Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri
İstanbulda üçüncü birbaşa
sülh danışıqlarına başlayıblar. Bu, ABŞ prezidenti
Donald Trampın Moskvaya sülh əldə etmək üçün 50 günlük son möhlət verməsindən, əks halda "çox sərt tariflərlə" üzləşəcəyini bildirməsindən bir neçə gün sonraya təsadüf edir.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin
Donald Trampın ultimatumunu hələ ictimai şəkildə qəbul etməyib. Moskva qurudan qoşunları şərq istiqamətində irəliləyərkən, Ukrayna şəhərlərini dron və raketlərlə atəşə tutmağa davam edir.
May və iyunda
İstanbulda keçirilən əvvəlki iki danışıqlar mərhələsi minlərlə hərbi əsirin və həlak olmuş əsgərlərin nəşlərinin mübadiləsinə kömək etsə də, potensial atəşkəs razılaşmasına doğru çox az irəliləyiş əldə edilib.
Danışıqlardan əvvəlki gözləntilər
Çərşənbə günü baş tutan danışıqlar dövrəsindən əvvəl Kreml sözçüsü Dmitri Peskov gözləntiləri aşağı salmağa çalışaraq, tərəflərin danışıq mövqelərinin "diametral olaraq zidd" qaldığını vurğulayıb.
Peskov çərşənbə günü bildirib ki, "Heç kim asan yol gözləmir. Çox çətin müzakirə olacaq." Bir gün əvvəl o, jurnalistlərə "heç bir möcüzəvi irəliləyiş" gözləməməyi tapşırıb.
Peskov Moskvanın nümayəndə heyətinin əvvəlki danışıqlar dövrələrindən bəri dəyişmədiyini və ona keçmiş mədəniyyət naziri, hazırda isə Putinin yüksək vəzifəli köməkçisi Vladimir Medinskinin rəhbərlik edəcəyini təsdiqləyib.
Ukraynanın keçmiş müdafiə naziri Rüstəm Umerov isə əvvəlki iki mərhələyə rəhbərlik etdikdən sonra Kiyev nümayəndə heyətinə başçılıq edir.
Müharibənin acı nəticələri və diplomatik gərginlik
Keçən ay Rusiyanın itkiləri acınacaqlı bir həddə çatdı. Böyük Britaniyanın Müdafiə Nazirliyinin qiymətləndirməsinə görə, Putinin müharibəsi 2022-ci ilin fevralında tammiqyaslı işğal başlayandan bəri Rusiyaya ehtimal ki, 1 milyondan çox itkiyə başa gəlib.
Bu rəqəm, həmin ay Vaşinqtondakı Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzi tərəfindən verilən qiymətləndirmə ilə üst-üstə düşür. Mərkəz itkilərin sayını 950.000 olaraq göstərmiş və "Rusiyanın ehtimal ki, 2025-ci ilin yayında 1 milyon itki həddinə çatacağını" proqnozlaşdırmışdı.
Bu itkilərə baxmayaraq, Rusiya prezidenti Ukraynanın suverenliyini ləğv etmək kimi maksimalist müharibə məqsədindən güzəştə getmək əlaməti göstərməyib. Tammiqyaslı işğaldan aylar əvvəl dərc olunan uzun bir essedə Putin yanlış olaraq Rusiya və Ukraynanın bir ölkə olduğunu iddia etmişdi; onun şərhləri bir çoxları üçün müharibənin bu reallığı həyata keçirmək üçün aparıldığını düşünməyə əsas verirdi.
Donald Trampın 50 gün ərzində sülh əldə edilməzsə, Rusiyaya və Rusiya nefti alan digər ölkələrə qarşı yeni sanksiyalar tətbiq etmək barədə son təhdidinə əlavə olaraq, ABŞ Avropalı müttəfiqlər vasitəsilə Kiyevə yeni silahlar göndərmək barədə də razılıq əldə edib. Bu addımlar ABŞ liderinin münaqişə ilə bağlı əvvəlki yanaşmalarından kəskin şəkildə fərqlənirdi.
Donald Trampın mövqeyinin dəyişməsi Avropa İttifaqının Rusiya neft ixracına tətbiq edilən qiymət həddini azaltmağı və Rusiyanın mövcud sanksiyalardan yayınmasına kömək edən üçüncü ölkələrdəki Rusiya bankları və maliyyə qurumlarına tam əməliyyat qadağası tətbiq etməyi nəzərdə tutan yeni sanksiya paketini açıqlamasından sonra baş verib.
Donald Trampın son qərarlarının Moskvanın yanaşmasına təsir edib-etməyəcəyi bəlli deyil, lakin onun mövqeyini dəyişməsi Ukraynanın hərbi xəzinəsinə çox ehtiyac duyulan dəstəyi verə bilər və onun Putinlə bağlı artan məyusluğunu göstərir.
Donald Tramp keçən həftə izah etmişdi: "Onunla söhbətlərim çox xoş keçir, sonra isə gecə raketlər atılır."
Danışıqlardan əvvəl Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Putinlə birbaşa görüş çağırışını təkrarlayaraq, yalnız iki liderin görüşünün müharibəyə son qoya biləcəyini söyləyib.
24 saat
Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri
İstanbulda üçüncü birbaşa
sülh danışıqlarına başlayıblar. Bu, ABŞ prezidenti
Donald Trampın Moskvaya sülh əldə etmək üçün 50 günlük son möhlət verməsindən, əks halda "çox sərt tariflərlə" üzləşəcəyini bildirməsindən bir neçə gün sonraya təsadüf edir.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin
Donald Trampın ultimatumunu hələ ictimai şəkildə qəbul etməyib. Moskva qurudan qoşunları şərq istiqamətində irəliləyərkən, Ukrayna şəhərlərini dron və raketlərlə atəşə tutmağa davam edir.
May və iyunda
İstanbulda keçirilən əvvəlki iki danışıqlar mərhələsi minlərlə hərbi əsirin və həlak olmuş əsgərlərin nəşlərinin mübadiləsinə kömək etsə də, potensial atəşkəs razılaşmasına doğru çox az irəliləyiş əldə edilib.
Danışıqlardan əvvəlki gözləntilər
Çərşənbə günü baş tutan danışıqlar dövrəsindən əvvəl Kreml sözçüsü Dmitri Peskov gözləntiləri aşağı salmağa çalışaraq, tərəflərin danışıq mövqelərinin "diametral olaraq zidd" qaldığını vurğulayıb.
Peskov çərşənbə günü bildirib ki, "Heç kim asan yol gözləmir. Çox çətin müzakirə olacaq." Bir gün əvvəl o, jurnalistlərə "heç bir möcüzəvi irəliləyiş" gözləməməyi tapşırıb.
Peskov Moskvanın nümayəndə heyətinin əvvəlki danışıqlar dövrələrindən bəri dəyişmədiyini və ona keçmiş mədəniyyət naziri, hazırda isə Putinin yüksək vəzifəli köməkçisi Vladimir Medinskinin rəhbərlik edəcəyini təsdiqləyib.
Ukraynanın keçmiş müdafiə naziri Rüstəm Umerov isə əvvəlki iki mərhələyə rəhbərlik etdikdən sonra Kiyev nümayəndə heyətinə başçılıq edir.
Müharibənin acı nəticələri və diplomatik gərginlik
Keçən ay Rusiyanın itkiləri acınacaqlı bir həddə çatdı. Böyük Britaniyanın Müdafiə Nazirliyinin qiymətləndirməsinə görə, Putinin müharibəsi 2022-ci ilin fevralında tammiqyaslı işğal başlayandan bəri Rusiyaya ehtimal ki, 1 milyondan çox itkiyə başa gəlib.
Bu rəqəm, həmin ay Vaşinqtondakı Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzi tərəfindən verilən qiymətləndirmə ilə üst-üstə düşür. Mərkəz itkilərin sayını 950.000 olaraq göstərmiş və "Rusiyanın ehtimal ki, 2025-ci ilin yayında 1 milyon itki həddinə çatacağını" proqnozlaşdırmışdı.
Bu itkilərə baxmayaraq, Rusiya prezidenti Ukraynanın suverenliyini ləğv etmək kimi maksimalist müharibə məqsədindən güzəştə getmək əlaməti göstərməyib. Tammiqyaslı işğaldan aylar əvvəl dərc olunan uzun bir essedə Putin yanlış olaraq Rusiya və Ukraynanın bir ölkə olduğunu iddia etmişdi; onun şərhləri bir çoxları üçün müharibənin bu reallığı həyata keçirmək üçün aparıldığını düşünməyə əsas verirdi.
Donald Trampın 50 gün ərzində sülh əldə edilməzsə, Rusiyaya və Rusiya nefti alan digər ölkələrə qarşı yeni sanksiyalar tətbiq etmək barədə son təhdidinə əlavə olaraq, ABŞ Avropalı müttəfiqlər vasitəsilə Kiyevə yeni silahlar göndərmək barədə də razılıq əldə edib. Bu addımlar ABŞ liderinin münaqişə ilə bağlı əvvəlki yanaşmalarından kəskin şəkildə fərqlənirdi.
Donald Trampın mövqeyinin dəyişməsi Avropa İttifaqının Rusiya neft ixracına tətbiq edilən qiymət həddini azaltmağı və Rusiyanın mövcud sanksiyalardan yayınmasına kömək edən üçüncü ölkələrdəki Rusiya bankları və maliyyə qurumlarına tam əməliyyat qadağası tətbiq etməyi nəzərdə tutan yeni sanksiya paketini açıqlamasından sonra baş verib.
Donald Trampın son qərarlarının Moskvanın yanaşmasına təsir edib-etməyəcəyi bəlli deyil, lakin onun mövqeyini dəyişməsi Ukraynanın hərbi xəzinəsinə çox ehtiyac duyulan dəstəyi verə bilər və onun Putinlə bağlı artan məyusluğunu göstərir.
Donald Tramp keçən həftə izah etmişdi: "Onunla söhbətlərim çox xoş keçir, sonra isə gecə raketlər atılır."
Danışıqlardan əvvəl Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Putinlə birbaşa görüş çağırışını təkrarlayaraq, yalnız iki liderin görüşünün müharibəyə son qoya biləcəyini söyləyib.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Danışıqların uğursuzluqla nəticələnmə ehtimalı nəzərə alınaraq, alternativ bir yanaşma kimi beynəlxalq bir araşdırma komissiyası təklif edərdim. Bu komissiya, münaqişənin köklərini araşdırar, hər iki tərəfin narahatlıqlarını qiymətləndirər və sülhün bərpa olunması üçün uzunmüddətli, davamlı həll yolları təklif edər. Komissiya, həm Rusiya, həm Ukrayna, həm də digər maraqlı tərəflərin nümayəndələrindən ibarət, qərəzsiz və neytral olmalıdır. Bu yanaşma, həm qısamüddətli siyasi təzyiqdən, həm də tərəflərin öz maraqlarını qorumaq istəyindən azad, daha obyektiv və uzunmüddətli bir həll yolu təklif edə bilər.
Lakin, iki hadisə arasında əsaslı fərqlər də mövcuddur. Kuba böhranında, ABŞ və Sovet İttifaqı arasında birbaşa kommunikasiya kanalları məhdud idi, və hərəkətlərə təhlükəli dərəcədə sürətli reaksiyalar səbəb olurdu. İndiki durumda, hər iki tərəfin bir-birini daha yaxşı başa düşməyə yönələn danışıqlar aparması, nəticələrin daha mülayim olmasına səbəb ola bilər. Həmçinin, o zamanlar iki super güc arasında idealoji bir mübarizə aparılırdı, indiki münaqişə daha çox milli maraqlar ətrafında qurulub.
Kuba böhranından əsas dərs odur ki, düzgün diplomatiya və kommunikasiya həlledici vəziyyətləri həll etmək üçün zəruridir. Ancaq, Kuba böhranında "qırmızı telefon" xəttinin yoxluğu və hər iki tərəfin həddindən artıq ehtiyatlı davranması böhranı daha da dərinləşdirirdi. Bu günki vəziyyətdə birbaşa danışıqlar, nə qədər səmərəli olsa da, bəzi şübhələrə səbəb olur, çünki Rusiyanın əsl niyyətləri hələ də aydın deyil. Bu səbəbdən, bu danışıqların nəticələrinin uzunmüddətli olması ehtimalı azdır və hər hansı bir sülh razılaşmasının Rusiyanın ərazi iddialarını nəzərə alma ehtimalına diqqət yetirmək vacibdir. Beləliklə, tarixi dərsin təkrarlanması, eyni zamanda, müharibə riskinin qarşısının alınması üçün lazım olan səyləri də göstərir.
Şərh Yaz