Mısır Yunanıstanın Dəniz Məkan Planına etiraz etdi
Yunanıstan mətbuatında yer alan xəbərlərə görə, Mısır 16 aprel 2025-ci il tarixində Yunanıstan tərəfindən elan edilmiş Dəniz Məkan Planı (DMP) ilə bağlı narahatlığını Yunanıstanın Qahirədəki səfirliyinə şifahi nota vasitəsilə çatdırıb. Yunanıstanda nəşr olunan "enikos.gr" xəbər portalı Mısırın Yunanıstana göndərdiyi şifahi notanın mətnini dərc edib.
"Qəbuledilməzdir" bəyanatı və Mısırın mövqeyi
Notada Mısır bildirib ki, "Yunanıstanın Dəniz Məkan Planında qeyd olunan bəzi ərazilər Mısır Ərəb Respublikasının Aralıq dənizindəki Müstəsna İqtisadi Zonası və qitə şelfi ərazisinə təsadüf edir. Mısır Xarici İşlər Nazirliyi yuxarıda qeyd olunan müdaxiləyə öz etirazını bildirir və Yunanıstanın bu qərarından irəli gələ biləcək bütün nəticələrin qəbuledilməz olduğunu vurğulayır". Bu bəyanat dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi məsələsində gərginliyi artırıb.
Yunanıstan XİN-in cavabı: "Diplomatik reaksiya"
Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Lana Zohiu, Mısırın narahatlığına dair jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən, "Mısırın 8 iyul 2025-ci il tarixli şifahi notası Yunanıstanın 16 aprel 2025-ci ildə elan etdiyi Dəniz Məkan Planı ilə əlaqədardır. Dəniz səlahiyyət sahələrinin müəyyənləşdirilməsi tamamlanmamış Mısır kimi qonşu bir ölkədən gözlənilən, diplomatik yazışmalar çərçivəsində bir reaksiyadır" deyə bildirib. Zohiu, sözügedən narahatlığın Mısır ilə Yunanıstan arasında "hələ müəyyən edilməmiş dəniz səlahiyyət sahələri" ilə bağlı olduğunu müdafiə edib. Bu vəziyyət, ölkələr arasında dəniz hüququ çərçivəsində daha geniş müzakirələrin vacibliyini ortaya qoyur.
Hadisələrin xronologiyası
Yunanıstan mətbuatının adını açıqlamayan diplomatik mənbələrinə görə, sözügedən şifahi nota 8 iyul 2025-ci il tarixini daşıyıb və Yunanıstanın Qahirədəki səfirliyinə 27 iyul 2025-ci ildə çatdırılıb. Yunanıstan Xarici İşlər Nazirliyi 16 aprel tarixində Xarici İşlər naziri Yorqos Yerapetritis və Ətraf Mühit və Enerji naziri Stavros Papastavrunun imzası ilə Dəniz Məkan Planını açıqlamışdı. Nazirliyin yazılı açıqlamasında, "Yunanıstan dövlətinin, milli hüquqdan və Avropa Birliyinin (AB) 2014/89 saylı qərarından irəli gələn məsuliyyətini yerinə yetirərək ilk dəfə dəniz sahələrinin detallı istifadəsini müəyyən etdiyi" iddia olunmuşdu.
Oxucu Şərhləri
Bu vəziyyəti, Türkiyənin Şərqi Aralıq dənizindəki naviqasiya hüquqları və Kipr probleminin həlli ilə bağlı daha əvvəlki mübahisələri ilə müqayisə etmək olar. Hər iki halda, dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsindəki qeyri-müəyyənlik, regiondakı ölkələr arasında gərginliyə səbəb olur. Məsələn, Yunanıstanın 2020-ci ildə Türkiyə ilə apardığı danışıqlar zamanı dəniz sərhədlərini genişləndirmə cəhdləri, beynəlxalq ictimaiyyətdə müxtəlif reaksiələrə səbəb olmuşdu. Mısırın bu məsələyə münasibəti, onun regional siyasətində yeni bir mərhələyə işarə edə bilər.
Əsas sual isə budur: Mısırın Yunanıstanın dəniz məkan planlaşdırmasına sərt reaksiyası, yalnız öz ərazi bütövlüyünü qorumaq məqsədi daşıyır, yoxsa regiondakı digər ölkələrlə gələcək enerji və iqtisadi əməkdaşlıq planlarını da əhatə edən daha geniş bir stratejinin bir hissəsidir?
Bu gün Mısırın Yunanıstanın planına reaksiyası göstərir ki, Aralıq dənizindəki enerji ehtiyatları və dəniz ərazilərinin bölüşdürülməsi məsələsi hələ də regionda geopolitik gərginliklərin əsas mənbələrindən biridir. Keçmişdəki oxşar hadisələrdən çıxarılmalı əsas dərs, tərəflərin beynəlxalq hüquqa, xüsusilə BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasına uyğun hərəkət etməsinin vacibliyidir. Mısırın "qəbuledilməzdir" bəyanatı, hər hansı bir dövlətin birtərəfli addımlar atmasının digər dövlətlər tərəfindən ciddi şəkildə narahatlıqla qarşılanacağını göstərir. Yunanıstanın öz planını hansı hüquqi əsaslarla hazırladığı və bu planın beynəlxalq normalara nə dərəcədə uyğun olduğu da diqqətlə araşdırılmalıdır.
Hazırkı vəziyyətdə Misirin narahatlığı, Yunanıstanın planlaşdırdığı dəniz məkanının hansı hüquqi əsaslara söykəndiyi və beynəlxalq hüquqa uyğunluğu ilə bağlıdır. Misir bu planın öz milli maraqlarına və müvafiq beynəlxalq qanunlara zidd ola biləcəyindən şübhələnir. Keçmişdəki Egey mübahisələrində də oxşar arqumentlər qaldırılırdı; ölkələr BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyası kimi beynəlxalq sənədlərə istinad edərək öz iddialarını əsaslandırmağa çalışırdılar.
Buradan çıxarıla biləcək əsas dərs ondan ibarətdir ki, dəniz sahələrinin planlaşdırılması və hüdudlarının müəyyənləşdirilməsi zamanı beynəlxalq hüquq normalarına və qonşu dövlətlərin maraqlarına hörmət etmək vacibdir. Əgər Yunanıstanın yeni planı beynəlxalq hüququn müvafiq normalarını və yaxud Misirin təhlükəsizlik və iqtisadi maraqlarını pozursa, bu cür etirazlar qanunauyğundur. Keçmiş təcrübə göstərir ki, bu cür məsələlərin diplomatik yolla və dialoq əsasında həll edilməsi hər zaman daha məqsədəuyğundur.
Bu cür vəziyyətlərdə çıxarıla biləcək ən mühüm dərslərdən biri, beynəlxalq hüququn, xüsusilə də dəniz hüququnun müəyyən məqamlarda müxtəlif interpretasiyalara açıq ola bilməsidir. Bu interpretasiya fərqlilikləri isə ölkələr arasında narazılığa və gərginliyə səbəb olur. Digər tərəfdən, hazırkı vəziyyətin keçmişdən fərqi, tərəflərin hərəkətə keçərkən hansı beynəlxalq konvensiyalara və ya öhdəliklərə əsaslandığı ilə bağlı ola bilər. Məsələn, Misirin narahatlığının əsas səbəbinin UNCLOS (Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyası) çərçivəsində hansı maddələrlə əlaqəli olduğunu anlamaq, mövzunun daha dərin təhlilinə imkan verər. Eyni zamanda, Yunanıstanın təklif etdiyi planın regional sabitlik və digər ölkələrin maraqları ilə nə dərəcədə uyğunlaşdığını dəyərləndirmək də vacibdir.
Şərh Yaz