sıra Afrika ölkələri ilə diplomatik və ticari əlaqələrinin genişlənməsi ilə paralel olaraq böyüyüb. Lakin Zöhri bildirir ki, Afrikaya miqrasiya adətən dövri və ya müvəqqətidir. “Bu o deməkdir ki, miqrant qısa müddət sonra Misirə qayıdır, yaxud mövcud imkanlara uyğun olaraq bir neçə ölkə arasında hərəkət edir.” Bu gediş-gəliş axını hər cümə axşamı Dar-əs-Salamda, Yuliys Nyerere hava limanından Qahirəyə qalxan təyyarələrdə özünü büruzə verir. Qurban bayramı və ya Ramazan bayramı kimi mövsümlərdə misirli ailələr qazanclarını ailələrinə baş çəkmək, yeni ev tikməyə töhfə vermək, ailə üzvünü evliliyə hazırlamaq, ya da valideynlərinin Həcc ziyarətini yerinə yetirmək arzusunu gerçəkləşdirməyə kömək etmək üçün bütün ailələrlə birlikdə gediş qapılarını doldururlar.

Misirli bacarıqlarına açıqlıq

Bütün Afrika qitəsində ərəb və Şimali Afrikadan gələn miqrant icmaları böyüyür. Afrikadakı misirli rezidentlərin ən yüksək faizi, yəni 85 faizi Cənubi Afrikanın payına düşür, ardınca Nigeriya, Keniya və Seneqal gəlir. Ginah 1990-cı illərin sonlarına aid, Afrika qitəsində firavanlıq axtaran gənclər arasında şəhər əfsanəsinə çevrilmiş bir hekayə danışır. O deyir: “Bir gənc Cənubi Afrikaya dostuna baş çəkmək üçün tətilə getmişdi. Qəribədir ki, o, Keyptaun şəhərində viza qaydalarını pozduğu üçün həbs edilmişdi.” Ginah əlavə edir: “Sərbəst buraxılanda pulsuz qalmışdı. Yalnız bir neçə alüminium qab-qacağı vardı, onları satıb evinə qayıtmaq üçün kifayət qədər pul qazandı.” Söz yayıldı və insanlar Misir alüminium məişət mallarına olan böyük tələbatı kəşf etdilər. Gənclər pul qazana biləcəklərini anladılar – və beləcə Misir ilə digər Afrika ölkələri arasında məişət texnikası və malları ticarəti canlandı. O vaxtdan bəri Misirin qitə üzrə biznes maraqları istehsal, kənd təsərrüfatı emalı və mədənçilik sahələrini də əhatə edərək şaxələnib. Ginah bildirir ki, Şimali Afrikalılar çoxdan cənuba səyahət etsələr də, bu tendensiya 2011-ci ildə Misirdə baş verən kütləvi üsyanlar və sonrakı siyasi, iqtisadi və sosial dəyişikliklərdən sonra xeyli sürətlənib. “Körfəz və Liviya siyasi qarışıqlıqdan çox təsirləndiyi üçün Afrika daxilində – həm Cənubi Afrikaya, həm də Sahara-altı Afrikadakı digər ölkələrə – yeni bir miqrasiya dalğası baş verdi.” Yerli səviyyədə, misirli miqrantlar daha əlverişli iş mühiti tapdıqlarını söyləyirlər. Tanzaniya hökuməti sahibkarlığa və xarici investisiyalara dəstək olmaq üçün əhəmiyyətli addımlar atıb. Lloyds Bankın ölkə profilinə görə, xarici investorlar bir çox fiskal və qeyri-fiskal təşviqlərdən faydalana bilərlər. Tanzaniyanın Qahirədəki səfirliyinin baş komissarı və qərargah rəisi Makame İddi Makame deyib ki, “Tanzaniyanın təbii sərvətləri və əhəmiyyətli investisiya imkanları var”. O bildirib ki, ölkə investisiya işlərini idarə etmək üçün Tanzaniya İnvestisiya Mərkəzini yaradıb. Bu, prioritet sektorlarda gömrük rüsumlarının 5 faizə, aparıcı sektorlarda isə 0 faizə endirilməsini; mədənçilik, kənd təsərrüfatı və sənaye xammalı üçün vergi azadlığı təmin edilməsini; yaşayış, iş və biznes icazələrinin verilməsi, habelə kapital gəlirlərinin xaricə köçürülməsinin asanlaşdırılmasını; və zərərlə işləyən layihələr üçün vergi və ƏDV-nin beş ilə qədər təxirə salınmasını əhatə edir. O əlavə edib ki, ölkənin siyasi sabitliyi də yüksək səviyyədə investisiya təhlükəsizliyi təmin edir, çünki burada inflyasiya aşağıdır (4.2 faiz) və valyuta məzənnələri stabildir. Miqrasiya üzrə ekspert Zöhri deyib ki, “Misir daxilində məhdud imkanlar nəzərə alınmaqla, bəzi Afrika ölkələri daha az rəqabətli görünsə də, inşaat, kənd təsərrüfatı, təhsil və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə misirli mütəxəssislərə daha açıqdır.” O əlavə edib ki, bir çox Şimali Afrikalının qitənin qalan hissəsi haqqında stiqmatlaşdırılmış zehni təsəvvürü səbəbindən Afrika ölkələrinə miqrasiya, Körfəz və Avropa ilə müqayisədə hələ də məhduddur. Lakin qitənin bəzi gənclər üçün ənənəvi sərhədlərdən kənar imkanlar axtarışında tədricən alternativ ola biləcəyinə dair əlamətlər var.

Biznes imkanları, ortaq dostluqlar

Dar-əs-Salamdan təxminən 550 km (340 mil) cənub-şərqdə Mayan kəndi yerləşir. Orada digər misirli, 34 yaşlı Məhəmməd Əş-Şafei 2018-ci ildə Mtwara bölgəsində iki keşyu emalı fabriki tikib. Bu, Tanzaniyanın xarici valyuta gəlirlərinin 10-15 faizini təşkil edən strateji bir məhsuldur. Əş-Şafei “Əl-Cəzirə”yə deyib: “Keşyu satışları tamamilə etibara əsaslanır”. O bildirir ki, keşyu yetişdirmə və yığım əməliyyatı çox diqqətli olmalı və təmiz keşyu ləpəsi istehsal etmək üçün təsərrüfat işçiləri tərəfindən həssas işlənməlidir. Bunu ixraca hazırlamaq üçün “emal” mərhələsi izləyir. Tanzaniya Afrika qitəsinin aparıcı keşyu istehsalçıları və ixracatçılarından biridir, qitədə ilk üçlükdə, dünyada isə səkkizinci yerdədir. Əş-Şafei Qahirə Universitetində çinşünaslıq üzrə təhsil aldıqdan sonra Pekinə köçmüşdü və onun keşyu sənayesində işləyən Vyetnamlı dostları var idi. Onun keşyu sənayesinə daxil olması təsadüfi olub. “O zamanlar keşyu sənayesində işləyən çoxlu Vyetnamlı dostum vardı. Məhz onda bildim ki, Tanzaniyada perspektivli bir biznes imkanı var və keşyu bitkisinin emalında ixtisaslaşmış Çin avadanlığı doldura biləcəyim bir boşluqdur,” o deyib. Dostlarının kiçik köməyi ilə 2017-ci ilin sonlarında Tanzaniyada keşyu fermerləri ilə əlaqə qurdu və 200.000 Misir funtu (o zamanlar təxminən 11.000 dollar) kiçik kapital yatırımı ilə işini qurdu, Çindən iki keşyu emalı maşını idxal etdi. “Elshafei Investment Limited” şirkəti 2023-2024-cü illərdə təxminən 719.700 dollar dəyərində 13 ixracat göndərişi həyata keçirib. Əş-Şafei kiçik ailəsini Dar-əs-Salama köçürmək qərarına gəlib ki, azyaşlı uşaqları ondan uzaq olmasınlar. Bu gün onların hamısı ərəb və misirli icması, eləcə də 1964-cü il Zanzibar İnqilabından əvvəl ərəb hakimiyyəti dövründə oraya köçmüş Yəmən, Oman və İran mənşəli tanzaniyalılar arasında yaşayırlar. Əş-Şafei deyir ki, Tanzaniyadakı misirlilər yerli əhalidən təcrid olunmayıblar. “Biz iyulun 7-də Tanganika Afrika Milli Birliyinin (TANU) 1954-cü ildə təsis olunmasını qeyd edən Saba Saba Günü, Svahili Dili Günü və Qurban Bayramı kimi bayramları keşyu ferma kəndlərində keçirilən ümumi yeməklərlə paylaşırıq,” o deyib. Ginah üçün, həyat yoldaşı və uşaqları ilə Dar-əs-Salamda yaşayan misirlilər yeni icmalarının bir hissəsidir. “Tanzaniyalılarla yaxşı əlaqələr saxlayırıq və dostluqlar qururuq,” o deyib, işdə, məscidlərdə və sosial klublarda görüşmələri də daxil olmaqla. Lakin uğurlarla yanaşı, evdən uzaqda yaşamağın çətin anları da var. O deyib: “Yadlaşma ağrısı ən çox kimsə vəfat edəndə vurur. Biz [misirli immiqrantlar] bir-birimizi yaxşı tanıyırıq, istər Şərqi, istərsə də Qərbi Afrika ölkələrində olsun, ona görə də bu çox çətindir. Cəsədin vətənə qaytarılması üçün dərhal bir araya gəlirik və ailəni maliyyə və emosional cəhətdən dəstəkləyirik, istər Tanzaniyada qalsınlar, istərsə də Misirə qayıtsınlar.” Lakin Ginah deyib ki, yanınızda ailə olanda “yadlaşma hissi yox olur”. Texnologiya sayəsində isə “mobil telefon zəngləri ilə ailə və dostları hər gün görə bilirik.” Ginah hesab edir ki, Tanzaniya onun həyatını qazanmaq üçün taleyinə yazılan ölkədir. “Şübhəsiz ki, bura uşaqlarımın böyüdüyü ikinci vətənimə çevrilib,” o deyib. “Vətənimə nə vaxt qayıdacağımı bilmirəm.”

24 saat