Qəzzada aclıq və hücumlar: İnsanlar niyə hər gün ölür

İsrailin Qəzzadakı müharibəsinin iyirmi bir ayı tamam olarkən, bölgə ölüm və aclıq səhnələri ilə boğuşur; bəziləri humanitar yardıma çatmağa çalışarkən həlak olur, digərləri isə aclıqdan ölür. İsrailin hərəkətləri hətta ən yaxın müttəfiqləri arasında belə artan qınaqla qarşılanır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) bildirir ki, yeni İsrail və ABŞ-ın dəstəklədiyi mübahisəli təşkilat – Qəzza Humanitar Fondu (QHF) fəaliyyətə başlayandan, yəni may ayının sonlarından bəri, minlərlə insan İsrail qüvvələri tərəfindən yemək axtararkən öldürülüb. BMT-nin məlumatına görə, bu şəxslərin yüzlərlə QHF məntəqələri yaxınlığında həlak olub. QHF, BMT-nin Qəzzadakı humanitar yardım rolunu əvəz etmək üçün yaradılıb, lakin vəziyyəti yaxşılaşdıra bilmədiyi üçün geniş tənqidlərə məruz qalıb. Hazırda Qəzzada yaşayan 2,1 milyon insanın hamısı ərzaq təhlükəsizliyi ilə üz-üzədir. Çərşənbə axşamı Qəzza Səhiyyə Nazirliyi 900 min uşağın aclıq çəkdiyini və 70 mininin artıq qidalanma çatışmazlığı əlamətləri göstərdiyini açıqlayıb. Bəs bu vəziyyət necə yaranıb? Müharibədən əvvəl Qəzza onsuz da dünyanın ən təcrid olunmuş və sıx məskunlaşmış yerlərindən biri idi; təxminən iki milyon insan 140 kvadrat mil ərazidə yaşayırdı. İsrail uzun illərdir ki, qurudan, havadan və dənizdən blokada tətbiq edərək, malların və insanların hərəkətinə ciddi məhdudiyyətlər qoyaraq əraziyə nəzarəti öz əlində saxlayırdı. BMT-nin məlumatına görə, əhalinin yarısından çoxu ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı problemlər yaşayır və yoxsulluq həddindən aşağı idi. Münaqişədən əvvəl hər gün Qəzzaya 500-600 yük maşını humanitar yardım daxil olurdu. Lakin çərşənbə günü humanitar yardım təşkilatları tərəfindən verilən məlumata görə, bu rəqəm gündə ortalama cəmi 28 yük maşınına düşüb. Bu rəqəmə QHF-nin əməliyyatlarında istifadə olunan yük maşınlarının daxil olub-olmadığı isə bəlli deyil. Həmasın 2023-cü il oktyabrın 7-dəki hücumundan sonra, 1200 nəfərin ölümü və 250-dən çox girovun götürülməsi ilə nəticələnən hadisələrin ardından, İsrail Qəzzaya tam mühasirə elan edərək elektrik, qida, su və yanacaq təchizatını dayandırdı. Nəticədə, tələyə düşmüş sakinlər həm aclıqla, həm də İsrailin dağıdıcı hərbi kampaniyası ilə üzləşərkən, böyük bir humanitar böhran sürətlə inkişaf etdi. İnsan haqları qrupları İsrailin ərzaqı “müharibə silahı” kimi istifadə etməsini və “kollektiv cəza” tətbiq etməsini dəfələrlə tənqid ediblər.

Qısa Nəfəs Alma və Qısamüddətli Atəşkəs

Beynəlxalq təzyiqlərdən sonra ilk humanitar yardım yük maşınları oktyabrın sonlarında Qəzzaya daxil oldu. İsrail və Həmas arasında 2023-cü il noyabrın 24-də başlayan müvəqqəti atəşkəs humanitar yardım axınını bir qədər artırsa da, atəşkəs bir həftə sonra pozuldu. Daha sonra humanitar yardım tədarükü yenidən azaldı və İsrailin sərt yoxlamaları yüklərin gecikməsinə səbəb oldu. İsrail səlahiyyətliləri Həmasın təchizatları yönləndirməsinin qarşısını almaq üçün yoxlamaların zəruri olduğunu bildirsə də, humanitar rəsmilər İsraili yardımı qəsdən boğmaqda ittiham etdilər. Böhranı daha da dərinləşdirən İsrailin BMT-yə və onun humanitar yardım çatdırma sisteminə qarşı apardığı kampaniya oldu. İsrail bu sistemi qeyri-effektiv hesab edərək, yardımın Həmasın əlinə düşməsinə şərait yaratdığını iddia etsə də, BMT bunu təkzib edir. Hədəfə alınan agentliklərdən biri də BMT-nin Fələstinli Qaçqınlar üçün Yaxın Şərq Agentliyi (UNRWA) idi. İsrail onu oktyabrın 7-dəki hücumda əməkdaşlarının iştirak etməkdə günahlandırmışdı. BMT-nin araşdırması UNRWA-nın Qəzzada çalışan 13 min əməkdaşından doqquzunun “iştirak etmiş ola biləcəyini” və artıq agentlikdə çalışmadığını müəyyən etdi. Bu ilin yanvarında İsrail UNRWA-ya Qəzzada fəaliyyət göstərməyi qadağan etdi, bununla da yüz minlərlə insanın qida, səhiyyə və təhsil kimi həyati xidmətlərdən məhrum olmasına səbəb oldu. İsrailin kampaniyası Qəzzanın böyük hissəsini darmadağın edərək, sakinlərin əksəriyyətini didərgin saldı və Həmasın ərazidəki nəzarətini zəiflətdikcə, qanunsuzluq yayılmağa başladı. Yağmalama BMT yük maşınları üçün yeni bir maneəyə çevrildi və humanitar yardım paylama məntəqələrində itkilər artdı. İsrail dəfələrlə xaosa görə Həması və silahlı dəstələri günahlandırıb. Müharibənin ilk həftələrində BMT, mülki asayişin pozulmağa başladığı barədə xəbərdarlıq edərək, çarəsiz fələstinlilərin anbarlardan un və gigiyena ləvazimatlarını götürdüyünü bildirdi. 2024-cü ilin noyabrına qədər BMT yenidən həyəcan təbili çaldı və yardım çatdırma qabiliyyətinin “tamamilə yox olduğunu” qeyd etdi. BMT-nin bildirdiyinə görə, “ən pis” yağmalama hadisələrindən birində 100-dən çox yük maşını itirilib. Sürücülər silah gücünə yükləri boşaltmağa məcbur edilib, yardım işçiləri yaralanıb və nəqliyyat vasitələrinə ciddi ziyan dəyib. Həmasın Qəzza üzərindəki nəzarəti zəiflədikcə və ərazinin polis qüvvəsi dağıldıqca, dəstələr yardım oğurlamağa və onu yenidən satmağa başladılar. İsrail Həmasa qarşı yerli milisləri də silahlandırıb – bu, müxalifət siyasətçilərinin İsrailin milli təhlükəsizliyini təhlükə altına qoyacağı barədə xəbərdarlıq etdiyi mübahisəli bir addımdır. Milislərin silahlandırılması, Baş nazir Benyamin Netanyahunun zolaqda hər hansı alternativ idarəetmə formasına səlahiyyət verməyə ən yaxın addımı kimi görünür. Müharibənin əvvəlindən bəri İsrail lideri münaqişə bitdikdən sonra Qəzzanın idarə olunması üçün bir plan təqdim etməkdən imtina edib.

Daha Bir Atəşkəs Çöküşü və Yeni Yardım Sistemi

2025-ci il yanvarın 19-da daha bir müvəqqəti atəşkəs əldə edildi. Humanitar yardımın çatdırılması bərpa olunsa da, ehtiyac duyulan miqdardan xeyli az idi. Atəşkəs başa çatdıqdan sonra, martın 2-də İsrail Qəzzaya tam blokadanı yenidən tətbiq etdi. İki həftə sonra döyüşlər yenidən başladı; rəsmilər məqsədin Həması yeni atəşkəs şərtlərini qəbul etməyə və girovları azad etməyə məcbur etmək olduğunu bildirdilər. İyul ayına qədər Dünya Ərzaq Proqramı (WFP) Qəzza əhalisinin dörddə birinin aclıq şəraiti ilə üzləşdiyini qiymətləndirdi. Fələstin Səhiyyə Nazirliyinin bildirdiyinə görə, münaqişə başlayandan bəri ən azı 80 uşaq qidalanma çatışmazlığından ölüb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, bu ölümlərin əksəriyyəti mart blokadasından sonra baş verib. 2025-ci ilin may ayında, mübahisəli yeni İsrail-Amerika dəstəkli təşkilat GHF, İsrailin razılığı ilə yardım çatdırmağa başlayacağını elan etdi. GHF fəaliyyətə başlamazdan bir neçə gün əvvəl, onun direktoru Ceyk Vud istefa verərək, “insanpərvərlik, neytrallıq, qərəzsizlik və müstəqillik kimi humanitar prinsiplərə ciddi riayət etməklə” işini görməyin mümkün olmadığını bildirdi. Fond, BMT-nin Qəzzadakı rolunu əvəz etmək və İsrailin yardımların Həmasa çatmaması tələblərinə uyğun hərəkət etmək məqsədi ilə yaradılıb. GHF İsrail ordusu ilə koordinasiya quracağını, lakin təhlükəsizliyin özəl hərbi podratçılar tərəfindən təmin ediləcəyini bildirdi. BMT GHF modelinin bəzi əsas humanitar prinsipləri pozduğunu əsas gətirərək iştirak etməkdən imtina edib. Tənqidçilər qeyd ediblər ki, GHF-nin cəmi bir neçə paylama məntəqəsi var – Qəzzanın cənub və mərkəzi hissələrində, BMT-nin əvvəlki yüzlərlə məntəqəsinə nisbətən xeyli azdır. Bu da kütləvi izdihamların məhdud yerlərdə toplaşmasına səbəb olur. GHF öz sistemini müdafiə edərək, bunun “yağmalamanın qarşısını alan təhlükəsiz bir model” olduğunu bildirib. Lakin mayın 27-də fəaliyyətə başladıqdan qısa müddət sonra, yardım axtaranların GHF yardım məntəqələri yaxınlığında getdikcə daha çox atəşə məruz qalması ilə plan ölümcül xarakter aldı. Fələstin rəsmiləri və şahidlər, ölümlərin əksəriyyətinə İsrail qoşunlarının cavabdeh olduğunu bildiriblər. İsrail ordusu bəzi hallarda izdihama xəbərdarlıq atəşi açdığını etiraf etsə də, digər hadisələrə görə məsuliyyəti rədd edib. Ölümlər yalnız GHF yardım məntəqələrinin yaxınlığı ilə məhdudlaşmır. Bazar günü, Fələstin Səhiyyə Nazirliyinin bildirdiyinə görə, İsrail qüvvələri şimali Qəzzada yardım gözləyən onlarla insanı öldürüb. İsrail qoşunlarının “dərhal təhlükə” hiss etdikdən sonra xəbərdarlıq atəşi açdığını bildirdi. Səhiyyə Nazirliyi çərşənbə axşamından etibarən 24 saat ərzində aclıq və qidalanma çatışmazlığı səbəbindən 10 ölüm qeydə alaraq, aclıqdan ölən fələstinlilərin ümumi sayını 111-ə çatdırıb. Çərşənbə günü, 111 beynəlxalq humanitar təşkilat İsraili blokadanı sonlandırmağa və atəşkəsə razılıq verməyə çağırdı. Onlar bölgədəki təchizatların “tamamilə tükəndiyini” və humanitar qrupların “öz həmkarlarının və tərəfdaşlarının gözləri qarşısında zəiflədiyinə” şahid olduqlarını xəbərdar etdilər. Bir İsrail rəsmisi çərşənbə günü keçirdiyi mətbuat brifinqində gələcəkdə bölgəyə daha çox humanitar yardımın daxil olacağını gözlədiklərini bildirdi. Rəsmi qeyd etdi ki, “biz Qəzzaya daha çox yük maşınının daxil olmasını və Həmasın işə qarışmadığı müddətcə yardımın paylanmasını istəyirik. Hazırda gördüyümüz kimi, Həmasın maraqları var: birincisi, atəşkəs danışıqları prosesinə təsir göstərmək üçün beynəlxalq ictimaiyyət vasitəsilə İsrail Dövlətinə təzyiq etmək; ikincisi isə, onların Qəzza daxilində yardım çatdırılmasında iştirak etmədiyinə zəmanət verən yeni mexanizmi iflasa uğratmaqdır.” ABŞ da daxil olmaqla, İsrail üzərində beynəlxalq təzyiqlər artmaqdadır. Bazar ertəsi, 25 Qərb ölkəsinin xarici işlər nazirləri İsraili Qəzza zolağına yardımı “damcı-damcı” çatdırmasına görə tənqid etdilər. İsrailin Xarici İşlər Nazirliyi bu bəyanatı “reallıqdan qopuq” adlandıraraq “rədd etdiyini” bildirdi.

24 saat