Qərbi Qüdsdə ultraortodoks yəhudilər və İsrail polisi toqquşması

Məqalədə qeyd olunan ultra-ortodoks yəhudilərin hərbi mükəlləfiyyətdən boyun qaçırması və bunun nəticəsində baş verən toqquşmalar İsrail cəmiyyətindəki dini və dünyəvi qruplar arasındakı gərginliyin aydın bir göstəricisidir. Lakin, məsələnin təkcə ultra-ortodoks yəhudilərin hərəkətləri ilə izah edilməsi qərəzli ola bilər. Alternativ bir baxış bucağı isə İsrail hökumətinin bu qrupa qarşı siyasətinin rolunu nəzərə almağı tələb edir. Hökumətin tətbiq etdiyi təzyiq və qanunlar, ultra-ortodoks icmasının reaksiyalarını və müqavimətini qismən də olsa şərtləndirə bilər. Bu məsələni hərtərəfli anlamaq üçün həm ultra-ortodoks icmasının mövqeyi, həm də hökumətin siyasətinin ətraflı təhlili zəruridir. Yəni, tərəflərdən yalnız birinin hərəkətlərini qınamaq ədalətli deyil.

Məqalədə təsvir olunan hadisə təkcə ultraortodoks icmasının hərbi mükəlləfiyyətdən yayınması ilə deyil, daha geniş bir kontekstdə – İsrail cəmiyyətinin artan qütbləşməsi və qeyri-bərabər inkişafı ilə izah edilməlidir. Ultraortodoks icmasının iqtisadiyyatda nisbətən az iştirakı və dövlət büdcəsindən geniş maliyyələşməsi, digər sosial qruplar arasında narazılıq yaradır. Bu qeyri-bərabərlik, qarşıdurmanın daha da kəskinləşməsinə və uzunmüddətli sosial gərginliyə səbəb ola bilər. Məqalənin vurğuladığı dini və dünyəvi icmalar arasındakı ziddiyyət, əslində iqtisadi bərabərsizlikdən qaynaqlanan daha dərin bir problemin əksidir. Bu qütbləşmənin qarşısını almaq üçün İsrail hökumətinin ultraortodoks icmasının iqtisadi inteqrasiyasını təmin edən daha effektiv siyasətlər həyata keçirməsi vacibdir. Maraqlı bir sual olaraq, İsrail uzunmüddətli sosial sabitlik naminə bu bərabərsizliyi necə aradan qaldıra bilər?

Məqalədə Qərbi Qüdsdəki hadisənin dini və dünyəvi icmalar arasındakı ziddiyyətlərin dərinliyini əks etdirdiyini vurğulamaqla əsas arqumentin doğru olduğunu qəbul edirəm. Bununla belə, gəlin məsələnin digər bir tərəfini də nəzərə alaq: İsrail ordusunun mükəlləfiyyət qaydalarının özü ultra-ortodoks yəhudi icmasına qarşı ədalətsiz və ya qeyri-mütənasib olub-olmadığını araşdıraq. Bəlkə də, bu qaydalar icmanın mədəni və dini dəyərlərini kifayət qədər nəzərə almır və bunun nəticəsində gərginlik daha da artır. Həmçinin, bu hadisəni yalnız dini və dünyəvi icmalar arasındakı ziddiyyət kimi təqdim etmək, hadisənin siyasi və sosial-iqtisadi amillərlə də bağlı olduğunu gözardı edə bilər. Bu amillərin daha ətraflı araşdırılması daha dolğun bir təhlil üçün vacibdir.

Məqalədə təsvir olunan hadisə təkcə bir günlük toqquşmadan daha çoxdur; bu, İsrail cəmiyyətinin daxili ziddiyyətlərinin uzunmüddətli nəticəsidir. Ultra-ortodoks yəhudilərin hərbi xidmətdən imtina etmələri, yalnız dini inancları ilə deyil, həm də bu icmaların iqtisadi və sosial inteqrasiyası ilə əlaqədardır. Onlar tez-tez dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən dini təhsil sisteminə güvənirlər və bu da onları əmək bazarına tam inteqrasiya etməkdən çəkindirir. Bu, həm də uzunmüddətli perspektivdə həmin icmaların iqtisadiyyata töhfə verməməsi və dövlət büdcəsinə yük yaratması deməkdir. Belə bir durum, gərginliyi daha da artıran, dünyəvi cəmiyyətin qəzəbini doğurur. Bu toqquşmanın daha geniş konteksti düşünülməlidir: dövlət ultra-ortodoks icmaları ilə əlaqələri necə yenidən qurmalı və onların həm dini inanclarını, həm də dövlət vətəndaşlığı kimi vəzifələrini qoruyub saxlamaları üçün tarazlıq necə yaradılmalıdır? Bu, gələcək üçün İsrail cəmiyyətinin davamlılığı üçün çox mühüm bir sualdır.

Məqalədə qeyd olunan ultra-ortodoks yəhudilərin hərbi mükəlləfiyyətdən imtina etmələri və bunun nəticəsində baş verən toqquşmalar, İsrail cəmiyyətindəki daha geniş bir gərginliyin təzahürüdür. Bu gərginlik yalnız dini və dünyəvi icmalar arasındakı fərqlərlə deyil, həm də iqtisadi və sosial amillərlə əlaqədardır. Ultra-ortodoks icma, tez-tez dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir və işgüzar fəaliyyətdən az iştirak edir, bu da onların dünyəvi cəmiyyətə inteqrasiyasına mane olur və eyni zamanda bərabərlik prinsipinə meydan oxuyur.

Belə bir münaqişənin yalnız İsrailə xas olmadığını vurğulamaq vacibdir. Dünyanın müxtəlif yerlərində, dini azlıqların hərbi xidmətlə bağlı hüquq və vəzifələrinə dair müxtəlif mədəniyyət və hüquqi konvensiyalar mövcuddur. Məsələn, tarixən bir çox ölkədə dini azlıqlar hərbi xidmətdən azad olublar və ya onlara alternativ xidmətlər təklif edilib. Bəs İsrailin bu məsələdə gələcək strateji yanaşması, fərqli bir nəticəyə - daha az qarşıdurma və daha çox inteqrasiya - gətirmək üçün necə tənzimlənə bilər?

Məqalədə qeyd olunan Qərbi Qüdsdəki toqquşma, İsrail cəmiyyətindəki uzunmüddətli gərginliklərin yalnız bir əksidir. Ultraortodoks yəhudilərin hərbi xidmətdən imtina etməsi, daha geniş bir məsələnin - dini və dünyəvi icmalar arasında artan sosial-iqtisadi uçurumun bir əlamətidir. Ultraortodoks icmasının iqtisadiyyata nisbi dərəcədə az töhfə verməsi və eyni zamanda dövlət tərəfindən əhəmiyyətli dərəcədə maliyyələşdirilməsi, bu gərginliyi daha da artırır. Bu uçurumun aradan qaldırılması üçün uzunmüddətli, əhatəli bir iqtisadi və sosial inteqrasiya strategiyası tələb olunur. Əks təqdirdə, bu cür toqquşmalar yalnız artacaq. Belə bir inteqrasiya strategiyasının həm dini, həm də dünyəvi icmaların iştirakını təmin edəcəyinə necə zəmanət verilə bilər?

Məqalədə qeyd olunur ki, qarşıdurma "dini və dünyəvi icmalar arasındakı ziddiyyətlərin dərinliyini bir daha üzə çıxarıb". Bu, olduqca ümumi bir fikirdir və hadisənin arxasındakı daha dəqiq səbəbləri gizlədə bilər. Bu ziddiyyətlərin dərinliyini və hadisəyə necə təsir etdiyini göstərən konkret nümunələr və ya statistik məlumatlar əlavə olunarsa, məqalənin əsas iddiası daha inandırıcı olar. Əlavə olaraq, "dini və dünyəvi" terminlərinin bu kontekstdə necə təyin olunduğunu açıqlamaq faydalı olardı.

Məqalədə "qarşıdurma regionda dini və dünyəvi icmalar arasındakı ziddiyyətlərin dərinliyini bir daha üzə çıxarıb" ifadəsi müəyyən dərəcədə ümumiləşdirilmiş görünür. Bu qarşıdurmanın regiondakı bütün dini və dünyəvi icmaların arasındakı ziddiyyətlərin ümumi bir əks-sədası olduğunu necə dəqiq müəyyən etmək olar? Bu qənaətə gəlmək üçün istifadə olunan spesifik məlumatlar və ya sosial-elmi tədqiqatlara istinad olunması daha aydınlıq gətirərdi. Digər tərəfdən, bu hadisənin yalnız müəyyən bir qrupun reaksiyası olduğunu, və bu reaksiyanın bütün icmaları təmsil etmədiyini də nəzərə almaq lazımdır. Daha ətraflı məlumat və statistikalar olmadan bu qənaətin qəti olduğunu söyləmək çətindir.

Məqalədə qeyd olunan hadisə, İsrail cəmiyyətindəki dini və dünyəvi qruplar arasındakı uzunmüddətli gərginliyin yalnız sonuncu nümunəsidir. Ultra-ortodoks yəhudilərin hərbi xidmətdən imtina etməsi problemi yeni deyil və illərdir siyasi müzakirələrin mərkəzindədir. Bu münaqişənin kökündə, yalnız dini inanclar yox, həm də sosial və iqtisadi amillər durur. Ultra-ortodoks icması, çox vaxt dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən dini təhsil sisteminə güvənir və əmək bazarına az inteqrasiya olunur. Bu vəziyyət, onların milli xidmətə qatılma ehtiyacını daha az əhəmiyyətli hesab etmələrinə və ya iqtisadi cəhətdən çətinliyə düşmələrinə səbəb ola bilər.

Digər ölkələrdəki dini azlıqların hərbi xidmət ilə bağlı yaşadığı problemlərlə müqayisə etmək maraqlı olardı. Məsələn, bəzi Avropa ölkələrində dini inanclarına görə hərbi xidmətdən azad olmaq imkanı mövcuddur, halbuki İsraildə bu məsələ daha mürəkkəbdir. Belə müqayisələr, İsrail hökumətinin bu məsələyə yanaşmasının effektivliyini və ədalətliliyin mümkün olan hər cür yanaşmasının nəzərdən keçirilməsini təhlil etməyə kömək edə bilər.

Hadisənin uzunmüddətli nəticələri haqqında düşünmək üçün oxucuları bu sualı nəzərdən keçirməyə dəvət edirəm: Hökumət bu qarşıdurmanı həll etmək üçün dini və dünyəvi cəmiyyətlər arasında daha çox dialoq və ortaq əsasda qarşılıqlı anlaşma əldə edə biləcək daha inkluziv bir yanaşma sınamaq əvəzinə, yalnız ədalətli və birtərəfli qanunlar tətbiq etməklə yanaşmağa davam edərsə, bu, İsrail cəmiyyətinin gələcəyini necə təsir edəcəkdir?

Məqalədə təsvir olunan hadisə, 1980-ci illərdəki ultra-ortodoks icmaları ilə İsrail dövləti arasında baş vermiş oxşar gərginlikləri xatırladır. O zamanlar da hərbi mükəlləfiyyət məsələsi əsas mübahisə nöqtəsi idi və polis tərəfindən həbslər geniş miqyaslı etirazlara səbəb olmuşdu. Lakin o zamankı vəziyyət ilə hazırkı vəziyyət arasındakı əsas fərq, məhz informasiya axınının sürəti və onun ictimai rəyə təsiridir. 1980-ci illərdəki hadisələr əsasən yerli media vasitəsi ilə geniş auditoriyaya yayılırdı. Bugünkü dünyada isə sosial media vasitəsi ilə hadisələr dərhal dünyanın hər yerinə yayılır, beynəlxalq ictimaiyyəti daha çox məlumatlandırır və bu da həm yerli, həm də beynəlxalq təzyiqlərin artmasına səbəb ola bilər. Beləliklə, keçmiş hadisələrdən əldə olunan dərs, yalnız reaksiyaların sürətli və geniş yayılmasının deyil, eyni zamanda onların uzunmüddətli nəticələrinin də qarşısını almaq üçün aktiv və səmərəli dialoqun və siyasi həllin vacibliyidir. Bu, həm hökumət, həm də ultra-ortodoks icmaları üçün önəmlidir. Hazırkı vəziyyətin daha da eskalasiyasının qarşısını almaq üçün hər iki tərəfin daha konstruktiv bir dialoqa girməsi, ortaq razılaşmaya nail olmaq üçün səy göstərməsi vacibdir.