Qanun Layihəsinin Qəbulu Ukraynada Geniş Etirazlara Səbəb Oldu
Ukrayna parlamentinin korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan qurumların səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran qanun layihəsini qəbul etməsindən sonra ölkə boyu saysız-hesabsız vətəndaşlar küçələrə axışaraq narazılıqlarını bildirdilər.
Zelenskiyə Qarşı Hiddət və "Avtoritar Addım" İttihamları
Paytaxt Kiyev, Lvov, Dnepr və Odessada etiraz aksiyası keçirən Ukrayna vətəndaşları "Rüsvayçılıq" və "Xəyanət" yazılmış pankartlar daşıyaraq qanuna kəskin reaksiya verdilər. Nümayişçilər qanun layihəsinin Prezident Volodimir Zelenskinin hakimiyyətini möhkəmləndirməyə hesablanmış "avtoritar bir addım" olduğunu irəli sürdülər.
Prezident Zelenskinin Müdafiə Mövqeyi: "Rusiya Təsirindən Təmizlənməliyik"
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski isə gecə saatlarında verdiyi açıqlamada sözügedən qanunu müdafiə edərək tənqidləri qəbul etmədiyini açıqladı. Zelenski vurğuladı: "Korrupsiyaya qarşı mübarizə infrastrukturu yalnız Rusiya təsirindən azad edilmiş şəkildə fəaliyyət göstərə bilər, bu təsirdən təmizlənməlidir. Daha çox ədalət təmin edilməlidir. Baş prokurorun Ukraynada qanunsuzluqlara yol verənlərin cəzasız qalmayacağını həqiqətən təmin etməyə qərarlı olması mühümdür. Ukraynanın həqiqətən ehtiyacı olan budur. Gizli qalmış cinayət işləri araşdırılmalıdır. Ukraynadan qaçan məmurlar nədənsə gözəl ölkələrdə heç bir hüquqi sanksiya olmadan rahatlıqla yaşayırlar, bu qəbuledilməzdir. Milyardlarla dollar dəyərində cinayət işlərinin illərdir niyə "dondurulmuş" vəziyyətdə qalmasına dair heç bir məntiqli izahat yoxdur. Rusiyalıların hələ də ehtiyac duyduqları məlumatlara necə çata bildikləri də bəlli deyil. Əsas odur ki, ruslarsız olsun. Əsas olan cəzanın qaçılmazlığı və cəmiyyətin bunu açıq şəkildə görməsidir."
Təhlükəsizlik Xidmətindən Dəstək və Prosesin Ardıcıllığı
Ukrayna Təhlükəsizlik Xidmətinin (SBU) rəhbəri Vasili Malyuk isə korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan qurumlarla deyil, Rusiya kəşfiyyatı ilə mübarizə aparıldığını vurğuladı. Malyuk qurumların əməkdaşlarının dəyişikliklərdən "razı qalacağını" ifadə etdi.
Qeyd edək ki, gərginlik NABU-nun keçmiş Müdafiə naziri Rüstəm Umerov, keçmiş Milli Birlik naziri Aleksey Çernışov və keçmiş Baş nazir müavini Olqa Stefanişinaya qarşı apardığı siyasi cəhətdən həssas istintaqlarından sonra daha da artmışdı. Təhlükəsizlik qüvvələri həftənin əvvəlində Prezident Zelenskinin yüksək səviyyəli köməkçisi Andrey Yermakin tapşırığı ilə NABU və SAPO-ya reydlər keçirmişdi. Reyd nəticəsində yüksək vəzifəli bir rəsmi Rusiya ilə əməkdaşlıq şübhəsi ilə saxlanılmışdı. Parlament isə ötən gün NABU və SAPO-nu Baş Prokurorun səlahiyyətinə verən qanun layihəsini qəbul etmişdi. Prezident Zelenski də Baş Prokurorluğa NABU və SAPO-nun fəaliyyətinə müdaxilə etmək səlahiyyəti verən qanun layihəsini imzalayaraq qüvvəyə mindirmişdi.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. Bu qanun layihəsinin qəbul edilməsinin arxasında parlamentin hansı məqsədləri güdüldüyünü, yəni potensial olaraq, korrupsiya əleyhinə mübarizənin effektivliyini artırmaq üçün fərqli bir yanaşma seçmə ehtimalını nəzərdən keçirmək lazımdır. Mümkündür ki, əvvəlki səlahiyyətlərin həddindən artıq genişliyi, səlahiyyətlərin sui-istifadəsinə və ya qanunsuz tətbiqinə gətirib çıxarırdı. Yəni, bu məhdudiyyətlər müəyyən bir balans yaratmaq və özbaşınalığı önləmək məqsədi daşıya bilər. Eləcə də, qanun layihəsinin detallarına, məhdudiyyətlərin həcminə və onların konkret təsirlərinə dair daha ətraflı məlumata ehtiyacımız var. Etiraz edənlərin arqumentlərinin tam olaraq əsaslandırılması və həmin məhdudiyyətlərin alternativinin mövcudluğu barədə dəqiq məlumatlar olmadan, yalnız etirazları əsas götürərək qanun layihəsini tamamilə mənfi qiymətləndirmək düzgün deyil. Araşdırmanın daha dərin aparılması, həm qanunvericilərin, həm də etirazçıların mövqelərini əhatə etməklə, daha obyektiv bir təhlilə imkan verəcəkdir.
Maraqlı sual budur: Ukrayna hökuməti vətəndaş cəmiyyəti ilə daha effektiv bir dialoq quraraq, qanunvericiliyin tənqidi aspektlərini dəyişmək və etimadı bərpa etmək üçün hansı mexanizmlərdən istifadə edə bilərdi?
Bundan əlavə, qanun layihəsinin məhdudlaşdırdığı korrupsiyaya qarşı mübarizə qurumlarının əvvəlki səlahiyyətləri və bu məhdudiyyətlərin potensial nəticələri barədə daha geniş bir təhlil tələb olunur. Bu məhdudiyyətlər yalnız korrupsiyaya qarşı mübarizəni zəiflədə bilər, yoxsa digər, gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər? Digər ölkələrdə oxşar qanunvericilik təşəbbüslərinin nəticələri ilə müqayisə edilməsi bu məsələni aydınlaşdıra bilər. Məsələn, post-sovet dövlətlərində korrupsiyaya qarşı mübarizənin təcrübəsini araşdırmaq faydalı olardı.
Nəhayət, Zelenski hökumətinin bu qanun layihəsini qəbul etməsinin əsas səbəbləri də aydınlaşdırılmalıdır. Bu qanun layihəsinin ardınca qalmış siyasi və iqtisadi maraqları dəqiqləşdirmək vacibdir.
Bütün bunları nəzərə alaraq, soruşmaq istərdim: Ukrayna hökumətinin bu qanun layihəsini qəbul etməsi arxasında gizli, daha dərin və potensial olaraq daha dağıdıcı iqtisadi və siyasi məqsədlər varmı?
Qanun layihəsinin hazırlanması və qəbulu prosesinin şəffaflığı və açıqlığı barədə məlumatın olmaması da diqqət çəkir. Etirazçıların iddialarının əsaslandırılıb-əsaslandırılmadığının və qanun layihəsinin əslində korrupsiya ilə mübarizəni gücləndirəcəyi yoxsa zəiflədəcəyi barədə daha ətraflı təhlil lazımdır. Beləliklə, bu hadisələrin yalnız daxili siyasi kontekstə əsasən qiymətləndirilməsi doğru deyil. Beynəlxalq təzyiq və maliyyə yardımı kimi amillər də Ukraynanın bu çətinliyini necə idarə etməsində mühüm rol oynayır.
Sual: Əgər Ukrayna hökuməti vətəndaş cəmiyyəti təmsilçiləri ilə daha geniş konsensus əsasında korrupsiyaya qarşı islahatlar aparmaq üçün fərqli bir yanaşma seçsəydi, nəticələr necə fərqli ola bilərdi?
Məsələnin yalnız bir tərəfini işıqlandırmaq kifayət deyil. Parlamentin bu qərarını qəbul etməsinə səbəb olan amilləri, həmin qurumların əvvəlki fəaliyyətlərinin nəticələrini və alternativ həll yollarını araşdırmaq vacibdir. Məsələn, korrupsiyaya qarşı mübarizəni gücləndirmək üçün həmin qurumların səlahiyyətlərinin yenidən tənzimlənməsi, əvəzinə onların effektivliyinin artırılmasına yönəldilmiş islahatlar aparmaq daha konstruktiv bir yanaşma ola bilər. Bu islahatlar müstəqil nəzarət mexanizmlərinin gücləndirilməsini, şəffaflığın artırılmasını və qurumların fəaliyyətinə dair ictimai nəzarətin təmin edilməsini əhatə edə bilər.
Şərh Yaz